Schotse hooglanders

De Imbosch is in 1938 door Natuurmonumenten aangekocht. Het "palenbos" bestond hoofdzakehjk uit grove den, en door de dichte kap bestond de bodem alleen maar uit een laag dennenaalden. Rond 1970 veranderde het beheer. Men streefde naar een meer natuurlijk bos en door gedeeltes te kappen wilde men jong groen een kans te geven. Hierdoor zou er wat meer variatie onstaan. In '72/'73 gooiden de bekende stormen zo'n 280 ha bos plat van de totaal 1400 ha grote Imbosch. Grote stukken van soms wel 40 tot 50 ha bos waren met de grond gelijk gemaakt. De stormen kwamen dus goed uit. Maar volgens de boswet moet er voor elke boom die het bos uitgaat, een nieuwe worden geplant. In 1975 waren alle bomen geruimd en was een gedeelte al ingeplant. Door de storm waren ook veel kleine open stukjes In de Imbosch, het Delerwoud en de Loenermark lopen sinds een jaar of tien Schotse hooglanders. Hun belangrijkste taak is het gras korthouden, waardoor de heide weer kans krijgt om te groeien. Een reportage over natuurbeheerders op vier poten. Wijgert van de Born, beherend opzichter van Natuurmonumenten, is onze gids. ontstaan, waar jonge bomen een kans kregen.

Geen bijvoedering
Vroeger hebben er altijd grote grazers gelopen, zoals bij voorbeeld de eland. Zij hielden de leeftijdsopbouw van het bos in stand en zorgden voor diversiteit. Als vervanging voor de grote grazers werd er voor de Schotse hooglanders gekozen. De soort kan zonder^bijvoedering, is vriendelijk voor het publiek en kent geen problemen bij het kalven. Het Heckrund wordt ook voor begrazing gebruikt (Oostvaarderplassen), maar is veel agressiever ten opzichte van mensen dan de Schotse hooglanders. In 1982 is Natuurmonumenten in samenwerking met de Vrije Universiteit een proef gestart in de Imbosch met tien Schotse hooglanders, vijf stieren en vijf koeien. Er werd een gebied van 170 ha afgezet dat diverse typen bos bevatte, alsook een klein heideveldje. Na vijfjaar zou er worden gekeken wat de invloed van de koeien op het gebied was. In de tussentijd werd alles natuurlijk goed in de gaten gehouden. Het bleek dat de koeien een voorkeur hadden voor open terrein, zodat het heideterreintje vaak werd bezocht. Het vierkante heidestukje bestond aan het begin van de proef voornamelijk uit gras en was na vijfjaar veranderd in echte heide. Tevens was de rechthoekige afkadering lang niet meer zo scherp. De koeien hadden de rechte grenzen van de heidestukje veranderd in een meer natuurlijke overgang. Men was bij Natuurmonumenten zeer tevreden over de onderzoeksresultaten, zodat de begrazing in 1989 werd ingevoerd als beheersmaatregel. Men ging uit van 1 koe per 30 hectare. Er werd een gebied van 1600 ha afgezet, wat later is uitgebreid naar 2200 ha. Ook is er nu een gedeelte van de Loenermark bij getrokken. Totaal lopen er nu 79 koeien, waarvan er 20 kalfjes afgelopen voorjaar en zomer zijn geboren.

Gras werd heide
In de toekomst zal het totaal aantal koeien toenemen tot ongeveer 140 a 200 stuks, uitgaande van 1 koe per 30 ha. Zoals al bleek moest het gras plaats maken voor de heide. Men verwacht dat er in de toekomst op de heide kleine bosjes zullen ontstaan waar de koeien niet zo vaak komen. Hierdoor zullen de herten zich zekerder voelen dan voorheen op de grote open heide, zodat het publiek wat meer van de dieren zal gaan waarnemen. Van den Born noemt nog andere voordelen, zoals het korte gras voor de edelherten. De koeien eten, trekkend met de tong en bek, alleen lang gras. Hierdoor krijgt het jonge gras de kans om op te komen. Dat wordt weer gegeten door de herten, die dit korte gras met hun voortanden snijden. Deze winter hebben in het gebied de laatste werkzaamheden plaats en daarna kan de natuur zijn eigen gang gaan.

Onderzoek
Eenmaal per jaar gaat Van den Born samen met de dierenarts alle koeien langs om te kijken of er zich vreemde dingen voordoen op het gebied van ziekte en conditie. Wordt er bij een dier getwijfeld, dan wordt het verdoofd en onderzocht. Tevens wordt er bloed afgetapt, wat kan worden onderzocht op ziektes. Door de jaren heen is de groep steeds verder uitgebreid door geboorte en aankoop van andere dieren. Voor bloedverversing zijn enkele stieren vervangen. Van den Born is naar Denemarken geweest om daar negen koeien te kopen. De koeien komen niet voor in de Schotse hooglanden, zoals de naam suggereert. Wel wonen daar fokkers die dit oerrund zijn blijven fokken. Niet voor de melk of het vlees, maar meer uit traditie. De groep koeien in de Imbosch > is nu groot genoeg en bevat genoeg diversiteit aan koeien, zodat men voor inteelt niet bang meer is. De basis voor een verdere uitbreiding en ontwikkeling is aanwezig. De oudste koe, vertelt Van den Born, is 18 jaar oud en is in een goede conditie. Ze heeft nog altijd ieder jaar een kalfje gekregen.

Eerste kalfje
De geboorte van het eerste kalfje kan hij zich nog goed herinneren. Aan de koe was duidelijk te zien dat ze al gekalfd had, maar het kalfje was nergens te zien. Door de koe in de gaten te houden kwam hij erachter dat het kalfje ergens verdekt lag opgesteld. Toen de moederkoe bij het kalfje kwam, maakte ze het wakker en vervolgens begon het kalfje te drinken. Na een kwartiertje drukte de koe met haar kop het kalfje tegen de grond, ten teken dat het moest gaan liggen. Daarna ging ze weer verder met grazen. Na drie dagen huppelde het kalfje vrolijk met de moeder mee. In het begin was het opvallend dat de moederkoeien de mens niet meer zo dicht in de buurt duldden. Door de jaren heen is dit gedrag verdwenen. De koeien merkten dat ze van de mens niets te vrezen hebben. De kalfjes werden eerst het hele jaar door geboren, maar na een aantal jaren verplaatsten de geboorten zich naar het voorjaar, wat de meest natuurlijke situatie is gezien het voedselaanbod.

Rangorde
Een volwassen koe weegt aan het einde van de zomer zo'n 400 kilo. Tijdens de zomer zijn er reserves opgebouwd die nodig zijn voor de winter, want dan verliezen ze ongeveer honderd kilo aan gewicht. Het gewichtsverlies is natuurlijk afhankelijk van het winterweer. Dit natuurlijke proces wordt in het voorjaar weer gecompenseerd door het meer eiwitrijke voedsel. Volwassen stieren wegen bijna twee maal zoveel als de koeien, namelijk 700 tot wel 800 kilo. Het zijn indrukwekkende dieren, waar je ontzag voor krijgt. Ze doen echter geen vlieg kwaad en je kunt ze rustig over de kop aaien. Bij de stieren is een rangorde aanwezig die al begint bij de kalfjes, onderling wordt er gestoten en zo wordt de rangorde vastgelegd. Wanneer de opperstier door een rivaal van zijn plaats wordt verdreven, kan het er soms aardig toe gaan. Is de hofstier van zijn troon gestoten, dan leidt hij vaak een eenzaam bestaan.

Gevolgd
Wijgert kent niet meer alle koeien, doordat hij er te weinig komt. Van de eerste twee groepen kende hij wel elk dier, maar de uitbreiding heeft hij niet goed meer kunnen volgen, omdat zijn functie als beherend opzichter meer vergaderen en overleggen met zich mee brengt dan in het vrije veld bezig zijn. Vroeger was hij 4,5 dag per week buiten in het veld, terwijl dat nu andersom is. Als beherend opzichter houdt hij zich meer bezig met plannen en begroten, overleg met provincies, pachters en gemeentes, aannemers en houthandelaren. Een collega van Wijgert kent wel alle koeien, want die volgt elke 14 dagen een koe van zonsopkomst tot zonsondergang. Op zo'n dag wordt alles genoteerd met betrekking tot het lopen, eten, hoeveelheid eten, herkauwen, sociaal gedrag en slaapplaatsen.

Klapstoelbeheer
Nu de groep koeien groter wordt, ontstaan er allerlei subgroepjes. Jonge stieren vormen een groep, evenals de oudere stieren en de koeien met de kalfjes. Door de Schotse Hooglanders wil men zelfregulatie nastreven, wat ookwel klapstoelbeheer wordt genoemd. Een andere term die Wijgert gebruikt is "wandelend bos". Hiermee bedoelt hij dat door de jaren heen de open stukjes zich zullen verplaatsen, afhankelijk van waar de koeien het meeste komen. Door ook de omgewaaide bomen te laten liggen ontstaat er een steeds meer gevarieerd en natuurlijker bos. Door o.a. meer dood hout zijn er meer insekten, meer vogels en dus meer roofvogels. Versperren de omgevallen bomen de weg, dan wordt het pad gewoon verlegd om de boom heen. Wellicht hebben we in de toekomst dan weer een echt stukje oerbos, aldus Wijgert, die eraan twijfelt of hij dat nog zal mee maken. Natuurlijke processen verlopen nu eenmaal niet in een paar jaar.

Belangstelling
Vanuit heel Europa is veel belangstelling voor het project. Veel natuurorganisaties zijn bij Van den Born op bezoek geweest om te zien hoe de praktijk is. De Zweden toonden interesse, maar ook de Schotten hebben nu plannen om de dieren weer in het wild uit te zetten, en wel in het gebied waar ze naar zijn genoemd. Ook de particulieren tonen veel belangstelling voor koeien met goede papieren. Door deze vraag naar Schotse Hooglanders kost een goede koe met papieren al gauw zo'n 15.000 tot 20.000 gulden. In het begin van de proef keken sommige mensen en organisaties er raar tegen aan, koeien in het bos! Er zijn zelfs kamervragen gesteld met betrekking tot de Schotse Hooglanders. Zeker de oudere mensen hebben veel meer moeite met de koeien in het bos, weet Wijgert, die zich dat goed kan voorstellen. Ook waren de edelherten in het begin erg argwanend, ze kwamen niet in het gebied van de koeien. Nu ziet Wijgert de herten soms samen met de koeien op een wei bij hem in de buurt lopen. De koeien interesseert de aanwezigheid van de herten niet, en de edelherten zijn eraan gewend.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen