Bij het "uitproberen" vraagt het kind om aandacht en leiding

 Driftbuien, slaan met deuren, schelden op vader en moeder, huilen van boosheid, iets kapot maken, tóch doen wat niet mag, botsingen met de leerkrachten op school, niet luisteren, iets vergeten, niet opschieten - het zijn allemaal ergernissen die in ieder gezin in meerdere of mindere mate voor zullen komen. Als ouders vragen we ons dan soms moedeloos af:,, Waarom doet mijn kind telkens zo vervelend? Wat doe ik verkeerd? Hoe moet ik dit ondeugende kind toch opvoeden?'' Een kind wordt omringd door machtige volwassenen, en het doet z' n uiterste best om van de volwassenen aandacht te krijgen. Om de groten zo ver te krijgen dat ze doen wat het kind wil, moet het zelfvertrouwen opbouwen én een gevoel van macht ontwikkelen. Het eerste is positief, maar het tweede kan veel te sterk naar voren komen en dan is ons kind een kleine of grote tiran geworden. Kinderen proberen zéker om regels te overtreden. Ze zijn - net als hun vader en moeder - in zonden ontvangen, in ongerechtigheid geboren en kinderen des toorns. In hun hart leven boze bedenkingen, hun wil is verkeerd en ze zijn ongehoorzaam aan al de geboden Gods. Ze willen hun eigen weg gaan, macht hebben en door het ,,uitproberen" van ouders en leerkrachten proberen ze dan ook te weten te komen hoe groot hun macht is, waar de grens is van het toelaten en of ze die grens door hun gedrag niet kunnen verleggen zodat hun macht al groter wordt.

Geen grens
Natuuriijk zijn onze kinderen zich dit niet bewust. Zij kunnen het waarom van hun doen en laten niet onder woorden brengen. Als zij echter bij het,, uitproberen" geen grens, orde of regel vinden, worden ze angstig. Het kind kan immers niet zonder leiding. Geven we als ouders of leerkrachten steeds toe aan het machtsstreven van het kind, dan zal het ons,, belonen" met nog vervelender gedrag. Het moet zekerheid hebben, dat er iemand boven hem staat.

Machtsstrijd
Tussen ouders en kinderen komen botsingen voor en dat is bijna altijd het gevolg van een machtsstrijd. Op de één of andere manier daagt het kind ons uit en wij nemen de uitdaging aan zonder ons te realiseren wat de gevolgen kunnen zijn. We proberen macht (van het kind) met ónze macht te bestrijden. Wij zijn groter, sterker, slimmer en we gaan ervan uit, dat we best tegen onze kinderen op kunnen. We kunnen hen onze autoriteit opleggen, hun ongehoorzaamheid bedwingen en het de taken uit laten voeren die eerst geweigerd werden. We dreigen met straffen, voeren de straffen vaak tot ons eigen verdriet ook uit. En. . . hebben we daarmee het gedrag van ons kind blijvend veranderd? We hebben straf gegeven omdat onze dochter haar kamer niet opruimde. Ruimt ze nu voortaan wél haar kamer op? Of is strafgeven gewoon een vervolgverhaal? Het blijkt bovendien, dat aan de uitoefening van macht problemen verbonden zijn. Het resultaat van ons mopperen, boos worden, straffen is immers snel weer verdwenen. Als ouders hebben we niet in de gaten hoeveel mogelijkheden een kind heeft - het weet precies onze zwakheden! - oms ons te ergeren. Het gebruikt met veel succes ,,passieve weerstand": z'n best niet doen, treuzelen, vergeten om speelgoed op te ruimen, de deur open laten staan, niet eten, enzovoorts. Door al die steeds weerkerende ergernissen laat het kind zien, dat het onze druk niet wenst, maar wel onze aandacht.

Middelpunt
Als Elsje niet eet, treuzelt en kieskauwt, dan heeft ze precies haar zin als moeder maant: ,,Kind, eetjebord leeg!" Haar gedrag ergert moeder en nu zal ze haar treuzelen voortzetten. Ze luistert niet en moeder wordt boos, dreigt met klappen als haar dochtertje de hap niet in haar mond wil steken. Moeder dwingt het kind te eten. Misschien komt het bordje inderdaad leeg, maar wat heeft Els bereikt? Een geïrriteerde, geërgerde en ten slotte een boze moeder, en. . . heel veel aandacht. Haar doel bereikte ze zonder veel moeite. Had ze direct haar boterham opgegeten, was ze dus lief geweest, dan had ze toch nooit zo in het middelpunt gestaan? Els is voor haar treuzelen rijk beloond. Zo is het met kleine en grote kinderen, zo is het met kleine en grote vergrijpen. Vaak belonen we onbewust het verkeerde gedrag, waarmee ons kind onze aandacht wilde opeisen.

Tuinman
Opvoeden is dan ook niet een in-het-wilde-weg gebieden en verbieden. Opvoeden moet gepaard gaan mèt verstand. Dat is geen moderne gedachte, want in ,,De geestelijke kwekerij" van Johannes de Swaef (1621) lezen we:,, dat ouders veel aandacht moeten schenken aan de aard van hun kinderen en wat ze zoal doen en nalaten. Hoe anders zal men weten welk kwaad zij in de kinderen moeten tegengaan en tot welk goed ze moeten gebracht worden? Het is hier precies als met een tuinman, die naarstig het oog laat gaan over z' n jonge kwekerij. Hij ziet wat hij moet bestrijden, wat hij in haar te doen heeft, opdat alles goed zal groeien en ontwikkelen. Zo moeten ook verstandige vaders en moeders doen!" Het kwade bestrijden, houdt De Swaef ons voor en in volgende hoofdstukken leert hij ouders de middelen daartoe: verbieden en berispen; waarschuwen in scherpe bewoordingen; straffen met de roede. Maar hoe moeten we dan straffen zonder het negatieve gedrag van ons kind te belonen? Ook daar geeft De Swaef een antwoord op. Ouders moeten hun kind kastijden met een vaderlijk en moederlijk hart, met een bewogen gemoed, omdat deze straf noodzakelijk blijkt te zijn.,,Derhalve moeten ouders er zeer voor oppassen hun kinderen niet in toorn en grote gramschap onmatig te slaan''. Dat laatste gebeurt ons ook met standjes geven maar al te vaak. Als ouders kwaad worden, driftig uitvallen, zich te buiten gaan, dan voelen ze zich vaak na de bestraffing schuldig. Ze hebben niet met overieg gestraft; ze weten dat ze op deze manier niet bezig zijn met opvoeden, maar dat ze slechts hun eigen woede ontladen hebben.,,Er zijn ouders, die hun kinderen veel te lang de vrije teugel laten en, wanneer ze eindelijk klappen uit gaan delen, slaan ze er zo onbarmhartig op, zo toornig, zo vergramd, dat ze nauwelijks weten, wie ze voor zich hebben; ze zullen hun kind (naar ze zeggen) de ribben kraken. Door zulk een dolheid worden de kinderen niet verbeterd, maar verbitterd van hun weg om niet meer van die onbarmhartige klappen en dolle straffen te ontvangen. Straf dus Uw kinderen niet in grote gramschap, maar doe het met mate, niet met een verbitterd, maar met een droevig, medelijdend hart", aldus De Swaef.

Veelbelovend
Na zo'n uitbarsting komt het dan ook veel voor, dat ouders uit schuldgevoel hun kinderen extra vriendelijk bejegenen, iets toegeven, verwennen. Maar hoe moet het dan? In allerlei hedendaagse boeken over ,, ouderschap" worden methoden beschreven, die ouders zouden kunnen gebruiken om het gedrag van hun ondeugende kinderen te verbeteren. Vaak beloven de schrijvers heel veel: ,, Als we nü beginnen kunnen we er allemaal toe bijdragen dat ons gezinsleven prettiger en aangenamer wordt. Dit zal onmiddellijk resultaten opleveren in de vorm van toegenomen gezinsharmonie. Een resultaat op langere termijn is een gelukkig en vruchtbaar leven voor onze kinderen''. Kunnen we werkelijk zo optimistisch zijn? Het is misschien wél leerzaam om enkele methoden eens te bekijken. Er is bijvoorbeeld een afwachtende methode met natuurlijke gevolgen. Als moeder zoon Kees, die we in 't begin van dit artikel moeizaam uit bed zagen komen, een wekker geeft of één keer roept en daarna afwacht, zal ze een heel wat rustiger ontbijt hebben dan nu het geval was. Kees komt uiteindelijk beneden, mist de bus en moet zodoende met de fiets, lopend of met de volgende bus naar school. Hij wordt niet weggebracht! Óp school arriveert hij veel te laat en krijgt straf. De jongen draagt daar zelf de verantwoordelijkheid voor en de vervelende ervaring van het te laat komen leert hem (waarschijnlijk) in het vervolg eerder uit bed te komen. Deze methode maakt, dat moeder niet eindeloos waarschuwt. Kees zich niet ergert aan moeders negatieve opmerkingen, terwijl de natuurlijke gevolgen van Kees' gedrag de jongen leren om zijn gedrag te verbeteren.

Natuurlijk
Nemen we het voorbeeld van Elsje die niet wilde eten. Als we de natuur z'n gang laten gaan, dan dwingen we het meisje helemaal niet om te eten. We ruimen gewoon de tafel af en vertellen het kind, dat er tot de volgende maaltijd geen gelegenheid meer zal zijn om te eten. Els zal door een gemiste maaltijd niet ziek worden maar wél honger krijgen. Als ouders is het dan best moeilijk om weerstand te bieden aan het schuldgevoel dat we krijgen, als ons kind tussendoor om eten vraagt en als we dat resoluut weigeren. En toch is dat volgens deze methode beslist nodig om effect te hebben. De schrijver zegt dan: ,, Het gebruik van de natuurlijk gevolgen van het gedrag van een kind is een verbazingwekkend succesvolle methode. Maanden en zelfs jaren van problemen kunnen tot een abrupt einde komen als we ons terugtrekken uit de machtsstrijd met ons kind. Het brengt kinderen verantwoordelijkheidsbesef en zelfdiscipline bij, terwijl het directe gebruik van macht door de ouders (mopperen, schelden, vitten, slaan, e. d.), een kind alleen maar laat zien wie de sterkste is''.

Andere methoden
Is deze methode werkelijk zo geweldig, dat we ze altijd kunnen gebruiken? Ouders zullen direct wijzen op alleriei gevaren, waarin een kind door ongehoorzaam gedrag verkeren kan: het speelt op de rijweg, of bij de sloot; het heeft medicijnen te pakken of een fles chloor. Niemand zal in deze (en vele andere) situaties de natuurlijke gevolgen maar afwachten. . . Er zij n dan ook nog andere methoden. In het volgende artikel hopen we ze nader te bekijken. 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen