Salvador vergeet nooit het slavenleed

Het is een eeuw geleden dat Harriet Beecher Stowe stierf. Haar Uncle Tom's Cabin verscheen in 1852. Maar dat pleidooi voor afschaffing van slavernij had in het vanaf 1822 onafhankelijke Brazilië pas in 1888 succes. Honderd jaar na het overlijden van de auteur van de Negerhut van oom Tom beleden kort voor de jaarwisseling blanken en zwarten gezamenlijk hun schuld op de plek waar 'koopwaar' aan land trad. Op initiatief van de leiding van de in Salvador gehouden Wereldzendi nesconferentie. De kustplaats kan er overigens niet op bogen alle Afrikaanse 'gastarbeiders' te hebben ontvangen. Zij diende alleen als een van de aanvoermogelijkheden voor Brazilië. Vanaf 1550. Gedurende drie eeuwen liepen in Afrika talloze zwarten over de loopplank om, als beesten behandeld, in Amerika aan land te gaan.

Geen 'gastarbeiders'
Wie de ogen opent bij de haven en rondkijkt ziet in gedachten de zwarten gaan. Zo iemand wordt stil bij het denken aan zoveel slachtoffers van westerse welvaart. Veel lijkt nog in oorspronkelijke staat. Maar een plastic overkapping tegen regen of zon bestond nog niet in de zestiende eeuw. Wie zich over het water buigt, drinkt het zilt van zweet, pijn en verdriet. Daarom neem ik dat woord 'gastarbeiders' gauw terug. Het lot en lijden van de mensen uit de regio van de Golf van Guinee, Angola, Mozambique en het voormalige Kongo is niet vergelijkbaar met de redelijke status van mensen die wij ooit in Nederlend wierven om te werken. Voor de slaven uit Afrika stond geen kerkasiel open. Hooguit een bewuste zelfmoord in de Oceaan. Zaken zijn zaken, zegt ook vandaag deze of gene. Een kwestie van vraag en aanbod. Ethische principes komen niet ter sprake. Zo redeneerden de eigenaars van suiker- en (later) koffieplantages. Ook de rubberbazen hadden goedkope werkkrachten nodig. En de kroon van Portugal gaf toestemming voor transport. Uiteindelijk leverde dat de overheid geld op. Zowel van de slavenhandelaars als van suikerplanters.
Veertig procent van de 'koopwaar' liet onderweg op zee het leven. Degenen die het vege lijf niet wisten te bergen door een plotselinge vlucht ontvingen hier, op de vaste plek, hun keuring en merk. Daarbij waren leeftijd, gezondheid en lichaamsbouw van groot belang. Kinderen van 6 tot 14 waren van het soort "muleque". "Mulecon" heette iemand tussen de 14 en 18. En een sterke, gezonde, grote vent of vrouw tussen de 18 en 35 droeg de classificatie "Indian piece". Een zwarte van boven de 60 was een "matungo". Slavenhandel was trouwens in 1550 niet een voor het eerst voorkomend verschijnsel. Al voor Columbus moeten er zo'n 150.000 zwarten als zodanig zijn verscheept door de Portugezen. Deze dwongen hun gevangenen over te gaan naar het christendom, hoewel ze niet eens de taal leerden van hun overwinnaars. Een aantal diende de Spaanse veroveraars als soldaat. Samen met de deelnemers aan de Wereldzendingsconferentie woon ik een kerkdienst in de open lucht bij. Ik sta vlak voor de kerk aan de haven. Hier ontvingen de heidenen van de overkant uit het grote, kunstig bewerkte waterbekken het sacrament van de doop. Maar wee degene die het waagde om slaven het Evangelie te preken. Het mocht, zolang de preek de zwarten gepaste gehoorzaamheid leerde aan hun eigenaars. Met het voorbeeld van Onesimus. Maar zodra andere consequenties naar voren kwamen, liefde, geduld, vreedzaamheid, als plicht voor de plantagehouder, bracht zo iemand er niet zelden tegenin dat een slaaf immers geen ziel heeft. En wat de taal betreft: een neger hoefde niet meer te verstaan dan de orders om het hem opgedragen werk aan te pakken. De meest duidelijke sprake ging er dienaangaande uit van de zweep. Kinderen werden gewelddadig gescheiden van hun ouders. Man en vrouw kwamen alleen te staan.

Spirituals
Blank en zwart belijden samen schuld in dit treffen in de open lucht. Ook de Afrikanen. Of is het een strijdbaar protest? „Wij hebben onszelf vernederd door onze broeders en zusters als koopwaar van de hand te doen. Is het omdat wij nooit de moed gehad hebben om het verkeerde ervan te erkennen en berouw te heben, dat wij feitelijk vandaag nog hetzelfde doen: met het oog op de ellendige situatie van Afrika? Wij hebben berouw en vragen God om vergeving en genade".
Zestig procent van de huidige bevolking van Salvador bestaat uit nakomelingen van slaven. Met genealogisch onderzoek kan iemand beter niet beginnen. Er is weinig eer aan te behalen. Wel hield de wereld negro-spirituals over aan het slavenleed. Zij protesteren tegen de vernedering, maar bezingen vooral de vrede van het beloofde land. Het indrukwekkende bezoek aan de haven voert mij langs het een of andere oude, verroeste takelwerktuig. Verdriet over zoveel blanke, kapitalistische terreur? Treurig is het. Maar berouw op commando over daden uit de zestiende eeuw valt niet mee. Uitzien naar de dag waarop klinkt: „en de zee was niet meer" schijnt gemakkelijker. De keuze is moeilijk, hier aan het water: tussen negro-spirituals die God om vrijheid bedelen en de stelligheid daarvan bezingen enerzijds en de strijdbare leuzen van mensen die hun recht willen bevechten aan de andere kant. Ik houd het toch maar bij de liederen.l< />

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen