Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Bejaardentehuis voor joodse Nederlanders in Israël

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Bejaardentehuis voor joodse Nederlanders in Israël

"Het is hier geweldig hoor, buitengewoon"

13 minuten leestijd Arcering uitzetten

,,Het gesprek van de dag is wat we voor eten hebben en watje mankeert. Maar ik houd niet van dat geklets. Geef mij de feestjes maar. Ik heb mijn schoenen altijd aan. Dan kan ik zo mee", zegt de oudRotterdamse H. Velleman-Preger. Is het "Koningin Juliana ouderenhuis" in het Israëlische Herzlia anders dan andere bejaardenhuizen? Wat het,, gesprek van de dag" betreft waarschijnlijk niet. Wel als het gaat over de samenstelling van de bewoners: Beth Juliana is het laatste huis op aarde voor zeventig joden van Nederlandse afkomst. „Hoe ouder de mensen worden, hoe meer ze terugkeren naar hun wortels. Dan verslapt de aandacht voor het vreemde en hebben ze behoefte aan vroeger", onderstreept adjunct-directrice Kitty Nathans het bestaansrecht.<br />

"Ik heb twee kinderen in Israël wonen. Meer heb ik er niet en wat doet een mens dan? Dan gaat hij ook. Ik heb er geen spijt van." In 1971 landde de toen 57-jarige mevrouw H. Velleman-Preger met haar net gepensioneerde man in het land waar haar kinderen al woonden. ,,M'n dochter zit hier al een jaar of 25 en m' n zoon is ook snel na zijn studie gegaan. Elf jaar woonden we in Rananah, hier vlakbij. Na de dood van mijn man ben ik er nog drie jaar alleen geweest, maar het ging niet meer.' k Ben blij hier te zitten. Buitengewoon. In '86 kwam ik hier."

Russische joden
,,Mijn kinderen kozen uit idealisme voor Israël. M'n zoon is ingenieur, civiel ingenieur. Nou, die verdient hier niet wat hij in Holland verdient. Lang niet. Hij is heel tevreden. In Delft staat hij heel erg goed aangeschreven. Heeft een goede baan. Hij werkt voor een Israëlische firma, bouwt nu huizen voor de nieuwe olim." Olim? ,,Ja, uit Rusland allemaal. Olim zijn mensen die komen. Als je hier komt, dan stijg je op. Datisola. Het meervoud is olim. Ik moet nog een hoop leren, zie ik wel. ,,Nou, dat geef nie, want dat moet ik ook. Ik ben hier achttien jaar, maar de taal beheers ik nog niet. Moeilijk hoor, heel moeilijk. Maar mijn kleinkinderen spreken alleen Ivriet (modern Hebreeuws, PJV), dus ik moet wel." Uw familie woonde altijd in Nederland? ,,Ja, allemaal. Overgrootouders, allemaal. En mijn dochter heeft in het begin hier bij de KLM gewerkt, later in de hotelbranche. Die werkt nu aan de Dode Zee. Ze heeft twee jongens, zitten allebei in het leger nou. Mijn zoon ook nu, een maand. leder jaar moet hij weer opkomen, tot-ie 53 is. Elk jaar krijgt hij wel wat minder dan een maand, maar dit jaar niet." Dat is wat hè, al die Russische joden die terugkomen. ,,Het lijkt me voor het land verschrikkelijk moeilijk. Waar halen ze het werk en het geld vandaan? Ik begrijp er niks van. Heel moeilijk. Ik heb meelij met de mensen die komen, van huis en haard verjaagd. Nee, niet allemaal natuurlijk." De regering is erg blij met hun komst. ,,TuurIijk zijn ze welkom, maar het is een hele opgaaf hoor. Hoe ze het versieren, ik begrijp het niet. Ik begrijp er niks van." Was het 18 jaar geleden makkelijker? ,,Ikdachthetwel, ja. Toen waren er nog niet zo veel immigranten. Mijn man werkte niet meer, die was al in de aow. Hij had een pensioentje uit Holland. Hij is nu zeven jaar dood. Ik mocht na drie jaar niet meer alleen blijven en mankeerde weet-ik-niet-allemaal-wat. Het is hier geweldig hoor.'' Echt? ,,Ja, buitengewoon." Zeker veel contacten met de andere bewoners? ,, Ja, te veel soms. Ze vechten wel eens waar ik wel en niet moet komen. Vanmorgen nog: Kom je nu altijd bij haar en niet bij mij? Maar ik heb er geen moeite mee gelukkig. Helemaal niet."

Video's uit Holland
In 1989 vierde het"Queen Juliana Parents Home" een jubileum. In het net boven Tel Aviv gelegen stadje Herzlia kwam in 1979 het tweede bejaardenhuis voor joden van Nederlandse afkomst van de grond. In Haifa staat al vele jaren "Beth Joles", genoemd naar de Haarlemse Joles-stichting, die het huis steunt. Joles heeft sinds vorig jaar zelfs aanleunwoningen, voor Juliana is dat nog toekomstmuziek. Beth Juliana is opgezet door de Irgoen Óleh Holland (lOH), de organisatie van Hollandse immigranten, een vereniging uit Israël die ook uit Nederland steun krijgt. Kitty Nathans, vanaf 1970 woonachtig in Israël: ,,Mensen kwamen naar dit land omdat hun kinderen hier zaten. Sommigen wonen al vijftig jaar in Israël. Als ze ouder worden, vinden ze het fijn om met mensen van dezelfde achtergrond, dezelfde mentaliteit samen te wonen. Voor hen is dit huis opgericht. De meesten zijn vroeger geïntegreerd in de Israëlische bevolking, maar hoe ouder mensen worden, hoe meer ze terug keren naar hun wortels. Dan ver,,Tuurlijkzijn we bang voor een oorlog, maar we leven gewoon door, we raken niet in paniek" slapt de interesse in een vreemde taal. Ze hebben dan meer behoefte aan hun afkomst." De lOH belegt voor de gasten speciale feestavonden, er wordt in de keuken met de Hollandse eetgewoonten gerekend en cultureel is er nog een band met Nederland. ,,We proberen zoveel mogelijk video's uit Nederland te krijgen die een beetje een idee geven van de Nederlandse cultuur. Het contact blijft, de mensen hebben vaak grote families." Heeft Beth Juliana een bepaalde signatuur? ,,Nee, het zijn allen joodse Hollanders die of wel of niet religieus zijn. De religieuze mensen krijgen de gelegenheid hun religieuze leven voort te zetten. Ieder kan zijn gang gaan. De leiding is niet-religieus, maar er wordt kosjer gekookt onder rabbinaal toezicht. De sabbat wordt gehouden en op vrijdagavond en zaterdagochtend wordt de synagoge bezocht. Alle feestdagen worden traditioneel gevierd.''

Elsevier en Privé
De culturele band met Nederland wordt niet alleen door middel van de video onderhouden, ook kranten en tijdschriften uit het land van herkomst zijn in Herzlia aanwezig. Mevrouw Velleman ziet dagelijks een Duitstalige krant en op vrijdag de Jerusalem Post,, en met elkaar lezen we de Telegraaf, en alsje hem niet leest, is het ook goed. De Libelle en de Margriet zijn hier altijd, die worden verdeeld en dat ruilen we onder elkaar. En de Privé. O, o, o, die is zo geliefd. Verschrikkelijk." Waarom dat dan? ,,Nou, voor de schandaaltjes natuurlijk. Waar anders voor? Iedereen zegt: nou, da's toch geen blad, maar ze willen hem allemaal hebben. Heb jij 'm al uit? Ik zeg: nee, nog niet. Dan l> krijg ik een gescheurde. En hier heb ik Elsevier. Da's echt een goed blad. Maar de Privé is meer gezien hoor, da-kan' k je wel vertellen." U voelt zich meer Hollandse dan Israëlische? ,,Alsje twee kinderen hebt, weetje ook niet van wie je méér houdt. Mijn kleinkinderen vragen altijd als Holland tegen Israël moet voetballen: Wie wil je nu dat er wint? Ik zeg dan Israël, maar mijn man koos Holland. Ja, je mist je man, he. We waren bijna 50 jaar getrouwd. Natuurlijk mis je elkaar dan, dat kan niet anders. Maar je bent hier niet alleen: Als ik een dag niet goed ben, dan stroomt het binnen. Die komt vragen, dïe komt vragen, die komt een praatje maken."

Bidden of baden
,, Ja, het is hier ook minder stijf dan in Nederland, wat makkelijker, voor de kinderen ook." Wat losjes of onbeleefd? , , Ja, dat ook wel eens. Ze leven helemaal wat makkelijker, ik mag het wel hoor. Er zijn er die blijven zo Hollands. Ik heb er geen last mee. Helemaal niet. Mijn man zei altijd: Dat gebéurde in Holland niet, maar het gebeurde in Holland wel hoor. Holland is ook veranderd. Ik heb nu twee kleinkinderen, zonen van m'n dochter. Zitten allebei in het leger, 20 en 18 jaar oud. De een leert voor piloot en de ander moet jongens inwerken die net in dienst komen. Ook de meisjes gaan in dienst. Nee, we krijgen het niet cadeau, beslist niet. En dan de angst datje niet weet wat er gebeurt.'' Zijn de mensen hier bang voor oorlog? ,, Tuurlij k zij n we bang voor een oorlog, dat kan toch niet anders. Maar we leven gewoon door, we raken niet in paniek. Niemand. Niemand." Wordt er door jullie in deze tijd extra vaak gebeden? ,,Ik weet het niet. Ik bid nooit. Ik laat voor me bidden." Mevrouw Velleman lacht.,,Luister eens: Jij bent ook niet bang om hier te komen, merk ik. Je merkt niets, he. Ook aan de mensen niet. We gaan overal naar toe. Volgende week ga ik voor twee weken naar de Dode Zee, en die zee die is zó dood. Om te kuren. Heerlijk is dat. Dan neem je baden, modderbaden en massages. Is goed tegen huidziekten. Dat is wel kostbaar hoor. Je zit dan in een kuurhotel. Komen veel buitenlanders: Amerikanen en Duitsers en Denen, allemaal voor huidziekten. En de zee maakt alles goed. Ik was in Holland bij een huidarts voor mijn hoofd en voor mijn ellebogen, nou, die zijn nu zo glad als wat. In de Dode Zee laat je je ziekten liggen." Zitten er in Beth Juliana veel christelijke mensen? ,, Eén. Maar die kan je niet meer christelijk noemen, want die is al zestig jaar hier. Het is het meest geliefde mens in huis, beslist. Gewoon een schat van een vrouwtje. In Nederland was ze christelijk. Toen is ze in Israël gekomen bij een familie, die hebben nu gezorgd dat ze in dit huis kwam. Een énig mens. Ik scrabble altijd met haar. We scrabblen veel en bridgen ook. 'k Ben op me ouwe dag nog bridgen gaan leren en 't gaat nog ook. Niet makkelijk hoor. Ik ga overal uit scrabblen, want ik word overal gevraagd." Ik hoorde van de adjunctdirectrice dat hier religieuze en niet-religieuze joden zitten... ,,Maar dat gaat goed hoor. Weetje, dit huis is voor Hollanders en voor tien procent voor mensen die in Herzlia geboren zijn."

Zeep en chocola
De gemiddelde leeftijd van de Beth-Julianabewoners is de laatste jaren behoorlijk opgelopen. Was die eerst 75 jaar, nu ligt die acht jaar hoger. ,,De mensen hebben wat minder geduld en wij moeten wat meer geduld hebben. Ze zijn tegenwoordig wat langer gezond en proberen ook tot het niet meer kan zelfstandig te wonen", zegt Kitty Nathans. Toch zijn de meesten nog erg actief. ,,De bewoners doen erg veel; maandelijks wordt er een cultureel programma gemaakt, wekelijks bespreken drie dames het eten met de hoofdkok, twee mensen zorgen voor de schilderijen in de openbare ruimten, een ander regelt de postzegelverkoop, er is iemand die het contact met de bank onderhoudt, er is een groep dames die dagelijks het bestek droogt, er is een commissie voor de synagoge, er is een groepje dat de video's uitzoekt en we hebben een winkeltje voor de bewoners, zodat ze niet voor elk zeepje, elk chocolaatje of stukje toiletpapier naar de stad hoeven. Ik vind die betrokkenheid heel mooi, al zijn er ook mensen die zeggen: Heel mijn leven heb ik gewerkt en nu wil ik rust. Over het algemeen heeft dit huis erg intelligente mensen: er zitten twee professoren bij, onder wie een vrouw die onderzoek op het gebied van kanker gedaan heeft, er is een vrouw bij die een gedichtenbundel schreef, enzovoorts." De bewoners hebben vrijwel allen een bewogen leven achter de rug? „De mensen hier zijn allen jood. Ze hebben allemaal '40-'45 meegemaakt en verschillende oorlogen in dit land. Er zitten hier mensen van wie de kinderen sneuvelden. Dat is moeilijk te verwerken, maar spreken daarover willen ze niet. Wat de sociaal werkster met hen bepraat, komt dat kamertje niet uit."

Preuts
Mevrouw Velleman behoort tot de actieven in Beth Juliana. Al laat ze de donderdagse cursus Ivriet voor wat die is, op dinsdag is ze bij handwerken wel present. ,,En 's maandags is er tekenen, maar daar ben ik mee gestopt. Ik werd toch geen tweede Omar Mozes. 's Avonds draaien we video's uit Nederland. Ik zit in de commissie die ze moet keuren." Dat is een verantwoordelijk baantje. ,,Ach, ze moeten vooraf natuurlijk gecontroleerd worden. Waarop? Of ze niet al te veel, hoe noem je dat nou, of er, zeg maar, niet al te veel bloot in zit. Ze zijn hier erg preuts hoor, o, o, o, èn niet te veel schieten, niet te nare dingen. Daar controleren we op. Die video's met Hollandse onderschriften hebben veel aftrek, dat vinden de mensen erg leuk. Dat is ook makkelijk, velen verstaan geen Engels of kunnen geen Ivriet lezen. Hollands blijft Hollands, hoor, dat is je geboorteland. Dat vergeet je nooit." U hebt vast veel tijd om aan vroegerte denken. In Rotterdam de oorlog meegemaakt? „De gevangenen van de Noordsingel liepen langs m'nhuis. Niet zo leuk, hoor. Nou, me man heeft illegaal werk gedaan, die heeft nog een brief gekregen van prins Bernhard om hem te bedanken. Hij heeft ook nog in de gevangenis gezeten, maar is er gelukkig uitgekomen. Hij mocht 's avonds niet buiten zijn, maar deed het toch en toen pakten ze hem. Ik ben al die tijd ondergedoken geweest, ja. Ik heb twee adressen gehad, die wonen nu allebei in Australië. Vier jaar ondergedoken. Ik had een kind van vier jaar, die hebben ze meegenomen en ik wist niet waar ze was. Dan kwamen ze af en toe geld halen voor kaarten.''

"Dat is Rookje"
„In Gouda kon ze niet blijven, want in de winkel zei ineens iemand: ,,Tjoh, dat is Rookje." Toen werd die vrouw bij wie ze was zo bang, dat ze weg moest. Toen kwam ze bij ons, heeft ook al die jaren binnengezeten. Ze wist niet meer wat een poes was, wat een hond was. Ze wist niks meer. Maar m' n man had haar leren schrijven en rekenen, ze kon zo naar de derde klas. Maar ze heeft er nog wel gevolgen van hoor. Als kind zijnde vier jaar niet buiten mogen en ze wist niet waarom. Maar we hebben het overleefd. M' n man is er helemaal grijs geworden. Die heeft ook de gevolgen gemerkt hoor, en hoe. We zijn toch dankbaar dat we konden onderduiken hoor. Vooral het laatste adres was geweldig hoor, die waren gereformeerd. Zij wist niet wat joden waren en ik wist niet wat gereformeerden waren. Maar we waren dol op elkaar." Het is nog dagelijks in uw gedachten? ,,Tuurlijk, dat vergeet je nooit. We willen er niet meer over praten. Maar toch gebeurt dat steeds even, vooral als er iemand pas hier komt. Maar we willen erniet meer over praten! Ik heb wel wat opgeschreven, want m'n zoon zei:,, Als jij er niet meer bent, weet niemand het meer", want de hele familie is verder weg natuurlijk. Ik ben weer gestopt met schrijven, want het is emotioneel hoor. We hebben reuze geluk gehad dat m'n man en m'n dochter èn m'n moeder er goed uitgekomen zijn. M'n oudste zuster had drie kinderen en mèt de kleinkinderen alles weg. En haar man, die was alleen overgebleven, da's ook niks. Ja. Een mens kan een heleboel hebben hoor, dat merk je wel. Je moet wel. Je kunt er niet bij stil blijven staan. Aan de andere kant heb je ook veel goeds ondervonden bij alle narigheid. Op dat tweede adres waren ze ook edele mensen, alleen jammer, dat huwelijk was niet goed. Na de oorlog zijn ze van mekaar gegaan. Zij is naar Australië gegaan en hij is toen met een dochter van een NSB'er getrouwd. Ja, dat klikte voor ons toen niet meer zo." Joden moeten altijd lijden op deze wereld. Waarom toch? ,,Ja, heb ik ook geen verklaring voor. Weet ik niet. Er zijn verschillende verklaringen voor. Rust kennen we geloof ik niet. Maar hier wel hoor, in dit huis. Natuurlijk denk je wel: Waarom is dat nou? Al die kinderen hebben toch niemand kwaad gedaan. Het mag ons niet goed gaan. Zodra het ons goed gaat, is het verkeerd. Zo zie ik het, hoor. En het joodse geloof is een heel humaan geloof hoor. Ik weet er wel niet zo veel van, maar dat weet ik wel. Je moet goed voor de medemens zijn. Ook als de mensen in nood zijn, dan helpen ze elkaar. Maar je moet aan mij niet veel vragen hierover, want ik ben een vrijgevochten vogel wat dat aangaat. Ik zag nooit geen verschil en had altijd niet-joodse vrienden. Daarom ben ik de oorlog ook doorgekomen."

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 30 januari 1991

Terdege | 64 Pagina's

Bejaardentehuis voor joodse Nederlanders in Israël

Bekijk de hele uitgave van woensdag 30 januari 1991

Terdege | 64 Pagina's