Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Niet bij Christendom alleen

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Niet bij Christendom alleen

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Andre Rouvoet heeft met zijn artikel 'Het moreel relativisme als breuklijn in de westerse beschaving een belangrijke bijdrage geleverd aan het maatschappelijk debat. Ik onderschrijf zijn analyse vrijwel volledig. Daarover zal ik verder dan ook het zwijgen toe doen. In het onderstaande wil ik slechts een tweetal zaken aanroeren die naar mijn inzicht van wezenlijk belang zijn voor een goed begrip van de situatie waarin we ons bevinden en die in Rouvoets analyse onvoldoende worden verdisconteerd.

Postmodern relativisme?
Om te beginnen het volgende: de observatie dat er in de huidige westerse wereld twee stromingen in het denken over mens en wereld tegenover elkaar staan, lijkt me zeer juist. Ik vraag me echter af of Rouvoet volledig recht doet aan het karakter van die stromingen. De ene stroming wordt door hem 'post-modem' genoemd en geassocieerd met de Verlichting. Het meest fundamentele geloofsartikel van deze stroming is het waardenrelativisme, een ontkenning van de 'transcendentele verankering van goed en kwaad', zoals Rouvoet het fraai uitdrukt. De andere stroming wordt door hem 'pre-modern'genoemd en conservatief. Het Christendom is, stelt Rouvoet, de voornaamste vaandeldrager van deze stroming, die in tegenstelling tot de eerdergenoemde wel gelooft in voorgegeven waarden en normen, die niet bedacht, maar slechts ontdekt kunnen worden. Deze analyse van de tegenstelling is slechts ten dele overeenkomstig de feiten. Laten we eerst eens de 'post-moderne' stroming wat nader bezien. Deze is inderdaad waardenrelativistisch. Maar ze is daarin verre van consequent. Enerzijds stellen haar aanhangers dat goed en kwaad conventioneel zijn en niet voorgegeven in de natuur der dingen, maar anderzijds winden dezelfde mensen zich doorgaans vreselijk op over schendingen van de mensenrechten of het lijden dat wordt berokkend aan de mens (en soms ook het lijden berokkend aan dier en plant). Uiteraard: dit is met eikaar in tegenspraak, maar in de praktijk lijken weinigen daaronder gebukt te gaan. En niets wijst erop dat een radicaal en consequent relativisme het geloof in de mensenrechten en de ontoelaatbaarheid van het lijden in de toekomst zal doen afbladderen. Beide denkwijzen behoren tot het complexe erfgoed van de Verlichting (en de door Rouvoet niet genoemde Romantiek) en beide spelen ze een grote rol in het publieke debat. Het is een te grove vereenvoudiging om slechts het relativisme te noemen, waardoor ons inzicht wordt geschaad.

Premoderne antiquiteiten
Iets soortgelijks geldt ook. voor Rouvoets beschrijving van de tweede, 'pre-moderne' stroming, die wel gelooft in het voorgegeven zijn van waarden en normen. De betekenis van het Christendom voor deze stroming kan — ik ben het daar volledig met Rouvoet eens — moeilijk overschat worden. Maar men doet de waarheid geweld aan door te spreken over een 'eerst en vooral door het Christendom gestempelde westerse beschaving'. Rouvoet weet ook wel dat, tot aan de Verlichting en de Romantiek, de westerse beschaving gedragen werd door twee pijlers: het Christendom enerzijds en het denken van de Grieks-Romeinse oudheid anderzijds. Beide veronderstellen een transcendente verankering van goed en kwaad en stemmen bovendien in belangrijke mate overeen in de vraag wat goed en kwaad behelzen. De klassieke oudheid heeft in de westerse geschiedenis, met name in de meest invloedrijke kringen, het denken tot kort geleden tenminste evenzeer bepaald als het Christendom. Dit betekent ten eerste dat Rouvoet zich om het verdwijnen van het antieke erfgoed uit de cultuur minstens evenveel zorgen zou moeten maken als om het verdwijnen van het Christendom, en ten tweede dat met de verdwijning van het Christendom niet de gehele grondslag onder de westerse beschaving is weggeslagen. Me dunkt dat dit de analyse vollediger maakt.

Echte botsingen
De tweede en laatste opmerking die ik wil maken, betreft de gedachte dat zich tussen beide genoemde stromingen de 'echte botsing' zal voordoen. De realiteit is dat er een zeer omvangrijke en nog steeds groeiende strom ing van' post-modernen' staat tegenover een veel kleinere en voortdurend slinkende stroming van 'pre-modernen'. Een muis tegenover een olifant. Van een 'clash' is dan ook geen sprake en deze valt in de nabije toekomst evenmin te verwachten. In feite wordt naar de 'pre-modernen' niet geluisterd, al was het maar omdat men de taal die deze mensen spreken niet meer verstaat en de 'pre-moderne'opvatting, als het op beslissingen aankomt, simpelweg wordt 'overruled'. Daar is niet veel aan te doen, maar wel iets. Eerst en vooral zouden al diegenen die de 'pre-moderne', conservatieve taal nog spreken over hun onderlinge verschillen moeten heenstappen en de krachten moeten bundelen, om in de politiek op alle niveaus een machtsfactor te worden. Dan, en alleen dan, is het mogelijk om in een door 'post-rnoderne'opvattingen gedomineerde westerse wereld nog enige invloed ten goede uit te oefenen. In de Verenigde Staten kan het, waar alle conservatieven zich gebundeld hebben in de Republican Party, waarom dan niet hier?


Noot van de auteur
Andreas Kinneging is docent rechtstheorie aan de Universiteit Leiden. Correspondentie richten aan: dr A.A.M. Kinneging, Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Universiteit Leiden, Postbus 9520,2300 RA Leiden.
Elektronische post: a.a.m.kinneging@law.leidenuniv.nl

Dit artikel werd u aangeboden door: https://www.forumc.nl/radix

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 1 december 2000

Radix | 100 Pagina's

Niet bij Christendom alleen

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 1 december 2000

Radix | 100 Pagina's