Ter zijde

Kerknaam

Over de verwikkelingen tussen de 'Protestantse Kerk in Nederland' (PKN) en de 'Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk' (HNHK) hebben w^e in ons blad zo min mogelijk geschreven. De zaak is op zichzelf al verdrietig genoeg.

Wat bedoeld was als vereniging van drie kerken heeft de verdeeldheid alleen maar groter gemaakt. Binnen de PKN worden nog altijd de oude namen hervormd, gereformeerd en luthers gebruikt en het ziet er niet naar uit dat dat op korte termijn veranderen zal. Maar daarnaast vormden hervormden die niet met de stichting van de PKN mee konden gaan, een eigen kerkverband onder de naam 'Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk', terwijl ook een aantal Gereformeerde Kerken buiten de PKN bleven en een kerkverband, genaamd de Voortgezette Gereformeerde Kerken stichtten.

Tussen de PKN en de hersteld-hervormden ontstond een vinnige strijd, plaatselijk om de kerkelijke goederen en landelijk om de naam. Beide verbanden menen de (enige) wettige voortzetting te zijn van de Nederlandse Hervormde Kerk. De ene partij zegt dat de (oude) Nederlandse Hervormde Kerk volgens de regels van het kerkrecht wettig besloten heeft tot vereniging met lutheranen en gereformeerden en dus wettig met de twee anderen nu wordt voortgezet in de PKN. De andere partij meent dat de (oude) Nederlandse Hervormde Kerk haar grondslag ontrouw is geworden door het fusiebesluit en dat zij die daaraan niet mee konden doen, maar op de oude voet verder zijn gegaan, het volste recht hebben zich Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk te noemen. Beide partijen beschouwen zich dus als de wettige voortzetting.

In augustus 2004 was in principe afgesproken, dat de HNHK de N zou laten vallen als een gebaar van welwillendheid, in de hoop dat de PKN in de besprekingen over de kerkelijke goederen wat toeschietelijker zou zijn. Maar daar heeft men tot op heden weinig van gemerkt. Daarom hebben de hersteld-hervormden het schrappen van het woord Nederlandse' uit de naam van hun kerk bij nadere overweging nu weer ongedaan gemaakt. Hun voornaamste argument daarvoor is, dat in de verkorte naam Hersteld Hervormde Kerk' 'in ieder geval een aanduiding wordt gemist die duidelijk maakt waar en onder welk volk wij in het geheel van de Catholica van Godswege onze plaats hebben. Bijbels, confessioneel en historisch me­ nen we voortzetting te zijn van de kerk die God in ons land plantte en die Hij onder ons volk een plaats en roeping gaf Het is goed als dit laatste op enigerlei wijze doorklinkt in de naam, ' zo citeert het RD een persbericht van de HNHK. Wat daarvan te denken?

Allereerst een taalkundige vraag. Vroeger werd er op de scholen veel aandacht besteed aan zinsontleding. Of dat nog gebeurt, vragen we ons wel eens af, althans het resultaat daarvan wordt weinig zichtbaar. Maar toch stellen we de vraag: Wat is in de naam Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk de functie van het woord 'Hersteld'? Is het een bijwoord, dan kan het alleen maar bij 'Nederlandse' behoren: hersteld-Nederlands, maar dat zal toch zeker niet de bedoeling zijn. We zullen wel niet mistasten, dat het als bijvoeglijk naamwoord bedoeld is bij 'Kerk' of bij 'Nederlandse Hervormde Kerk'. Maar dan 'behoort de naam te luiden: Herstelde Nederlandse Hervormde Kerk. Vergelijk de Christelijke Gereformeerde Kerken maar met de Oud Gereformeerde Gemeenten. Bij de laatsten zegt het bijwoord 'Oud' iets over het gereformeerde dat men voorstaat: op de ouderwetse manier. Bij de eerste zeggen beide bijvoeglijke naamwoorden iets over de kerken: deze zijn christelijk en ze zijn gereformeerd. Hersteld-Hervormde Kerk kan taalkundig wel. Herstelde Nederlandse Hervormde kerk kan taalkundig niet.

De naam Herstelde Nederlandse Hervormde Kerk kan inderdaad de aanspraak uitdrukken dat men zich als de enige wettige voortzetting van de Nederlandse Hervormde Kerk beschouwt, ofwel, zoals het hierboven geciteerd werd uit een persbericht van de HNHK: 'van de kerk die God in ons land plantte en die Hij onder ons volk een plaats en roeping gaf'. Maar waarom dan vastgehouden aan de naam Nederlandse Hervormde Kerk? Die kerk die God in ons land plantte, dan denken wij aan de stichting van de kerk in ons land door de arbeid van mannen als Willibrord en Bonifatius en speciaal aan het gezegende werk van de Kerkhervorming in de zestiende en zeventiende eeuw. Maar toen heette Neerlands kerk toch niet 'hervormd'? 'Gereformeerd' was het enige woord, dat toen algemeen in zwang was. De kerk heette toen de Gereformeerde Kerk ofwel de Nederlandse Gereformeerde Kerk en we lezen in de geschriften uit die tijd ook wel de benaming Christelijke Gereformeerde Kerk. We lezen nooit van ‘hervormd’.

Het woord 'hervormd' is pas opgekomen in de tweede helft van de achttiende eeuw. Het was de tijd dat mannen als Comrie, Holtius en Van der Groe krachtig de gereformeerde leer verdedigden tegen de sterk opkomende geest van de verlichting. De verlichten waren geen gereformeerden meer, en dat zagen zij zelf ook wel in. Het was met het oog op die situatie, dat prof dr. O. J. de Jong in zijn bekende standaardwerk 'Nederlandse Kerkgeschiedenis' schrijft: 'De naam 'gereformeerd', door de bevindelijken en door de midden­ groep ontzegd aan de verlichten, raakte in deze partijschappen belast en werd meer en meer vervangen door de aanduiding ‘hervormd’.’

Markant is, dat vanaf de scheiding van kerk en staat in 1796 De Jong zelf in zijn boek consequent van hervormden en Hervormde Kerk spreekt; de geest van de verlichting had gezegevierd. De vraag kan gesteld waarom de hersteldhervormden niet teruggekeerd zijn naar de naam van de kerk uit haar bloeitijd, zoals de afgescheidenen van 1834 en de dolerenden van 1886 hebben gedaan.

Wanneer men toch vast wil blijven houden aan het woord 'hervormd', hebben wij wel een suggestie. De naam HNHK kan om twee redenen niet: taalkundig klopt het niet, en de hersteld-hervormden worden bedreigd met een rechtszaak, daar de PKN staande houdt dat de naam Nederlandse Hervormde Kerk en alle afleidingen daarvan aan haar toebehoren. De hersteld-hervormden doen er goed aan, het psalmboek (berijming 1773) van de GBS op te slaan. Daarin is opgenomen de "Verklaaring gevoegd achter het authentique afschrift der Psalmen' (met de ondertekening door de negen predikanten van de berijmingscommissie) in de oorspronkelijke spelling.

In deze verklaring uit 1773 wordt gesproken van het 'Boek der Psalmen, nevens de gezangen, bij de hervormde kerk van Nederland in gebruik'. Voldoet de hierin vervatte kerknaam niet ineens op een eenvoudige wijze aan alle wensen van de hersteld-hervormden, zonder kans op een proces?

Wij keren terug naar het hierboven uit het RD overgenomen citaat van een uitspraak van de hersteld-hervormde synode: 'Bijbels, confessioneel en historisch menen we voortzetting te zijn van de kerk die God in ons land plantte en die Hij onder ons volk een plaats en roeping gaf' Daar wordt gesproken van 'voortzetting'. Dat klinkt al bescheidener dan wat we eerder van die kant hoorden: de voortzetting. 'Voortzetting', mogen we dat ook opvatten als ‘een voortzetting’?

Wij zijn de overtuiging toegedaan dat de oude vaderlandse Gereformeerde Kerk al in de Franse tijd verdwenen is. In haar plaats werd een nieuwe kerkelijke organisatie in het leven geroepen, van bovenaf opgelegd door koning Willem I in 1816. Die kerk is in 2004 deels opgegaan in de Protestantse Kerk, deels voortzet door de hersteld-hervormden. Maar Groen van Prinsterer zag al in, dat de oude vaderlandse Gereformeerde Kerk niet alleen in de Hervormde Kerk van 1816 voortleefde, maar ook in de kerken der Afscheiding. Ook wij mogen ons daarvan een voortzetting noemen. Laat dan elke kerk voor zichzelf de vraag maar beantwoorden, of de erfenis in getrouwheid beheerd is. En voor de rest past ons een wenen over de kerkelijke verdeeldheid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen