‘DE GROTE BEPROEVINGEN DIE UW OGEN GEZIEN HEBBEN’1 Pastorale zorg rond veteranen

De verschrikkingen van de oorlog houden hem dagelijks bezig. Een belangrijk deel van zijn identiteit ligt in die – in Nederland bijna vergeten – Koreaanse oorlog. Na zijn periode in Indië (politionele acties) en in Korea diende hij decennia lang als politieagent. Maar het legergroen overheerst het politieblauw volledig: zijn tijd in Indië en met name zijn periode in Korea komen ’s nachts in zijn angstdromen en overdag in zijn gespreksstof voortdurend terug.

AFSTAND

In Nederland bestaat er nog steeds een dienstplicht. Wel is de opkomstplicht sinds 1 mei 1997 officieel opgeschort. Nieuwe dienstplichtigen worden sinds augustus 1996 niet meer opgeroepen. Dat betekent dat er in de samenleving sinds die tijd steeds minder bekendheid is met de actieve militaire dienst. Wel is er vanaf de jaren ’90 de nodige aandacht geweest in de media als het gaat om uitzendingen van de krijgsmacht naar landen als Joegoslavië, Irak en Afghanistan (er zijn overigens tientallen missies geweest naar talloze andere landen), maar ik heb de indruk dat dat voor de natie als geheel toch op een zekere afstand is gebleven.

Toch zijn veteranen bij duizenden onder ons en kan zomaar blijken dat je ze als ouderling in je wijk onder je hoede en als predikant onder je gehoor hebt. Volgens www.veteranendag.nl kent Nederland in totaal ongeveer 130.000 militaire veteranen (2012). Deze groep bestaat uit ongeveer 100.000 oud-militairen en 30.000 nog actief dienende militairen. Momenteel geldt dat ieder die op uitzending is geweest, hetzij buiten dienst of in actieve dienst, de status van veteraan wordt toegekend, met de daarbij behorende faciliteiten van hulp en ondersteuning via het Veteraneninstituut. Als we uit mogen gaan van het getal van 130.000 veteranen op een bevolking van 16 miljoen, betekent dat zij een groep van ongeveer 0,81% in de samenleving vormen. Bij toepassing van dit percentage op de Christelijke Gereformeerde kerken met een zielental van ongeveer 75.000, zou dat neerkomen op een aantal van ruim 600 veteranen in de kerken. Het mag duidelijk zijn dat dit een zeer ongenuanceerde berekening is, maar het kan ons wel enig zicht geven op de mate waarin veteranen in de kerken voorkomen: laten we zeggen gemiddeld zo’n drie personen per CGK.

ERVARINGEN

Welke ervaringen hebben veteranen opgedaan? Een Indiëveteraan is doorgaans jaren van huis geweest, zonder de luxe van verlof. Contacten met thuis verliepen met name via een trage postverbinding. Ervaringen met geweld kunnen verschillen. Een Indiëveteraan die ik ontmoette had een relatief rustige tijd meegemaakt in een meer administratieve functie. Een ander, waar ik op een verjaardag plotseling naast bleek te zitten, sprongen de tranen jaren na dato nog in de ogen, toen hij vertelde over het artillerievuur dat hij mede moest uitbrengen op gebieden waar ook burgers aanwezig konden zijn. Voor de jongste generatie veteranen, niet zelden twintigers, geldt min of meer hetzelfde. Een rustige uitzending voor de één, een reeks van vijf of meer heftige uitzendingen voor een ander. De één komt gezond van geest en lichaam terug en begint in de burgermaatschappij met een nieuwe baan, de ander keerde invalide (door amputaties, oog- of gehoorbeschadiging) en psychisch ontredderd terug en zit in een uitkeringssituatie.

ONDERZOEK

Uit internationaal en Nederlands onderzoek komen ongeveer dezelfde percentages van mensen die problemen na uitzendingen ontwikkelen. Als vuistregel kunnen de volgende gegevens gehanteerd worden (bron: http://www.militairen.gkv.nl/ptss-nazorg/934/):

• Ongeveer 20% van de militairen heeft na terugkeer enigerlei vorm van klachten, psychisch of lichamelijk van aard.

• Ongeveer de helft van de klachten is psychisch van aard. Een groot deel van deze klachten gaat binnen drie maanden vanzelf over. Ongeveer 10% van de teruggekeerde militairen behoeft een vorm van behandeling.

• In ongeveer 5% van de gevallen blijkt sprake van het posttraumatisch stresssyndroom (PTSS), waarbij het merendeel goed op behandeling reageert en ongeveer 1 á 2% blijvende klachten houdt.

Het aantal militairen bij wie de diagnose PTSS wordt gesteld, varieert per uitzending. Nederlands onderzoek onder militairen in Irak liet 5 tot 15 maanden na de uitzending een percentage van 2 tot 4% zien, maar voor enkele andere uitzendingen zoals Srebrenica en Ruwanda/Zaïre leken de aantallen wel iets hoger uit te pakken. De zorg vanuit defensie is vandaag de dag overigens sterk verbeterd, ten opzicht van toen.

PTTS kan ontstaan door het verkeren in situaties van levensgevaar, of het zien van anderen in dergelijke situaties. Het komt voor bij diverse groepen, denk bijvoorbeeld aan brandweerlieden, politie- en ambulancepersoneel maar ook aan slachtoffers van verkeersongelukken en geweldsdelicten.

Kenmerkend voor een door PTSS getroffene is dat hij/zij prikkels mijdt die aan het trauma doen denken. Het gaat gepaard met interesseverlies, gevoelens van onthechting en vervreemding van anderen. Het gevoelsleven stompt af, hij of zij kan niet of nauwelijks gevoelens van liefde opbrengen. Het toekomstperspectief schrompelt in één: er is niet of nauwelijks verwachting van carrière, huwelijk, kinderen of een normale levensduur. Symptomen zijn: moeite met slapen of doorslapen, woedeuitbarstingen, concentratieproblemen, herbelevingen, extreme waakzaamheid en ernstige schrikreacties.

PASTORAAT

Het is van groot belang om als gemeente aandacht te besteden aan militairen en hun gezinnen die voor een uitzending staan, waarbij de wijkouderling en/of predikant het initiatief aan zich zou moeten trekken. De Handreiking aan kerkenraden (zie onder) bewijst hierin goede diensten. Een uitzending kan variëren van één maand (in het geval van zgn. werkbezoekers) tot één jaar (waarbij er tussentijds verlof genoten wordt).

Uit eigen ervaring (ik werd in 2010 uitgezonden naar Afghanistan) weet ik dat een uitzending veel doet met het achterblijvende gezin. Enig invoelend pastoraat is dan van groot belang, zeker voor de thuisblijvende echtgenote/echtgenoot die het gezin in grote mate alleen moet ‘runnen’. Juist dan kan praktische hulp vanuit de gemeente van groot belang zijn.

Bij terugkomst komt het vaak voor dat een militair weer erg moet wennen (evenals zijn/haar gezin!). Taken en verantwoordelijkheden zijn verschoven. De militair heeft rust nodig om alles te laten bezinken, terwijl de familie aandacht claimt.

Wanneer onverhoopt er sprake blijkt te zijn van PTSS betekent dat niet zelden een ernstige ontwrichting van de relaties met thuis. Vervreemding van dierbaren, vervreemding ook van de gemeente en zelfs van de Heere God Zelf, brengt de militair in een isolement dat hij/zij vrijwel zelf niet kan doorbreken. De militair stoot geliefden af en juist dan zal het zaak zijn om liefdevol vol te houden in de pastorale begeleiding. Het kan gebeuren dat de militair vlucht in extreem gedrag om de adrenalinekick van de missie weer te beleven. Juist dan voelt hij/zij zich weer ‘leven’, en kan hij/zij het vlakke gevoelsleven even compenseren. Gevaarlijk verkeersgedrag, zich mengen in vechtpartijen, of juist de vlucht in alcohol of drugs kan het gevolg zijn. Juist het vasthouden van de pastorale band aan de (ex-)militair, terwijl er niet of nauwelijks sprake van waardering is, blijft van groot belang.

THEMA’S

Het ligt voor de hand, maar toch wil ik benadrukken hoe belangrijk de luisterhouding is in het pastoraat aan veteranen. De pastor moet waken voor ondoordachte waardeoordelen over de legitimiteit en de betekenis van missies. De veteraan is meestal niet primair geïnteresseerd in de politieke afwegingen rondom zijn/haar missie, maar het gaat hem/haar om de existentiële problematiek van dood en leven, schuld en verantwoordelijkheid, militaire kameraadschap en de kilte van het burgerbestaan, de intensiteit van het leven op missie en de leegte van het leven in een verwend westers land. Bij het noemen van deze thema’s mag het duidelijk zijn dat een veteraan moeite kan hebben zich weer te plooien in een kerkelijk leven waar deze onderwerpen niet altijd voor de hand liggen. Juist dan, is mijn ervaring, geeft de Schrift (en niet in het minst het Oude Testament) toegang tot een schat aan geschiedenissen waarbij Gods Naam klinkt, zelfs bij de meest rauwe gebeurtenissen. Het is voor de pastor een verrijkende taak om deze schat toe te passen in het pastoraat aan de veteraan zijn zijn/haar geliefden.

Ds. Visser werd in 2007 als legerpredikant uitgezonden door de CGK Ouderkerk aan den Amstel

Verdere informatie:

• Centraal aanmeldpunt (CAP) Veteraneninstituut: Het CAP is 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar via 0343 474148 of zorg@veteraneninstituut.nl.

• Checkpoint. Maandblad voor veteranen, checkpoint@veteranen.nl

• Deputaatschap Geestelijke Verzorging van Militairen CGK, www.cgk.nl

• Handboek Veteraan, uitg. Stichting het Veteraneninstituut, Doorn, www.veteraneninstituut.nl,

• Handreiking aan kerkenraden voor het pastoraat aan relaties van uitgezonden militairen, uitg. Deputaten Geestelijke Verzorging Militairen, Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt), z.p, z.j., http://www.militairen.gkv.nl/

• Klaas Kornaat, Veteranen. Ingezet in dienst van de vrede, uitg. m.m.v. onder andere het Veteraneninstituut, z.p., z.j.

• Uitgezonden, documentaire op DVD (26 min.), uitg. Deputaten Geestelijke Verzorging Militairen, Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt), http://www.militairen.gkv.nl/

• Zorg en aandacht voor Militair, Veteraan en Thuisfront, Handreiking voor predikanten & ambtsdragers, PIT Pro Rege, Apeldoorn, www.pitprorege.nl

1 Deut. 7:19.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen