Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

UIT DE HISTORIE

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

UIT DE HISTORIE

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

INTER NOS.

PAP£ - de Afscbeidlng - JANSSEN.

vn.

Om de Synode van 1618 en 1619.

Hel Classicaal Bestuur van Heusden heeft niet lang kunnen rusten op de lauweren, behaald in den strijd legen Scholte.

Te Almkerki), waar reeds in 1830 Basliaan Sterkenburg zijn afkeer van de Evang. Gezangen had gedemonstreerd met een hoed, gi-eep in Jan. 1835 de jonge burgemeeslerszoon Arie den Dekker, en na hem zeer velen, weer naar dal melo-dramatische, of laat ons liever zeggen: dal ellendige vlceschelijke wapen in den geestelijken strijd.

M. Duyser, kerkvoogd en burgemeester van Almkerk, wendt zich dan lot den Gouverneur (die een dreigbrief stuurt aan vader Den Dekker, burgemeester van Emmichoven), en lot het Class. Bestuur, dat hiermee weer voor nieuwe problemen zit. De scriba schrijft 1 April:

„Te Almkerk loopt het zoo erg, dal het mij (die waarlijk niet onder de bevreesden behoort) bedenkelijk begint toe te schijnen, en ik mij' verplicht heb gevonden, om heden nog, na de ontvangst eener expresse uit Almkerk, confidentieel aan den Gouverneur te schrijven.

„Zie hier eenige staaltjes. Men komt in de kerk, en als er gezangen worden gezongen, houdt men een hoed op het hoofd. De Predikant heeft op de aanschrijving van het KI. Bestuur Ja wel verzogt om dat niet te doen, en de schuldigen vermaand, doch op den raad om bij voortdurende oneerbiedigheid de schuldigen aan de Politie aan te Ie geven is niet geschied, omdat de kerkeraad zelf de factie toegedaan is, en Gezelle Meerburg, bang voor hel verlies van zijn tractement, het wil doen voorkomen, of hij de wanorde afkeurt, en log ze in het verborgen begunstigt ^).

„Laatstl. Zondag is hel zoo roerig in de kerk geweest, dat er, terwijl de Predikant op den Predikstoel stond, en de godsdienst begonnen was, vegtparlijen ontstaan zijn, waarbij men bebloede handen heeft gezien. De gezangboeken had men heimelijk weggehaald, en het gezangbordje met zwarte verw uitgestreken. De gemoederen zijn zoo gespannen, dal men hier en daar reeds vroeger de glazen heeft ingeslagen, en men misschien slechts op het sein wacht lot uitbarsting.

„De burgemeester, al de kerkvoogden, en bijna al de aanzienlijkste leden der gemeente (dit weet ik ten stelligste) z ij n tegen al deze wanorde, doch durven zig niet zoo rondelijk verklaren uit vrees voor het graauw. Alleen de burgemeester Duyser maakt hier eene uitzondering, en toont openlijk een M a 11 te zijn. De Burgemeester van Emmichoven (de combinatie van Almkerk) D e n D e k k e r is een vurig voorstander van den kerkeraad, en van dezen heeft men niets dan tegenwerking te wachten.

„Ik heb den burgemeester Duyser laten zeggen, dat ik doen zoude wat ik koude, en de geheele gescliichte aan den Gouverneur confidentieel melden, opdat er in voorzien worde, want Almkerk is een plaats, gevaarlijk door zijn rapaille bevolking, van 2000 zielen en stoot aan Werkendam, waar er insgelijks 2000 zijn, van welke er zeker 5 a 600 des Zondags naar A. stroomen; omdat Bösken een nieuwlichter is!

„Ik wenschte thans wel eene dictatoriale magt te bezitten, om over krijgsvolk te kunnen disponeeren, want anders zal het niet gaan, en de vooruitzichten worden donkerder. Niet gewoon iets te overdrijven, meende ik UEd. met den toestand

1) Vele, tot dusver onbekende gegevens over de periode 1830—Dec. 1835, zijn gepubliceerd in een reeks artikelen „De Afscheiding te Almkerk ca." in de Geref. Kerkbode voor N.­ Brabant en Limburg (Sept. 1937—Aug. 1938).

2) Vrijwel het eenige argument hiervoor is de vriendschapsband tusschen de burgemeestersfamilie en ds Gezelle Meerburg, „dezelve verkeert met de dogter van den burgemeester van Emmichoven" (Brigadier Kramer).

onzer benarde streken bekend te moeten maken, en achtte mij gedrongen om er ook het Gouvernement van te berichten, om in ellc geval te weten dat ik gedaan heb, wat ik konde tot verhoeding van ongelukken.

„Terwijl ik dit schrijf zijn er onderscheidene 'Almkerkers in Heusden, die op proces-verbaal voor den Vrederegter geciteerd zijn 2), — sledits graauw en gepeupel en enkelde, zeer enkelde notabelen veroorzaken door Hyperorthodoxie al deze wanorden en uit den Dordtschen waard krijgt men eiken Zondag bezendingen van zoogenaamde regtzinnige schreeuwers."

Om meer tumult en proces-verbalen te voorkomen, verzet Ds Meerburg het Gezang naar het einde van den dienst, de hoedendragers verlaten daarbij de kerk; en dat nu, na Maart '35, drommen kerkgangers het gebouw uitgaan vóór den slotzegen, laat het Cl. Bestuur oogluikend toe.

Spanning blijft er echter overal. Ze is ook merkbaar door allerlei wilde geruchten.

De ongehuwde Ds van Selten heeft niet aanstonds de krachtdadig ontruimde pastorie te Doeveren betrokken, maar logeert na zijn intrede voorloopig buiten het doi-p, en doet daarmede afbreuk aa.n het Classikale machtsvertoon. Zijn optreden was trouwens ook geen succes. „Hij moest meer platweg wawelen willen over de ellende, de verdoemenis en de genade, langer bidden etc. etc. etc. dan zou het misschien gaan kunnen, maar nu gaat het niet." (Pape, 17 Juni '35. — Zat het daar maar in! Men vertrouwde van S. niet, omdat hij o.m. ook on-orthodox kon preeken. B.)

24 April 1835 schrijft Pape:

„Zonderling zijn de geruchten, die men verspreidt. Het spookt in de pastorie, en daarom wordt zij niet bewoond. Gods oordeel is reeds zigtbaar, want Ds Pape te Heusden is dol geworden (N.Bi. de kapelaan alhier is aan het mijmeren geraakt), het KI. Bestuur kruipt in de schulp, en weet niet meer wat en hoe te doen, in Noord- •HoUand hebben zig onderscheidene gemeenten afgescheiden, etc. etc. — en wat de prop op het kanon is: de K.... heeft zig (dus droomden er gelijkelijk twee visionarissen) verhangen! — Al deze en soortgelijke logens houden de gemoederen in beweging, en hoezeer dezelve ook terstond blijken valsch te zijn. Il en reste pourtant quelque chose.

„Laatstleden Zondag bevonden er zich tien personen uit Rotterdam, Dord, de builensluis en Heusden bij ScholLe. De Curassier-officier begaf zig naar hen toe, en vroeg hen hunne passen. Daar zij deze niet hadden, arresteerde hij ze allen, en liet ze naar het regthuis te Ethen brengen, vanwaar zij niet zijn..., voor er behoorlijke passen van Inmne gemeentebesturen zijn ingezonden. Ik kan juist niet zeggen, dat ili dergelijke maatregelen goedkeur, evenmin als het verleggen der inkwartiering te Genderen, z o o d r a de bewoners verklaren, dat zij tot de oude orde terug keeren; omtrent dit laatste punt heb ik bescheidenlijk aan den Burgemeester van Genderen geschreven, ten einde ter gelegener tijd aan te toonen, dat het KI. Bestuur vreemd is aan dergelijke mesures, die niet van den schijn van geloofsdwang zijn vrij te pleiten. [Pape schreef dus niet om wijziging in dezen toestand aan te brengen, maar met een politiek doel. B.]

„Laatstleden Zondagmorgen zijn onze marechaussees naar Veen vertrokken, en hebben daar, van de schuitjes die uit Gelderland kwamen, om vullen Van Rhee te hooren, insgelijks de pas gevraagd. Ook dat schiet er over; en ongelukkiglijk krijgt het Klassikaal Bestuur van alles de schuld, terwijl men mij als den Aartsvijand van alle vromen beschouwt, door wiens toedoen de sticliling van Gods volk!! met geweld wordt tegengehouden. Ik ben een Sanherib, en nog erger als Kajaphas, etc. etc."

Sommige geruchten maken ook op Pape wel ïndruk, b.v. dit: dat de Prins van Oranje de zaak van Scholte is toegedaan, en Pape wijdt een langen brief aan het vreemde bezoek, dat een zekere Overste Hoyel, uit het hoofdkwartier te Tilburg hem, onder een eigenaardig voorwendsel, bracht. Deze Hoyel, blijkbaar een Intimus van den Prins, loonde m.erkwaardige belangstelling voor de Afscheiding, hij had Gansoyen en Doeveren bezocht, bezocht met Pape Genderen — en vroeg enkele dagen later schriftelijk om „zoodra het u bekend zal worden dat Z. K. H. te Tilburg zal zijn teruggekeerd" een verslag van den tegenwo ordigen stand van zaken, „om daarvan het noodige gebruik te kunnen maken, wanneer over mijn gedaan uitstapje naar Heusden wordt gesproken ..." Dit verslag heeft Pape op beleefde wijze ontweken, maar Blij acht het wel gewenscht Janssen te waarschuwen.

