Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Speuren naar potvissen in de Noordelijke Ijszee

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Speuren naar potvissen in de Noordelijke Ijszee

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Een paar maanden geleden zijn diverse potvissen aan de Nederlandse stranden aangespoeld. De enorme zoogdieren trokken veel dagjesmensen. Deze walvissen hebben de weg naar het zuiden niet goed terug kunnen vinden, kwamen in het ondiepe water van de noordzee en strandden aan de Nederlandse kust. Vanuit andenes, in noorwegen, wordt onderzoek gedaan naar potvissen.

Er is nog niet zoveel bekend over potvissen. Pas de laatste tientallen jaren wordt er onderzoek naar gedaan. Tijdens de walvisvaarten was er ook wel wat bekend, maar die kennis ging niet verder dan het vangen van de dieren voor levertraan en spermaceti.
Een groot deel van de kop van een potvis bestaat uit spermaceti-orgaan. De functie van dit orgaan is niet geheel duidelijk. Een typisch Nederlandse toepassing was dat spermaceti gebruikt werd voor het glanzen van de Zeeuwse kappen. Ook werden er kaarsen van gemaakt. In het plaatsje Andenes in noordelijk Noorwegen wordt onderzoek gedaan naar potvissen, dat bekostigd wordt door het organiseren van walvissafaries. Andenes ligt op de eilandengroep de Versteralen, een paar honderd kilometer boven de poolcirkel, boven de eilandengroep de Lofoten. In vroeger tijden werd vanuit Andenes op walvissen gejaagd. Andenes is gunstig gelegen want een uur varen uit de kust is de oceaan diep genoeg (enkele kilometers) om er potvissen te ontmoeten. Een potvis duikt rustig tot 1000 meter om vis te vangen. De potvis eet vooral inktvissen in alle soorten en maten. Een mannetjes-potvis kan een lengte bereiken van 20 meter en een gewicht van 57000 kilo.
Vrouwtjes blijven beduidend kleiner en bereiken een lengte van maximaal 13 meter. Hoe de potvis zijn prooien lokaliseert en vangt is nog onduidelijk. Op diepten van 1000 meter is er geen licht meer; de prooi wordt waarschijnlijk gelokaliseerd met geluidssignalen. De signalen die potvissen uitzenden, zijn kortere of langere reeksen kliks. Er is ontdekt dat deze kliks soms individueel verschillend zijn en dat de vissen elkaar hierdoor herkennen.

Hechte groep
De potvis leeft in kuddeverband en alles speelt zich af binnen de hechte structuur van de groep. Zo'n groep kan bestaan uit 20 tot 30 vrouwtjes met hun jongen. Een jong is bij de geboorte 4 meter lang en wordt tot een leeftijd van 7 jaar gezoogd. Potvisvrouwtjes passen dikwijls op elkaars jong als moeder naar de diepte duikt om voedsel te zoeken. Men vermoedt dat de jongen (kalveren) bij meerdere vrouwtjes drinken. Mannetjes-potvissen zwerven rond en komen in de zomer voor de kust van Andenes. Voor de dieren is daar voldoende vis en tevens is het daar 24 uur per dag licht. Als de winter nadert, trekken de mannetjes zuidelijker, waarbij ze normaliter ten westen van Engeland zwemmen. Wanneer ze de ondiepe en drukbevaren Noordzee binnen zwemmen en er niet meer uit kunnen komen (omdat ze niet juist meer kunnen navigeren door zandbanken, de oplopende kustlijn en getij bewegingen) stranden ze vaak. Het zijn dus meestal mannetjes-potvissen die op de Nederlandse kust stranden. Sterft een potvis op zee, dan zinkt het dier naar de bodem en wordt het opgenomen in de kringloop van de zee.

Namen
Toen de weersomstandigheden gunstig waren om uit te varen, gingen we om 14.00 uur van start met een pil tegen zeeziekte en een rondleiding door het walviscentrum. In donkere ruimten stonden nagebouwde potvissen en inktvissen op ware grote. Er werd uitleg gegeven over het leven van de potvissen en het onderzoek. Elke potvis is te herkennen aan zijn staartvin. Voor het onderzoek worden foto's van de staartvin gemaakt en het is gebleken dat diverse potvissen jaarlijks terug keren in het gebied boven Andenes. De vissen krijgen namen; vernoemd worden bemanningsleden van de boot, onderzoekers of familie van hen.
Na een zeer fraaie diaserie wordt de boot in de haven van Andenes opgezocht. De boot is 30 meter lang en heet Reine, naar een plaatsje in de buurt. Tijdens zo'n tocht gaan diverse onderzoekers mee. De leiding van de excursie is in handen van een Nederlandse bioloog. Peter van Gulik geheten. Peter vertelt samen met zijn Franse collega wat er gaat gebeuren. Als we een uur uit de kust zijn, wordt er gespeurd naar de fonteinen die de potvissen laten ontstaan. Is er zo'n fontein ontdekt, dan wordt de potvis voorzichtig benaderd. Als de dieren voedsel zoeken, zijn ze ongeveer 20 tot 30 minuten onder water op een diepte tot 1000 meter. Daarna komen ze boven, om na 5 tot 10 minuten weer onder duiken. Het walviscentrum garandeert bijna dat je de vissen tijdens de excursie zult zien. Krijg je ze niet te zien, dan mag je gratis nog een keer mee.
Er is een potvis gelokaliseerd. Vanuit de boot zie ik nu ook af en toe een fontein. Meer is er nog niet te zien. Voordat we in de buurt zijn, duikt de walvis onder en een enorme staart komt geheel boven water. Camera's klikken en een paar seconden later is de staart verdwenen. Voor velen was dit de eerste ontmoeting met een walvis. De onderzoekers herkenden de potvis en weten zijn naam te noemen. We gaan op zoek naar de volgende. Inmiddels wordt er soep en brood uitgedeeld. Ik sla over want ik wil geen opnamen missen.

Overgeleverd
Na 10 minuten is de volgende potvis gelokaliseerd. Deze wordt dicht benaderd (naar schatting 30 meter) en de boot wordt bijna stilgelegd om de potvis niet te verstoren. De boot is nu helemaal aan de golven overgeleverd en maakt grote schommelingen, wat het fotograferen zeer moeilijk maakt. Deze potvis kunnen we zo'n 5 minuten volgen. De kop is af en toe zichtbaar, maar ik kan geen oog onderscheiden. Wel is de driehoek op de rug goed zichtbaar. Uiteindelijk gaat ook deze potvis naar de diepte. De staart komt geheel boven water. Het zeewater druipt ervan af. Daarna verdwijnt de staart gemoedelijk in het water, zonder dat het water opspat.
Na de tweede ontmoeting merk je hoe koud het is. Naast mij staat een Zweedse man met zijn vrouw en zoon. Ze maken deze tocht al voor de 5e keer mee en zijn gewend aan de kou. Ze wonen iets onder de poolcirkel, waar het in de winter soms 40 graden kan vriezen. Die middag zien we nog 2 potvissen. Onder het genot van een kop soep varen we terug naar de haven. Bijna iedereen heeft binnen plaatsgenomen en is onder de indruk van de potvissen en de kou.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 18 maart 1998

Terdege | 100 Pagina's

Speuren naar potvissen in de Noordelijke Ijszee

Bekijk de hele uitgave van woensdag 18 maart 1998

Terdege | 100 Pagina's