Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Verkeersregels voor de kerk

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Verkeersregels voor de kerk

Prof. dr. H.J. Selderhuis: „Kerkrecht is niet strijdig met de genade, maar staat juist in dienst ervan"

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

Reformatorische christen-juristen lieten zich in Terdege kritisch uit over de rechtsgang op het kerkelijk erf. In de burgerlijke rechtspraak zou het veelal christelijker toegaan. Prof. dr. H.J. Selderhuis en ds. P. Mulder ontkennen niet dat er soms zaken mis gaan, maar pleiten wel voor nuancering. „Het zijn volgens mij uitzonderingen, die heel veel aandacht krijgen.

Kerkrecht is voor ds. P. Mulder, predikant van de Gereformeerde Gemeente te Krimpen a/d IJssel, een vertrouwd terrein. Als voorzitter van de door de generale synode ingestelde Commissie kerkrecht was hij nauw betrokken bij het samenstellen van het boekje In orde, een handleiding met toelichting bij de kerkelijke rechtspraak. De commissie is omgezet in een deputaatschap dat zich bezighoudt met bezinning, voorlichting en advisering op kerkrechtelijk gebied. „Op elke vergadering hebben we wel een adviesaanvraag.
Als het gaat om de verhouding tussen burgerlijk recht en kerkrecht is het volgens de predikant uit Krimpen goed eerst de verschillen duidelijk in beeld te hebben. „Het burgerlijk recht krijgt gestalte in een democratische samenleving, en heeft tot doel het onderling verkeer te reguleren. In het koninkrijk van God gaat het om de eer van God, het behoud van mensen en de heiligheid van de gemeente. Dat is een andere doelstelling. Ook de norm verschilt nogal. In het burgerlijk rechtsbestel worden de normen ontleend aan dat wat de maatschappij vindt en denkt. De secularisering van de samenleving heeft dan ook consequenties voor de wetgeving. Binnen het koninkrijk van God kennen we een vaste norm: het Woord van God.
In de derde plaats is de manier van werken anders. In de samenleving heeft de rechtspraak een zelfstandige positie. In de kerk ligt dat anders. Christus wil Zijn gemeente regeren door de ambten. Dat geeft een andere lijn en een andere manier van denken. Het kerkrecht is niet in de eerste plaats correctief, hoewel Gods geboden normerend zijn. Kern is dat Christus zondaren tot de genade brengt. In dat licht wordt het Woord gepredikt, heeft de ambtelijke dienst een plek en vindt soms tucht plaats.

Advocaat
Prof. dr. H.J. Selderhuis, hoogleraar kerkgeschiedenis en kerkrecht aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, deelt deze visie. „Het kerkrecht is primair gebaseerd op verzoening, het burgerlijk recht meer op vergelding. Dat betekent dat je zaken principieel anders benadert, al zijn er raakvlakken. Ook het burgerlijk recht is gebaat bij verzoening van partijen. Omgekeerd heeft het kerkrecht elementen van vergelding: denk aan tuchtmaatregelen. Daarnaast heb je kerkelijke besluiten waaraan een burgerlijkrechtelijke kant zit. De aanstelling van een betaalde koster, om maar iets te noemen.
Als hoogleraar kerkrecht is Selderhuis tegelijk adviseur van de Christelijke Gereformeerde Kerken in kerkrechtelijke kwesties. „Op mijn verzoek is ook het deputaatschap Kerkrecht daarbij betrokken. Het is goed als sommige adviezen breder gedragen worden dan door één persoon. Bovendien had ik de indruk dat niet alleen het aantal zaken, maar ook de complexiteit ervan toeneemt. Mede door het feit dat steeds vaker de burgerlijke rechter wordt betrokken bij kerkrechtelijke zaken. Een beetje predikant heeft tegenwoordig een eigen advocaat.

Lacunes
Het inschakelen van een advocaat of rechter bij kerkelijke kwesties beschouwt ds. Mulder als een doorwerking van het moderne denkklimaat. „Waarbij ik direct aanteken dat onze kerkmensen in het algemeen echt niet zo revolutionair zijn. Maar zijn er problemen, bijvoorbeeld in het huwelijk, dan blijkt het soms toch moeilijk om te buigen voor wat Gods Woord zegt.
De predikant nuanceert de kritiek van reformatorische juristen dat de kerken eerst zelf eens orde op zaken moeten stellen. „Basisprincipes dienen zowel in de burgerlijke rechtspraak als op het kerkelijk erf te worden gehonoreerd, dat is duidelijk. Dat men daarin soms steken laat vallen, zal ik niet ontkennen. Maar het zijn volgens mij uitzonderingen, die heel veel aandacht krijgen.
„Ik kan ook een boek schrijven over dat wat er mis gaat op het terrein van het burgerlijk recht, zegt Selderhuis. „Wel komen bepaalde lacunes in het kerkelijk recht naar voren, nu gemeenteleden en ambtsdragers eerder naar de burgerlijke rechter stappen. Ik denk dan in de eerste plaats aan de termijnen, wanneer men binnen de kerk in beroep gaat. Persoonlijk bepleit ik afschaffing van de particuliere synoden. Dat zou betekenen dat elk jaar de classis bijeenkomt, om de twee jaar de generale synode. Dat werkt effectiever, op alle terreinen van het kerkelijk leven.
Een tweede lacune zie ik in het waarborgen van de objectiviteit, zeker binnen kleine kerkgemeenschappen. Daar zie je steeds dezelfde personen afgevaardigd worden naar meerdere vergaderingen. Stel dat je bij ons bezwaar hebt tegen een besluit van het curatorium. Daarvoor moet je bij de generale synode zijn, maar pakweg 95 procent van de curatoren is ook afgevaardigde op de synode. Dat schaadt de objectiviteit. Het mag niet zo zijn dat steeds dezelfde persoon over een zaak oordeelt.

Zorgvuldig
Ds. Mulder nuanceert de lange termijnen. „Ook de kerk kent een kort-gedingprocedure, bij de classis. Die kan zo nodig binnen veertien dagen bijeenkomen. Ik spreek uit ervaring. Legt de appellant zich niet neer bij de classicale uitspraak en gaat hij in beroep bij de particuliere synode, dan duurt het langer, maar dat is in het burgerlijk recht niet anders. Ook daar duurt het lang als je de uitspraak in het kort geding niet accepteert, en in beroep gaat.
De predikant uit Krimpen onderkent wel het objectiviteitsprobleem. „Wij hebben daarom voor de volgende lijn gekozen. Als een zaak op een bredere kerkelijke vergadering komt, neemt die kennis van het appèlschrift van de appellant en het verweerschrift van de kerkenraad. Vervolgens wordt een commissie benoemd waarin geen mensen van de desbetreffende kerkenraad zitting hebben. De commissie hoort de kerkenraad en de appellant en komt vervolgens met een verslag. Bij de beraadslaging daarover spreekt de desbetreffende kerkenraad in eerste instantie niet mee. Die onthoudt zich ook van stemming. Gaat de zaak door naar de particuliere synode, dan is er dezelfde handelwijze en spreken en stemmen de mensen van de desbetreffende classis niet mee.
Als fouten worden gemaakt, heeft dat in de optiek van de kerkrechtdeskundige uit de Gereformeerde Gemeenten vaak te maken met het klimaat waarbinnen het kerkrecht gestalte krijgt. „Uit de aard der liefde probeer je er zonder conflicten uit te komen. Dat is op zichzelf een goed uitgangspunt, maar dit kan er tegelijk toe leiden dat in formele zin kerkenraden steken laten vallen. Dat is dan vrijwel altijd in de beginfase het geval, waarin wordt geprobeerd er op pastorale wijze uit te komen. Blijkbaar is het ook dan van belang dat zeer zorgvuldig wordt genotuleerd en dat woorden met zorg worden gekozen.

Verkeersregels
Het uiteindelijke doel van het kerkrecht is in de optiek van prof. Selderhuis het vrij houden van de weg tussen God en de zondaar. „Kerkrecht is niet strijdig met de genade, maar staat juist in dienst ervan. Gebrek aan het goede zicht daarop doet kerkenraden soms besluiten om maar even af te wijken van de kerkorde, vanuit de misplaatste gedachte dat dat liefdevoller zou zijn. Meestal pakt het verkeerd uit.
Er zou al heel wat gewonnen zijn, wanneer kerkordelijke regels als verkeersregels werden gezien. Regels die het verkeer tussen de Heere en de zondaar en het verkeer binnen de gemeente bevorderen. Wanneer ik als automobilist op een voorrangsweg zit, en er nadert door de regen een fietser, dan moet ik niet uit medelijden voorrang gaan verlenen. Juist dán wordt het gevaarlijk. De fietser raakt in verwarring, stopt ook en straks trekken we tegelijk op. Met alle gevolgen ervan. Vandaar mijn advies aan kerkenraden: Houd je gewoon aan de gemaakte afspraken. Die berusten op eeuwenlange kennis en ervaring, nog afgezien van de bijbelse principes die aan de kerkorde ten grondslag liggen.
Ook de angst dat de desbetreffende persoon naar de burgerlijke rechter stapt, doet kerkenraden soms afwijken van de kerkorde, is de ervaring van de Apeldoornse kerkrechtspecialist. „Ze gaan zelf al richting het burgerlijk recht kijken, en stellen bijvoorbeeld een afvloeiingsregeling voor als een predikant eigenlijk geschorst of afgezet zou moeten worden. Zon regeling kent het gereformeerde kerkrecht niet. Het is logisch dat een rechter, wanneer die wordt ingeschakeld, vervolgens oordeelt op grond van het burgerlijk recht. Wat niet het geval zou zijn wanneer men zich aan de eigen kerkorde had gehouden. Dan toetst hij alleen of de eigen regels correct zijn nageleefd.

Niet uitbesteden
Om fouten te voorkomen is het binnen veel Gereformeerde Gemeenten gebruikelijk om nieuwe ambtsdragers het boek van ds. K. de Gier over de Dordtse Kerkorde te geven. Het deputaatschap Kerkrecht houdt regelmatig informatieve bijeenkomsten voor classes. Daarnaast nemen kerkenraden bij lastige kwesties steeds sneller contact op met dit deputaatschap of de leden ervan.
Het deputaatschap Kerkrecht heeft louter een adviserende functie. „Wij willen niet naar de situatie dat kerkelijke deputaatschappen en commissies de zaken gaan uitmaken in de kerkelijke vergaderingen, licht ds. Mulder toe. „De kerkenraad blijft primair verantwoordelijk. Die heeft ook de pastorale zorg over het desbetreffende gemeentelid en kan zaken het best wegen, ook als het gaat om de uitstraling van de kwestie naar het geheel van de gemeente. Wel pleit hij bij complexere situaties voor het instellen van een commissie vanuit de kerkelijke vergadering, die onderzoek verricht en met een advies komt. „In die commissie moeten mensen zitten die kerkrechtelijk thuis zijn, zo mogelijk algemene juridische kennis bezitten en daarnaast kennis van het onderwerp. Een huwelijkskwestie is inhoudelijk van een totaal andere aard dan een financiële kwestie.
De predikant van de Gereformeerde Gemeenten is geen voorstander van onafhankelijke geschillencommissies. „Die hebben ongetwijfeld praktische voordelen, maar bijbels bezien moet de verantwoordelijkheid bij de ambtelijke vergaderingen blijven liggen. Dat is wezenlijk voor het gereformeerde kerkrecht. De handhaving van de tucht is een essentieel onderdeel van het ambt. Dat mogen we niet uitbesteden.

Vrijwilliger
De gang naar de rechtbank voor kerkelijke kwesties acht ds. Mulder slechts in hoge uitzondering legitiem. „Gaat het om zaken die de leer betreffen, dan past het in geen geval om naar de rechter te stappen. Bij hun belijdenis erkennen gemeenteleden niet alleen het gezag van Gods Woord, maar beloven ze ook zich te houden aan de kaders van de kerkgemeenschap.
Prof. Selderhuis houdt betrokkenheid van de burgerlijke rechter graag beperkt tot kerkelijke kwesties die ook een strafrechtelijke kant hebben. „Denk aan incest of andere vormen van mishandeling. Kerkenraden hebben nogal eens de neiging om dergelijke zaken in de doofpot te stoppen. Dat mag niet. De doofpot is geen bijbels attribuut. Leg zon zaak op tafel, neem de maatregelen die je als kerk moet nemen, en breng de strafrechtelijke kant waar die thuis hoort. Bij de burgerlijke rechter.
Voor alle overige terreinen ziet de Apeldoornse hoogleraar geen taak voor de burgerlijke rechter weggelegd. „Tenzij iemand de kerkelijke weg tot het eind toe is gegaan, en ervan overtuigd is dat hem of haar op alle kerkelijke niveaus onrecht is aangedaan.

Geen werknemer
Bij kerkrechtelijke kwesties rond predikanten dient volgens prof. Selderhuis steeds te worden bedacht dat een dominee geen werknemer van de gemeente is. „Veel juristen denken wel in termen van een arbeidsrechtelijke verhouding. Voor een deel door de opstelling van predikanten en kerkenraden zelf, die afspraken gaan maken over vrije dagen, overuren, vakantietoeslag en meer van dergelijke grappen. Terwijl een predikant in wezen een ouderling met een bijzondere opdracht is. Vanwege die speciale opdracht kan hij geen regulier werk verrichten. Daarom ontvangt deze vrijwilliger van de kerk een compensatie. Helaas wekken veel kerken steeds meer de indruk dat het om een betaalde kracht gaat: een functionaris die preken houdt en pastoraat doet. Het lijkt me lastig om dat standpunt bijbels te onderbouwen.
Het inschakelen van mediators bij kerkelijke kwesties acht de Apeldoornse hoogleraar overbodig. „Dé plaats voor mediation is de kerk zelf, die zich als het goed is laat leiden door de grote Middelaar. Het grijpt prof. Selderhuis aan dat zelfs predikanten hun recht soms buiten de kerk zoeken. „Niet dat ik daar op zichzelf bang voor ben, ik heb nog altijd waardering voor de kwaliteit van de rechtspraak in Nederland, maar het typeert hoe werelds er wordt gedacht. Is het dan nog niet beter om onrecht te verdragen, in het voetspoor van Hem die als Hij gescholden werd niet terugschold. In hoeverre is die houding van Christus in ons zichtbaar? Daar sluit ik ook mezelf bij in. Ik ken gelukkig ook mensen die bij de burgerlijke rechter zeker hun gelijk hadden gehaald, maar die weg niet gingen, omdat ze daarmee de kerk en de naam van de Heere schade zouden doen. Daar voel ik me meer bij thuis.

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 8 februari 2006

Terdege | 84 Pagina's

Verkeersregels voor de kerk

Bekijk de hele uitgave van woensdag 8 februari 2006

Terdege | 84 Pagina's