Eenigen tijd later loopt er het gerucht dat de Prins, vermomd, Scholte bij een samenkomst in open lucht, te Asperen (9 Aug.), heeft beluisterd. — Het is opmerkelijk, dat de Afgescheidenen, die in den Koning steeds Intter werden teleurgesteld, toch aldoor op Oranje hebben gehoopt.

Al trilt overal spanning, toch schijnt de toestand, nu Meerburg nog weifelt, aan den koel-berekeneur den Pape voorloopig niet alarmeerend:

„De Almkerker faselt en wauwelt wel wat, en de vuile Van Rhee steekt de boetbazuin op, doch vooreerst kan liet Klassikaal Bestuur de winterkwartieren betrekken." (Mei.)

Ergernis blijft er echter genoeg, want al heel spoedig komt het te Sprang, waar voortdurend, ook in den kerkeraad, heftige strijd is over de gezangen, tot afsclieiding (Juni). Scholte bevestigt de nieuwe Sprangsche ambtsdragers te Genderen op 19 Juli, na een prediking-onderden—blootenhemel.

Die hagepreeken waren een voortdurende bron van ergernis, doch Pape troost zich (25 Juli):

„Die predikatiën sub diO' moeten vanzelf op> - Ihouden, want wie verlangt naar Catarrhen en Rheumatismen uit pure liefde voor de Synode van 1618 en 1619? "

Scholte gaat er echter geregeld mee voort, en we kunnen hem door Pape's brieven bijna op den voet volgen, totdat het wapengeweld te Gameren (23 Aug.) een einde maakt aan de tournee.

* Het is de Haagsche Synode (Juli) die het Klassikaal Bestuur uit zijn „Winterkwartieren" jaagt. In Den Haag stond het onderteekeningsformulier in het centrum der belangstelling. Daar waren bij de Synode ingekomen (zoo verhaalt Janssen) „zes adressen op quia strekkende (schoon op verschillende wijze) om de handhaving der formulieren hetzij dan in allen deele, hetzij in zekere bepaalde hoofdartikelen te vragen." — „Drie derzelve waren gesteld in een fatsoenlijken trant, namelijk van Engels c.s., Rutgers c.s. en van L e Roy. Drie anderen, van Brumme 1 kamp, van V a n V e 1 z e n, en van V a n R h e e met Meer­

burg, op een lomper toon." Deze laatste „vier snaken" zullen een „ernstige berisping" ontvangen, terwijl men, op Janssens voorstel, eenparig tegen hen zal handelen, gelijk

hij zelf schrijft: „De Classicale Besturen zullen van die mannen vorderen een stellige verklaring van hunne geheele onderwerping aan de kerkelijke reglementen, en bij gebreke daarvan hen aangeven bij de Provinciale Kerkbesturen, om tot afzetting te procedeeren. Men zal echter hen inmiddels niet suspendeeren, tenzij andere motieven zich daartoe opdoen, die de zaak maken van een opentlijken en geruchtmakenden aard, waarvoor het adres aan de Synode niet kan gehouden worden. In allen gevalle zal men, door onderlinge correspondentie en gemeenschappelijk overleg de eenparigheid trachten te bevorderen.

Nu, mijn vriend, kent gij de zaken. „Wat de bewegingen van Scholte in Gelderland betreft, vlei ik mij dat door krachtige maatregelen daartegen zal voorzien worden. — !Men is daartoe in overleg getreden met den Gouverneur van Gelderland en aan Donker Curtius zijn de vereischte inhchtingen gegeven. In elk geval kunt gij met hem, zooals met mij raadplegen. Hij

is een recht knappe vent." Nu Janssen aan de Classis een gedragslijn heeft voorgeschreven, is meteen een voorstel van Van Spall van de baan, die, slim geworden door het proces tegen Scholte, tegen Meerburg en Van Rhee wilde optreden op een wijze, waar Pape (met

onderstreping van hem) van zegt: „Ik begrijp zijn bedoeling niet. Mij dunkt, wij

volgen omtrent deze heeren den wettigen gang." Hm, de wettige gang, dat zou voor de Synode


3) Het archief van den vrederechter, Jan Vreede, berust in Den Bosch, maar deze processtukken zijn niet bewaard gebleven.

Dit artikel werd u aangeboden door: Vrije Universiteit Amsterdam

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 9 februari 1940

De Reformatie | 8 Pagina's

UIT DE HISTORIE

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 9 februari 1940

De Reformatie | 8 Pagina's