Eerherstel voor de Catechismuspreek

Onlangs, tijdens de vergadering van de Generale Synode, werd een besluit genomen dat nogal opzien heeft gebaard: er moet weer aandacht besteed worden aan de Catechismusprediking! Voor de sektor van de Kerk waartoe wij mogen behoren zal het een vanzelfsprekende zaak zijn, dat er in de middag-of avonddienst regelmatig uit de Catechismus wordt gepreekt. Maar in de middenmoot van de Kerk en ter linkerzijde gebeurt dat niet of slechts zeer incidenteel.

De Kerkorde verplicht de predikanten niet tot Catechismus-prediking, maar laat in ieder geval de mogelijkheid open. , , In de leerdiensten kan ook gehandeld worden over de belijdenisgeschriften, in het bijzonder de Heidelbergse Catechismus" (Art. XI, 2). Het kan, dus het moét niet... Ook in de Ordinanties wordt de , , leerdienst" nog een paarkeer genoemd, alsof het bestaan daarvan normaal is. Maar in brede kringen van de Kerk is de tweede dienst allang afgeschaft, waarmee de mogelijkheid om een , , leerdienst" te houden, praktisch verdwenen is. Inzake de opvolging van het Synodale advies heb ik dan ook mijn twijfels. Er zou wel een wonder moeten gebeuren wanneer het oude leerboek van de Kerk weer de plaats kreeg die het door de eeuwen heen in de middagdiensten heeft gehad.

Datheen

Laten we overigens niet denken dat de Heidelbergse Catechismus die centrale plaats in de Kerk zonder slag of stoot heeft veroverd! We hebben ons leerboek, dat uit de Paltz afkomstig is, te danken aan Petrus Dathenus, die zoveel betekend heeft voor de doorwerking van de Reformatie in deze lage landen. Als hij niet de vertaler van de Heidelberger is - daar zijn de historici het niet over eens! - dan heeft hij haar toch toegevoegd aan zijn psalm-' berijming van 1566. Opdat, zo schreef hij in het Woord vooraf, , , de christelijcke leser een volkomen Handtboecxken hebben mogte, hebbe ick den christelijcken catechismus ende den voornaemsten deel der kerken-ordeninge ende der gebeden, zoo die bij ons (d.w.z.: te Frankenthal) ge-

bruykt zijn, tot den psalmen laten drukken, alles tot beteringe der kercke Chris ti". Datheen kon toen nog niet weten hoeveel zegen het boekje in deze lage landen zou verspreiden!

Belijdenisgeschrift

Met de uitgave van de Heidelbergse Catechismus in ons taalgebied was het natuurlijk nog geen belijdenisgeschrift, en ook bestond in het begin nog niet de verplichting om het boekje als preekstof te gebruiken. De Synoden van Wezel (1568) en Emden (1571) adviseerden wel dat er uit gepreekt zou worden, maar verplicht stelden ze het niet. De Provinciale Synode van Dordrecht (1574) deed een eerste poging daartoe. Uitgesproken werd dat de Catechismus zou kunnen dienen tot bevordering van de eenheid en besloot tot invoering ervan in kerken en scholen, een besluit dat door volgende provinciale synoden werd bekrachtigd,

In het begin was ook de ondertekening van de Catechismus door de predikanten nog niet verphcht. Wel moesten alle am.btsdragers hun handtekening zetten onder de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Toch kreeg de Catechismus hoe langer hoe meer het karakater van een belijdenisgeschrift, want vanaf 1591 gold de bepaling dat een beroepen predikant diende te verklaren of hij zich wilde houden aan de leer van profeten en apostelen , , zoo als die sommierlijck in den Heidelbergschen Catechismus vervat is".

De Provinciale Synode van Gouda (1601) ging een stap verder. Zij het predikanten die uit een andere provincie kwamen verklaren dat ze niet alleen de Geloofsbelijdenis, maar ook de Heidelbergse Catechismus beschouwden als conform het Woord van God.

Naarmate de gevoelens van Arminius veld wonnen groeide ook hier en daar het verzet tegen de Catechismus. In de ene regio werd ondertekening geëist, in de andere protesteerde men ertegen. Totdat de beroemde Nationale Synode van Dordrecht de knoop doorhakte: niet alleen de Geloofsbelijdenis, maar ook de Catechismus diende te worden gehouden voor een Formulier van enigheid.

Prediking verplicht

Niet alleen de ondertekening van de Catechismus werd door Dordt verplicht gesteld, ook de prediking uit dit leerboek. Dat stuitte op nogal wat bezwaren. Vele predikanten hadden er gewoon geen zin in. Anderen dienden een combinatie van twee of meer gemeenten, zodat ze niet op dezelfde zondag dezelfde stof konden behandelen. Bovendien was de opkomst in de middagdiensten vèr beneden peil: de meeste gemeenteleden dachten aan hun verplichting te hebben voldaan als ze 's morgens naar de kerk geweest waren en besteedden de middag aan uitgaan en vermaak!

De Synode liet zich niet van de wijs brengen. Zij schreef voor dat alle predikanten, niet alleen in de steden, maar ook op de dorpen verplicht waren tot het preken uit de Catechismus, op straffe van , , swaere kerckelicke censure". En als excuus mocht niet worden aangevoerd , , de weynicheyt der toehoorderen". De dienaren hadden maar gewoon hun plicht te doen

, , al ist dat de Predicanten int eerste voor weynighe toehoorders, jae, maer alleene voor hare famihën souden moeten predicken, de wijle sonder twijffel, indien de herders met het exempel harer familie voorgaan, ende andere bijsonderlijcken die de Gereformeerde Religie toegedaen sijn, neerstelick vermanen, mettertijt vele genoech tot die Predicatiën sullen comen".

Men ziet het vóór zich: de predikant op de kansel, geflankeerd door enkele leden van de kerkeraad, en in de kerk alleen zijn vrouw en kinderen! Maar - dacht de Synode - als hij maar volhoudt, en zelf het goede voorbeeld geeft, dan komen de kerkgangers op den duur wel!

Voor de overheid had de Synode ook nog een opdracht. Zij moest , , de spelen, suyperijen ende s weigerij en, ende andere ontheyliginghen des Sabbaths, daermede den naemiddaeghschen tijt op de Sondaghen, meest inde dorpen, gemeenlijck pleecht doorghebrocht te worden, met strenge placcaten verbieden". Bij gebrek aan vermakelijkheden - dacht de Synode - zullen de mensen wel naar de kerk komen!

Zegen

De Synode heeft het goed gezien: de gestadige drup heeft de steen uitgehold. Catechismusprediking in de tweede dienst was eeuwenlang regel in de kerk. En na de dienst was er in tal van gemeenten een soort openbare catechisatie, waarbij de dominee in eigen persoon de vragen overhoorde! Het is niet te zeggen hoeveel geloofskennis daardoor is overgedragen, en zeker niet hoeveel zegen dat alles heeft verspreid.

De Kerk van vandaag is natuurlijk niet gered door simpelweg de Catechismus weer op de plaats te zetten die hem toekomt. Daarvoor is het verval te diep en de onkunde in vele gemeenten te groot. Maar dat er weer aandacht wordt gevraagd voor ons oude leerboek is op zichzelf een verblijdend teken. Trouwens, het is geheel in de geest van de Kerkorde, die immers in Artikel X stelt dat de belijdenis der vaderen onder andere is vervat in de Heidelbergse Catechismus, en dat de Kerk weert al wat dit belijden weerspreekt.

En laten wij ons vooral niet bhnd staren op dat deel van de Kerk, waarin de Catechismus in vergetelheid is geraakt, alsof de schuld voor het verval uitsluitend da^r zou moeten worden gezocht. Want in catechese en pastoraat blijkt maar al te vaak dat de geloofskennis ook onder ons vaak vèr beneden peil is...

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen