De Nadere Reformatie

(IV).

Buitenlandse analogieën

Niet alleen in ons land, maar ook over de grenzen weerklonk de wekroep tot Reformatie. Men is lange tijd van mening geweest, dat het Piëtisme van buitenlandse oorsprong was en later naar Nederland zou zijn overgezwaaid. Tegenwoordig beschouwt men het liever zó dat de Reformatiebewegingen in de verschillende landen ongeveer gelijktijdig zijn ontstaan. Men spreekt dan niet van invloeden, maar van analogieën. Dat deze geestelijke stromingen elkaar wederzijds hebben beïnvloed, valt echter niet te ontkennen.

We dienen wel enig onderscheid te maken tussen „Piëtisme" en „Nadere Reformatie", want deze begrippen dekken elkaar niet volledig. Het Piëtisme (de naam is een afleiding van het Latijnse woord piëtas = vroomheid) is meer een buitenlandse beweging, de Nadere Reformatie draagt een typisch Nederlands karakter. Het Piëtisme heeft een nogal mystieke en subjectivistische inslag, de Nadere Reformatie was orthodox en meer Schriftgebonden.

Dientengevolge is het buitenlandse piëtisme, met name in Duitsland, vrij spoedig ontspoord, en ten slotte ondergegaan in het moeras van het subjectivisme. Het •Nederlandse Piëtisme — liever de Nadere Reformatie — is voor uitwassen bewaard gebleven.

De invloed, die de Middeleeuwse mystici zouden hebben gehad op de mannen van de Nadere Reformatie is nogal overschat. Er is inderdaad enige overeenkomst. Zoals in de Middeleeuwen profeten en mystici opriepen tot een persoonlijk beleven van de godsdienst, zo hebben in de Gouden Eeuw de Nadere Reformatoren gepleit voor „de praktijk der godzaligheid."

We v/eten van sommige „oude schrijvers" dat ze de mystieke werken uit de Middeleeuwen hebben gekend.... en geprezen.

Tot veler verwondering had Voetius buitengewone lof voor het beroemde geschrift van de monnik Thomas a Kempis „De imitatione Christi" („Over de navolging van Christus"). De meeste verwantschap met de Middeleeuwse devoten vinden we bij van Lodenstein. Hij betreurde het zelfs dat de Reformatie de biecht, het vasten en het kloosterleven geheel had afgeschaft.

De waardering voor de Roomse mystici hangt samen met een tekort aan stichtelijke lectuur in de eigen tijd. Als later de Engelse en Schotse werken in het Nederlands worden vertaald, dan komen de Middeleeuwers op cle achtergrond. De Engelse en Schotse schrijvers hebben in Nederland tot op de dag van vandaag altijd veel weerklank gevonden. In de 17de eeuw waren het Perkins, Amesius, Bunyan e.a., die in ons land met graagte werden gelezen. Jacobus Koelman, de afgezette predikant van Sluis, heeft bijna zijn hele leven besteed aan het vertalen van deze werken. In cle 18de eeuw waren het Boston en de gebroeders Erskine, aan wie men zich in Nederland verwant voelde.

De Engelse en Schotse theologen van omstreeks 1600 hebben Voetius, Teelinck en Lodenstein sterk beïnvloed. Omgekeerd heeft later Witzius invloed uitgeoefend in Engeland. Daarom kunnen we beter zeggen, dat er overeenkomst bestaat tussen het Engelse en het Nederlandse Piëtisme, dan clat het ene onder invloed van het andere zou zijn ontstaan.

Ook in Duitsland kwamen reacties op de dorre orthodoxie. De vader van het Schriftuurlijke piëtisme in Duitsland was Philip Jacob Spener, onder wiens invloed aan de Universiteit te Halle een faculteit voor de „praxis piëtatis" (de praktijk der godzaligheid) werd gesticht. August Hermann Francke werd er tot hoogleraar benoemd.

Nu staat de orthodoxie altijd aan twee gevaren bloot. Het objectivisme heeft genoeg aan de kennis van de waarheid en bekommert zich niet om de toepassing door de Heilige Geest. Het subjectivisme stelt het gevoelsleven boven het geopenbaarde Woord. Zo krijgt men óf met letterknechten, óf met geestdrijvers te maken.

Dat laatste is in Duitsland gebeurd. Het Piëtisme werd een zaak van ontevreden groepen en groepjes, waarin de bevinding der vromen meer gewicht in de schaal legde, clan Gods Woord. De gezelschappen werden kerkjes in de kerk en afscheiding en scheuring waren de droevige gevolgen.

De Nadere Reformatie in Nederland heeft in grote lijnen haar SchriftuurlijkReformatorisch karakter behouden. Dat komt doordat het hier een kerkelijke beweging was, die als een zuurdesem de Kerk heeft doortrokken. De Nadere Reformatoren stonden op het standpunt van de Hervormers en daarom ligt de Nadere Reformatie in het verlengde van de Reformatie. Hier geen verwaarlozing van de Schriftkennis, geen verzet tegen de dogmatiek of het kerkrecht, geen bevinding, los van de Schrift, geen gezelschappen, los van de Kerk.

En juist daardoor heeft de Nadere Reformatie in Nederland zo'n geweldige betekenis gehad voor het geestelijk en voor het kerkelijk leven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen