Een geschiedenis van de classis

(1)

Op 18 mei 2005 promoveerde aan de Vrije Universiteit te Amsterdam ds. C. van den Broeke, predikant van de Protestantse Gemeente te Biggekerke / Meliskerke. Hij verdedigde daarbij met goed gevolg zijn omvangrijke dissertatie, die onze kennis van het historische kerkrecht bijzonder kan vergroten. Graag feliciteren wij de jonge doctor met deze afronding van een tijdrovend wetenschappelijk onderzoek, dat een overvloed van nieuwe gegevens opleverde. Voor het eerst immers werd de geschiedenis van de classis beschreven aan de hand van een onderzoek naar de ontwikkeling van drie classes sinds het ontstaan van de kerk der reformatie in ons land: de classis Leeuwarden of de classis Drachten in het noorden van ons land, de classis Utrecht in het midden van het land en een classis uit het zuiden van het land, namelijk de hervormde Classis IJzendijke en de gereformeerde Classis Axel. Deze laatste twee classes behoorden in de tijd van de Republiek tot het gebied van de zeer invloedrijke Classis Walcheren, die soms 77 predikanten telde.

Motivering

De keuze van het onderwerp hangt samen met de betrokkenheid van de schrijver bij de opbouw van de Protestantse Kerk in Nederland. Het is een bekend gegeven, dat in de Protestantse Kerkorde van 2004 de classis een bij uitstek belangrijke plaats inneemt, omdat men heeft afgezien van een provinciale bestuurslaag. De classis fiinctioneert als sleutel voor de samenhang van de gemeenten. Het is de plaats waar vertegenwoordigers van alle gemeenten - die plaatselijk in hun bonte diversiteit naast elkaar kunnen leven - elkaar ontmoeten. Tegelijkertijd is de classis dé verbindingsschakel tussen de landelijke kerk en de plaatselijke gemeenten. Elke classis heeft een vertegenwoordiging in de generale synode van de P.K.N. Het is duidelijk dat de schrijver door zijn onderzoek zich ten doel heeft gesteld om het inzicht in het ftinctioneren van de classis als kerkelijke vergadering te vergroten en daarmede uiteindelijk ook zijn kerk te dienen ( blz. 533). Hij beroept zich in dit verband op 1 Kor. 14:40. Dat woord van Paulus brengt voor de canonist - de kerkrechtdeskundige - 'een heilige opdracht' mee, namelijk dat hij 'een bijdrage wil leveren aan een ordentelijke, zorgvuldige en verantwoorde wijze van kerk-zijn' (blz. 36, 37).

Begrenzing

De studie van Van den Broecke heeft overwegend betrekking op het terrein van het zogenaamde historische kerk­ recht. De centrale vraagstelling is: Welke classicale typen werden ontworpen in kerkorden, dan wel ontstonden er in de praktijk, vanaf de Synode van Emden van 1571 tot en met de Protestantse Kerkorde van 2004; hoe hebben die typen de volgende en elkaar beïnvloed en wat was daarbij de staatkundige, maatschappelijke en kerkelijke context (blz. 41)? Het gaat om een kerkjuridisch onderzoek naar de ontwikkeling van de classis met een kerkhistorische onderbouwing. Zowel de regelgeving als de praktijk van deze kerkelijke vergadering door de eeuwen heen waren nog niet eerder afzonderlijk onderwerp van onderzoek. Daarbij komen bij elk type steeds drie vragen aan de orde. Hoe is de betreffende classis samengesteld? Hoe ziet het arbeidsveld van deze classis eruit? Hoe is de werkwijze van de betreffende classis geregeld?

Classicale typen tot 1816

De studie telt zes hoofdstukken. De schrijver bespreekt na een algemene inleiding allereerst de classicale typen tot 1816. Het gaat daarbij om een vormgeving van kerkelijke vergaderingen die afwijkt van het type classis dat we vinden in de Dordtse Kerkorde van 1619. Die kerkorde had echter maar een beperkte invloed op het kerkelijke leven in ons land. De 'politiek' had zijn eigen voorkeuren! Zo werd de D.K.O. uiteindelijk alleen goedgekeurd door de Staten van Utrecht en Overijssel, terwijl de staten van Gelderland een drietal wijzigingen aanbracht. In Zeeland bleef de Zeeuwse Kerkorde van 1581 van kracht. In Friesland liet men zich leiden door de besluiten van de synoden van 1578, 1581 en 1586. In Holland bleef men bij de Kerkorde van 1591, gemaakt door 'eenighe Politijcken ende Ecclesiastijcken' (kerkelijke ambtsdragers). Daardoor ontstond er uiteraard ruimte voor het ontstaan van een type classis dat min of meer afweek van het in de D.K.O. aangegeven model. In Utrecht, dat de Dordtse Kerkorde had aanvaard, ontstond in de loop van de tijd toch een eigen type classis.

Het Friese, Utrechtse en Walcherse type classis wordt door de schrijver tot in kleine, boeiende details beschreven. Daarbij komt naast de taken van de preses en de scriba alles ter sprake wat tot het werkterrein van een classis behoorde: de classicale preek, de kerkvisitatie, de examens, de betekenis van de weduwenbeurzen, de deputaten, de maaltijd, de actuarius, de koster van de classis, de gecommitteerden voor het beheer van legaten, de boeten die de predikanten verschuldigd waren als zij te laat kwamen of absenteerden, het honorarium van de dominees bij vacaturebeurten, de bedragen die de predikanten verschuldigd waren als zij de classis binnenkwamen, de classis verlieten of in het huwelijk traden. In Utrecht kende men een verdeling van de classisgemeenten in ringen. Tussen de predikanten bestond een zekere rangorde, die werd vastgelegd in de zogenaamde lokaten: de stadspredikanten, de oudste predikanten en de jongste predikanten. Men vergaderde vier tot negen keer per jaar. Met name de spanwijdte van de activiteiten van de Classis Walcheren, waartoe 56 gemeenten behoorden, is indrukwekkend. Zo droeg men zorg voor de Nederduitse gereformeerde kerk van Calais, die omstreeks 1600 werd gesticht, voorzag men Nederlandse gemeenten in Engeland van predikanten en zette men zich in voor het uitzenden van predikanten die in Oost-Indië en West-Indië konden werken. De classis kende dan ook deputaten voor de Oost- Indische kerkzaken!

Classicale typen na 1816

Daarop volgt in het tweede hoofdstuk de beschrijving van het bestuurstype. Het deed zijn intrede met het Algemeen Reglement dat Koning Willem I de Hervormde Kerk oplegde om de eenheid in de kerkelijke regering te bevorderen vanuit een 'verlicht' standpunt.

Vervolgens krijgt het neo-Dordtse type de aandacht, omdat de Afscheiding en met name ook de Doleantie eerherstel beoogde van de Dordtse Kerkorde van 1619, enigszins aangepast aan de situatie van de eigen tijd. In het vierde hoofdstuk gaat de auteur in op het hervormde type classis, zoals dat gestalte kreeg op basis van de Hervormde Kerkorde van 1951. Het vijfde hoofdstuk behandelt het gereformeerde type classis, dat berust op de Gereformeerde Kerkorde van 1959. Deze kerkorde kende aan de meerdere vergaderingen 'elk naar hun eigen aard' een eigen kerkelijk gezag toe, dat door Christus werd verleend. Daarmede werden de meerdere vergaderingen wat hun bevoegdheden betreft in een zekere zin gelijkgeschakeld met de plaatselijke kerkenraden. Het verwondert ons daarom niet dat dit type classis zich, zoals de auteur aantoont, in de periode van 1989 tot en met 1998 steeds meer ontwikkelde in de richting van de hervormde classicale vergadering. De auteur spreekt op blz. 533 over het 'bijna geruisloos voorsorteren' van de gereformeerden op het protestantse type classis. Bij het S.O.W-proces was er niet alleen sprake van een theologische, maar ook van een kerkrechtelijke toenadering van de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken!

(wordt vervolgd)

Boskoop,

ds. M. Golverdingen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen