Klavecimbel met orgel in de voet

Wel eens gehoord van een klavecimbel met orgel in de voet? In wetenschappelijke termen heet het een claviorganum. Wat is dat voor muziekinstrument, vraagt u zich mogelijk af? Welnu, het is een muziekinstrument dat u als klavecimbel kunt bespelen en dat via hetzelfde klavier (of een tweede klavier) tegelijkertijd orgelpijpen tot klinken kan brengen. Het orgelgedeelte bevindt zich in de onderkas (de voet) van het instrument. Het klavecimbel ligt als het ware bovenop het orgelgedeelte. Inderdaad is het een vrij zeldzaam instrument. Toch heeft het al een lange geschiedenis. Dr. A. J. Gierveld vertelt daar het volgende over: Enkele exemplaren uit het eind van de 16e eeuw bleven min of meer bewaard. Ook in de werkplaats van de beroemde Ruckers te Antwerpen, het centrum van de klavecimbelbouw, werden deze combinaties van klavecimbel en orgel vervaardigd, waarmee niet gezegd is dat Ruckers ook het orgelgedeelte maakte. Het,,klavecimbel met orgel in de voet" was uiteraard een zeer kostbaar instrument. De oudste zoon van Willem van Oranje, Philips Willem, bezat er een op zijn kasteel te Breda. Het werd bij zijn overlijden in 1619 op 800 ponden Vlaamsch(=/800,-) getaxeerd.

Schilderij
Het orgelgedeelte had 3 1/2 tot 5 1/2 stem; daarbij bevond zich een halve stem in de discant en een Regaal 8'. Niet altijd was het klavecimbelgedeelte twee-manualig; op een schilderij van Friedrich von Falckenburg (1619) ziet men een spinet op een kistorgel gemonteerd. Ook in de 18e eeuw was er nog vraag naar; het is niet onmogelijk dat G. F. Händel een dergelijk instrument in zijn oratoria gebruikt heeft. In Engeland bleef een claviorganum van Kirckman en Schnetzler (1745) bewaard. Eerstgenoemde is de maker van het klavecimbelgedeelte en Schnetzler van het orgel in de voet. Ook in ons land werden ze in de 17e en 18e eeuw gemaakt. De bekende orgelmaker Chr. Muller (Bavoorgel Haarlem 1735-'38) adverteerde een ,,clavecimbael met een orgel in de voet, waer in een Holpijp 8 voet. Regaal 8 voet, Fluyt 4 voet, Fluyt 2 voet, Sexquialter voor de helft, elk zijn apart clavier" . . .

Speelwijze
Geschreven en iconografische bronnen en ook de dispositie van het claveorganum vertellen over de speelwijze. Men speelde afwisselend op één der klavieren, of men speelde met de rechterhand de solostem op het orgel, al of niet gecombineerd met het klavecimbel, en de linkerhand speelde de begeleiding op het klavecimbel klavier. Het was vrijwel uitgesloten dit omgekeerd te doen; daarvoor was het orgel te zwaar; een enkele keer zou het klavecimbel toch als solostem kunnen fungeren waar het bepaalde figuren en snelle passages betreft. Het bespelen van orgel en klavecimbel tegelijkertijd op een klavier zal ook wel gepraktiseerd zijn, ofschoon men dit niet als erg voor de hand liggend moet beschouwen. Het claviorganum werd niet veelvuldig gebouwd. Het was een kostbaar instrument en het klavecimbel reageerde anders op temperatuurschommelingen dan de orgelpijpen, waardoor er stemmingsperikelen ontstonden. Dit zal één van de oorzaken zijn dat het zo'n zeldzame verschijning is geworden. Tot zover dr. Gierveld.

Plaat
Hugo van Emmerik uit Heukelum heeft thans een dergelijk instrument gebouwd. En met deze eersteling heeft hij aangetoond, dat hij in staat is een goed claviorganum te bouwen; hij heeft het probleem van het toucher van het klavecimbel en dat van het orgel met stekermachaniek weten op te lossen. Het is een uitzonderlijk claviorganum in die zin, dat het slechts één klavier voor beide instrumenten heeft. Wil men hierop toch verschillende speelmogelijkheden hebben, dan dient zo'n ,,klavecimbel met een orgel in de voet" te beschikken over registers, die alle gedeeld zijn. Niettemin is dit instrument een welkome aanvulling op het zeer kleine aantal dat bewaard bleef. Het aardige is dat de klank van dit zeldzame instrument ook op een grammofoonplaat is vastgelegd, zij het op slechts één plaatkant. Henk van Zonneveld heeft daarvoor literatuur geselecteerd van Farnaby, Picchi, Susanne van Soldt (Ps. 130 en Wilhelmus), Anonymus, Froberger en Sweelinck. Zowel de klank van dit magnifieke instrument als de formidabele speelwijze van Henk van Zonneveld kunt u in huis halen voor ƒ 16,25 incl. verzendkosten. Uitsluitend verkrijgbaar bij Hugo van Emmerik, Gasthuisstraat 13, 4161 CA Heukelom, tel.: 03451-15371.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen