Evangelisch initiatief

De start van de EO, nu veertig jaar geleden, herinner ik mij nog goed. In die tijd liet ds. G. Boer - de 'man Gods', voorzitter van de Gereformeerde Bond - zich voor een televisiemeditatie in Huizen schminken. Hij zei: 'Als ik toch zo'n zender in handen kreeg ...' Ook jongere dominees werden benaderd: onder schijnwerpers probeerden wij wat over zonde te zeggen. Maar waren wij wel geschikt voor het nieuwe medium? Later kreeg ik een herkansing op een familiedag.

Evangelisch initiatief
De EO was een chiliastisch-evangelisch initiatief. De NCRV bestond al, maar vooral evangelischen gingen daar steeds meer de Maranatharoep van Johan de Heer, die de NCRV mede had opgericht, missen. Ook vonden ze het amusement onzinnig. De NCRV gaf wel ruimte aan gereformeerde-bonders, zoals dr. H. Jonker uit Amsterdam. In mei 1965 schrapte de vereniging een ziekenuurtje van de kerkelijke reveilbeweging Nederlandse Christelijke Gemeenschapsbond om ruimte te maken voor een zogenaamde theologische ether­Ieergang - kwaliteit vóór eenvoud. De spreker van het ziekenuurtje, evangelist Van Oostveen, ging toen naar de leider Jan Kits van Het Zoeklicht, die ook wel voor de NCRV sprak. Na enig beraad zochten en vonden ze zestig 'positieve christenen', onder wie de hervormde ds. W. Glashouwer (sr.). Johan de Heer was in 1961 overleden en diens mantel viel op ds. Glashouwer. Deze laatste stond middenin de hervormde kerk, maar nam het voor evangelische elementen op.
Het evangelisch initiatief kreeg reformatorische steun. Ds. H.J. Hegger won ds. J.C. Maris van de International Council of Christian Churches, de tegenhanger van de Wereldraad van Kerken, voor het EO-initiatief en kwam bezwaren van ds. J.H. Velema tegemoet.

Nieuw medium
Ds. Glashouwer stond open voor een nieuwe omroep, maar wilde niet breken met de NCRV - als hervormd predikant was hij tegen separatisme. Ds. Hegger was gereformeerd en had als ex-priester In de Rechte Straat opgericht (1958). Hij wilde meer dan simpele evangelisatie: ook het wereldgebeuren moest bijbels doorlicht worden en de vrijzinnigheid weerlegd. Hij zocht verbreding en 'ware oecumene'. Samen gingen ds. Glashouwer en ds. Hegger naar NCRV-voorzitter mr.dr. J. Ozinga. Deze was bereid zendtijd te geven, maar zijn bestuur wilde dat niet. Hoe konden evangelisch en reformatorisch elkaar vinden? Samen waren ze tegen abortus, evolutie (Adam of aap), IKV (1966, tegen meer raketten) en tegen een CDA (wat het einde van de ARP inhield, alsook oecumene met Rome), maar verder liepen de meningen nogal uiteen. De één zocht opwekking, de ander verzuiling. Maar evangelisch en reformatorisch ging door dezelfde cultuurcrisis heen. Ook bond het gezamenlijke teruggrijpen op het Reveil. Het EO-ideaal was kruisbestuiving. De hervormde ds. Glashouwer werd beïnvloed door de Israëlvisie van Huib Verweij, oprichter van het blad Koers (1968). De oer-christelijke gereformeerde ds. J.H. Velema kreeg oog voor evangelischen als broeder Kits (hoewel deze arminiaan was) en hij kreeg zicht op Israël. Andersom kreeg Willem Ouweneel (van de Vergadering der gelovigen en dus a-politiek) oog voor reformatorische wijsbegeerte en politiek.
Langzaam kreeg de EO zo vorm. De grondslag werd een belijdenis (1969). Doel en beleid volgden uit het zendingsbevel, de prediking van het Koninkrijk. Maar cultuur, kunst en wetenschap werden bij de nieuwe omroep vanuit de schepping bezien, terwijl Romeinen 13 de visie op de politiek bepaalde - zonder theocratisch ideaal.
In 1970 ging de EO de lucht in, zo'n vijf jaar na de eerste initiatieven. Omroepervaring was er niet. Een verhuizer deed bijbelstudies met moderne gelijkenissen en werd boegbeeld: Henk Binnendijk.

Bonders
Waar bleven de gereformeerde-bonders? Ir. J. van der Graaf werd ook door ds. Glashouwer gevraagd, maar deze weigerde en deed later pas mee. Ds. G. Boer en ds. A. Vroegindeweij ontbreken in de EO-geschiedenisboeken. Ds. P.P.J. Monster, eerste bonder in Katwijk, kreeg een ziekenrubriek voor de radio en legerpredikant ds. J.J. Poort sprak in 1976 op de eerste jongerendag. Ir. J. van der Graaf, algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond, deed vanaf 1979 mee in een radiopanel Deze week, broederlijk naast en soms tegenover dr. W.J. Ouweneel. Voor Laat ons de rustdag wijden werden evangelisten en dominees gevraagd. De ex-gereformeerde Meindert Leerling van de RPF leidde de actualiteitenrubriek Nader Bekeken.
In de EO-bronnen mis ik de voorzitters en hoogleraren van de Gereformeerde Bond. En andersom? Ir. Van der Graaf schreef in De Waarheidsvriend veel over het IKON, maar weinig over de EO. De EO ontbreekt ook in hervormde geschiedenisboeken, ook in mijn eigen overzicht bij Honderd jaar Gereformeerde Bond.

Cultuuromslag
De nieuwe omroep paste in de bredere context van de cultuuromslag van de jaren zestig: horizontalisering van het evangelie en verpolitisering van de kerk. Het was een revolutionaire tijd, met links in opmars. In de Nederlandse Hervormde Kerk protesteerde de Open brief(1967) van de verontruste dr. W. Aalders en anderen - onder wie ds. Glashouwer - tegen werelds 'apostolaat'. Vermoedelijk trad de EO net eerder naar buiten. Maar de omslag was breder: in heel het westen was 'nieuw Babylon in aanbouw' (een typering van dr. James Kennedy), maar in preuts Nederland gebeurde dat nog radicaler, en zonder een tegenbeweging zoals in Amerika. In zijn boek uit 1995 noemt dr. James Kennedy de toen nog kleine EO slechts zijdelings. Toen hij dat schreef was de EO groot. Zou Kennedy de Amerikaanse en Nederlandse tegenbeweging nog steeds niet vergelijkbaar vinden?

Groei
In 1972 startte EO-metterdaad, een inzamelingsactie voor nood in de Derde Wereld. Na het diaconaat volgde het jeugdwerk. De christelijke gereformeerde Jan van de Bosch, als CNV-man aangezocht door ds. Glashouwer, werd in 1975 motor van de jongerendagen en Ronduit. In 1983 waagde Feike ter Velde (van ds. Glashouwers Gemeente Reveil) evangelisatie met het programma God verandert mensen (later heet dat De verandering).
In 1984 kreeg de EO de begeerde B-status. De omroep moest toen ook amusement brengen en dat begon met een quiz: Land in zicht. Maar men belichtte ook meer ethische kwesties. De nieuwe voorzitter, ds. J.H. Velema, kreeg een eigen programma: Vragen naar de weg. De vragen kwamen vooral uit reformatorische hoek. Typerend genoeg deed Feike (!) televisie en dominee (!) Velema radio. Ook typerend: evangelischen wilden getuigen, reformatorischen hadden vragen ... Henk Binnendijk ging in 1987 de straat op met Hart op de tong.
Bij groei horen stuipen. De jaren tachtig brachten een crisis: financieel en wat betreft de koers. Directeur Dorenbos noemde de vervangingsleer - waarbij de christelijke kerk het volk Israël vervangt - antisemitisch. De vrijgemaakte prof. J. Kamphuis wilde daarop niet meer meewerken aan de EO. Intussen wilde de omroep naar de A-status. Het RD weigerde wervingsadvertenties, maar veel abonnees protesteerden. In De Saambinder van de Gereformeerde Gemeente werd uitgelegd dat de EO niet achter de gereformeerde belijdenis stond. In De Waarheidsvriend schreef Van der Graaf dat het RD zo EO-medewerkers onder de abonnees in gewetensconflict bracht. In 1991 werd de A-status bereikt.
Er kwam een nazorgapparaat dat doorverwees naar aan de EO verwante gemeenten. Zo werd de EO meer dan een omroep: parakerkelijk. In 1998 werd de EO de grootste omroep. Later kwam een afslanking.

Generatiewisseling
In de jaren negentig trad met ds. Arie van der Veer, Andries Knevel (beiden christelijk gereformeerd) en Ad de Boer (Nederlands Gereformeerd) een tweede generatie aan. In die tijd veranderde de aanpak, in fasen en op facetten. Vanaf 1993 konden ook niet-christenen hoofdgast zijn. In 1996 lanceerde voorzitter ds. Van der Veer de zogenaamde oecumene van het hart. Maar de EO stuitte ook op een kloof. Michael Green, Engelse evangelical, wilde af van de confrontatie tussen christen en niet-christen. We moesten niet tegenover maar naast de ander staan. Over die 'kloof' ging de conferentie in Dalfsen in 1997. Een enquête over het geloof van de achterban bracht een kloof tussen verkondiging en dagelijks leven aan het licht. Daarachter zat de kloof met de cultuur, de moderne cultuur, nee, de postmoderne cultuur. Ouweneel had ontdekt dat hij zelf postmodern was geworden: de tijd van systemen was voorbij.
Er kwam ook een andere kijk op Rome. Waarom? Niet door het Tweede Vaticaanse Concilie (1965); dat was bij de oprichting al geweest. Was het door de Wende (1989), waartoe de Poolse paus de stoot gaf? Ook anti-christelijk 'paars' (1994-2001) in Den Haag bracht toenadering tussen Rome en Reformatie.
Toen ook katholieken EO-lid werden, verdween het woord protestant uit de grondslag (2000), iets wat De Waarheidsvriend betreurde. In 2001 haalde Andries Knevel een medewerker van Katholiek Nieuwsblad voor informatieve programma's in huis. In 2003 kwamen er charismatisch-rooms-katholieke mensen in de ledenraad. De EO berichtte in dat jaar ook positief over het oecumenische Taizé en over de mystiek van Henri Nouwen. Bisschoppen heetten nu medechristenen.
Er kwam ook openheid voor de charismatisering van de evangelische beweging. Ouweneel pleitte in 2003 voor bidden tot en zelfs dronkenschap in de Geest. In Visie schreef Bert Piet over de Berea Gemeente (2002).Tongen en profetie komen het dichtst binnen bereik, zei hij.
Ook over gebedsgenezer T.B. Joshua uit Nigeria schreef Visie positief. Ouweneel maakte Joshua mee en werd overtuigd. Evangelist en gebedsgenezer Jan Zijlstra wordt niet meer geweerd. Vorig jaar sprak ds. Van der Veer in Hour of power van ds. Robert Schuller. En Jan van de Bosch interviewde SchuIler.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen