"Onze voorouders bouwden zo'n schip op het oog, vanuit een paar hoofdmaten"

 Even fascinerend als onwezenlijk steekt de kiel van de „Batavia" zijn eikehouten spanten als armen naar de lucht. Het in aanbouw zijnde geraamte van de 17e-eeuwse Oostindiëvaarder staat op een kaal terrein langs de Oostvaardersdijkbij Lelystad. Met op de achtergrond de hypermoderne Houtribsluizen lijkt het model te staan voor een surrealistisch schilderij. Wat verderop liggen enkele schepen vastgevroren in de ijsvlakte die het Markermeer heeft omgetoverd tot een poollandschap. Naast de primitieve werf staat een houten optrekje dat het midden houdt tussen een bouwkeet en een vakantiewoning. Eromheen is niemand te bekennen. De barre temperatuur heeft de ambachtslieden verdreven. Alleen een paar bouviers trotseren de ijzige kou en scharrelen wat rond op het terrein.

Scheepsbouwmeester
In het gebouwtje is de temperatuur aangenaam. Aan een lange tafel zit een gemêleerd gezelschap koffie te drinken. Verschillende rassen en natiën zijn vertegenwoordigd. De opvallendste verschijning is Willem Vos, een vaderlijke figuur met een decimeters lange baard. Naast hem ligt een ruwwoUen ijsmuts. Vos is de bewoner van de barak. Als scheepsbouwmeester geeft hij leiding aan de werkmensen bij de verwerkelijking van zijn geesteskind: een replica van de Oostindiëvaarder „Batavia". Zijn uiterlijk heeft hij mee. Wie zich een scheepsbouwer uit de Gouden Eeuw moet voorstellen denkt aan een figuur als de uit Noord-Holland afkomstige pionier.

Houtgekken
Vos kwam op het idee om een 17e-eeuws schip zo getrouw mogelijk na te bouwen door een krantebericht over een eventuele verfilming van de ondergang van de „Batavia". Hij werkte het plan uit met zijn vrienden Tjeerd Bakker, directeur van een houtverwerkende onderneming in Doetinchem, en Tjeerd Faber, eigenaar van een houthandel in Franeker. ,,Je zou kunnen zeggen dat wij alle drie een beetje houtgekken zijn", stelt de 46-jarige Vos met wat zelfspot vast.,, We merkten dat er grote behoefte was aan een goed promotieproject voor hout. Om nou 's een keer weer echt ouderwets de aandacht te vestigen op hout. Daar is dit project prima voor geschikt. Door het bouwen van de,,Batavia" worden ontzettend veel mensen met hun neus op hout gedrukt".

Sponsors
De drie initiatiefnemers riepen de stichting,,Nederland bouwt VOC-retourschip" in het leven. Ook werd een commissie voor technische begeleiding opgericht, waarin naast een scheepsarcheoloog en een architect de conservatoren van drie scheepvaartmusea zitting kregen. Het plan kreeg zodoende een professioneel kleurtje. Maar de brandende vraag hoe aan geld en arbeidskrachten te komen werd er niet door opgelost. Het was vanzelfsprekend leuk dat Tjeerd Faber bereid was voor honderdduizend gulden hout in het schip te investeren, maar op een totaalbedrag van ruwweg tien miljoen gulden zette dat geen zoden aan de dijk. Desondanks werd op de vierde oktober 1985 de kiel gelegd voor een nieuwe ,, Batavia". Inmiddels ziet de toekomst er zonniger uit. Vooral door de inzet van Tjeerd Bakker, de manager van het drietal, zijn verschillende vette sponsors gevonden, waardoor de bouw nu ongestoord voortgang kan vinden. IJs en weder diendende zal het geraamte van het vaartuig dit jaar voltooid worden.

Hollandpromotie
,,De Batavia blijft eigendom van de stichting", vertelt Vos. ,,De bedoeling is dat we er een promotiereis mee maken voorNederiand. In Australië is al zo veel belangstelling voor het schip dat er fondsen bij elkaar gebracht worden om het daarnaartoe te halen. Dat wordt waarschijnlijk de start van een reis door de hele Oost. We willen niet zozeer voor een paar bedrijven op pad, maar echt voor Holland als geheel. Daarbij moet het schip als achtergrond functioneren. Het is niet de bedoeling dat er Hollandpromotie aan boord plaatsvindt, maar bij het schip. Op een stuk kade bijvoorbeeld. Dan hebben bedrijven ook meer ruimte om hun produkten te tonen en uitleg te geven. De,, Batavia" dient daarbij als trekpleister."

Informatiecentrum
Als alles naar wens verloopt zal de Oostindiëvaarder in de toekomst permanent te bezichtigen zijn in de thuishaven Lelystad. Ervaringen met een soortgelijk schip in Stockholm, de ,,Wasa", zijn hoopgevend. Dat werd het afgelopen jaar door 520.000 mensen bezocht. Het houten gebouw dat op het terrein aan de Oostvaardersdijk verrijst moet in de toekomst onder meer dienst gaan doen als informatiecentrum. Met behulp van een diapresentatie zal daar informatie worden verstrekt over de geschiedenis van de VOC, de ondergang van de,, Batavia" en de scheepsbouw in de 16e en 17e eeuw. Nu doet Willem Vos dat nog aan ,, huis'', maar als het bezoekersaantal inderdaad dat van de ,,Wasa" gaat evenaren wordt dat wat moeilijk.

Realist
De scheepsbouwer is voldoende realist om te beseffen dat er nog heel wat moet gebeuren eer de hooggestemde idealen werkelijkheid zullen zijn. Het bouwen van een 17eeeuws schip is geen wassen neus, vooral omdat bijna niemand ervaring heeft in dit werk. ,,Onze voorouders deden dat uniek", zegt Vos. ,,Die konden vanuit een aantal hoofdmaten op het oog een schip bouwen. Als de lengte, de breedte en de holte bekend waren lagen min of meer alle maten vast. Een scheepsbouwer die een opdracht kreeg voor een schip van 160 voet kon, als hij bij wijze van spreken vijf maten op een sigarendoos had, de volgende dag beginnen. Sinds 1978 is de bouwer van de,,Batavia" aan het graven in oude geschriften om zich de kennis van zijn gildegenoten uit vroeger eeuwen eigen te maken. , ,Er wordt wel gezegd: Over die 17e-eeuwse schepen is niks meer bekend. Maar er is ontzettend véél over bekend. Je moet het je alleen voorstellen als een puzzel die in een grote pot door elkaar is geschud. Al die stukjes moetje eruit halen en in elkaar passen.''

Tuimelaar
,,Je vindt bijvoorbeeld de naam,,tuimelaar". Waar hoort die in het schip thuis? Hier niet, daar niet, zus niet, zo niet. Leg maar effe aan de kant dan. Zogstuk. Zit [> dat voor, zit dat achter. Oh kijk, het zit voor. Zo leg je die hele puzzel in elkaar. Slemphout, zogstuk, ezelshoofd, kloten, boegspriet, masten. . . Op een gegeven moment heb je de meeste stukken in elkaar en hou je een aantal witte vlekken over. Daar ga je de resterende onderdelen inpassen. Oh kijk, de tuimelaar hoort achter in de spiegel thuis en is het stuifle van de poort. Dit hoort hier, dat hoort daar. Op die manier heb ik het hele schip geconstrueerd; 1600 onderdelen uitgezocht, hoe ze heten, waar ze thuishoren. Langzaam maar zeker heb ik zo inzicht gekregen in hoe ze die schepen bouwden. Nu zit ik in een positie dat ik net als die scheepsbouwers van vroeger precies weet hoe ik zo' n schip moet maken, doet er niet toe of het 130 of 160 voet moet zijn."

Scholingsproject
Bij de uitvoering van het karwei wordt Vos bijgestaan door een twintigtal langdurig werklozen, die met behoud van uitkering in Lelystad ervaring op kunnen doen in het timmermansvak. Ze komen uit het hele land en zijn door arbeidsbureaus geattendeerd op deze mogelijkheid. Een van de doelstellingen van de stichting is het scholingsproject ook na de voltooiing van de,, Batavia' ' voort te zetten op het terrein aan de Oostvaardersdijk. Het doel is dat werkloze jongeren een brok ervaring krijgen op het gebied van timmer- en restauratiewerk, waardoor de kans dat ze een betaalde baan in de maatschappij vinden vergroot wordt. Nu de financiële toestand van de stichting rooskleuriger is, wordt er bovendien over gedacht ze voor de duur van de bouwvan de,,Batavia" in dienst te nemen via de zogenaamde ,,terugploegregeling". De stichting moet dan vijftien procent van de loonkosten dragen.

Bewogen
Vos is te nuchter om dat sociale bewogenheid te noemen. ,,Weetjewathet is'', doet hij uit de doeken, ,,met sociale bewogenheid kom je vaak niet verder dan bewogenheid. Bij ons zit er meer de gedachte achter: Jongens, je kan nog zo bewogen zijn, maar als een project niet marktgericht is, niet aanslaat, kun je het wel vergeten. Daarom zeg ik altijd tegen die jongens: We werken hier wel in een vrijwilligersploeg, maar we moeten toch proberen om het zo veel mogelijk op de praktijk te laten lijken. Anders kom je straks in de maatschappij en blijkt het heel anders te gaan dan je gedacht had. Vandaar dat wij nu ondanks de kou gewoon werken."

Scheidsrechter
De bebaarde scheepsbouwer knikt bemoedigend naar enkele met ijsmutsen en oorwarmers uitgeruste bouwers die naar binnen zijn gekomen om voor even de kou te ontvluchten. ,, Lekker een poosje de handen warmen jongens. Zo houden we het toch nog aardig uit hè. Zo nu en dan een bak koffie en een blasie. . ." Hoewel hij niet graag termen als sociale bewogenheid bezigt laten de problemen van de langdurig werkloze jongeren hem niet onverschillig. Wel waakt hij ervoor dat hij niet te veel op zijn nek neemt, want het wat commune-achtige gezelschap ziet Willem als steun en toeverlaat, die op alles raad weet en bij geschillen als scheidsrechter op moet treden. Ook deze morgen is er een ruzie te beslechten. Onder het slaken van verontwaardigde kreten komen twee jongens binnen. Naast hen staat een meisje, kleumerig en enigzins ontredderd. Ze is door haar collega's uit huis gezet. Er volgt een emotionele conversatie, waarin de mannelijke personeelsleden de situalïe uitleggen. Voor een buitenstaander is er niet veel van te volgen. Eindresultaat is dat de vrouw van Willem eropuit trekt om de zaak te regelen.

Opgelost
,,De gemeente Lelystad heeft gratis twee huizen beschikbaar gesteld voor de mensen die van elders komen", legt Vos uit. ,,Daar zitten ze met een koppel in, maar nou hebben ze er een op straat gezet. Dat kan natuurlijk niet. Al moet ik wel oppassen dat ze me ook nog niet als huisbaas gaan zien." Een half uur later komt het meisje opgelucht weer binnen. ,,Is het allemaal opgelost nu?", vraagt Vos. ,,Ja hoor,' t is nou weer goed''. ,, Ik vind het wel vervelend van die jongens'', zegt haar patroon geërgerd. ,,We hadden het toch allemaal goed geregeld en besproken. Ze krijgen het nog wel effe te horen." ,,Nouja, ik wil geen grote ruzies", reageert het meisje verschrikt, waarschijnlijk beducht voor represailles. , ,Nee, maar het is niet zo dat zij uitmaken wat er met die huizen gebeurt", zegt Willem grimmig. ,,Hetis een schandaal. Zo ga je niet met elkaar om." Hijzelf stelt niet veel eisen aan zijn behuizing. De barak is sfeervol, maar sober ingericht. Het enige pronkstuk in de woonkamer, die tevens dienst doet als koffieruimte voor de werkers, is een boekenkast die hij zelf heeft gemaakt, net als de scheepsmodellen die erbovenop staan. Achter de kastdeuren staan meters boeken over schepen en scheepsbouw. De pionier heeft een goede vrouw getroffen. ,,Die heeft nog minder behoefte aan luxe dan ik. Het liefst zou ze in een klein binnenvaartscheepje wonen. In het voor- of achteronder, doet er niet toe.''

Sail Amsterdam
Als alles volgens plan verloopt zal de,, Batavia'' in 1990 bij,,Sail Amsterdam" aan het hoofd van de zeilvloot over het IJ richting Amsterdam koersen. Het schip moet een getrouw duplicaat zijn van het gezonken origineel. Geen polyester kanonnen en dat soort bedriegerij. Alles degelijk, eerlijk, massief. Het 850 ton wegende gevaarte zal met behulp van mammoetkranen te water gelaten worden. Voor het vervoer bij promotiereizen is men aangewezen op een dokschip. In Nederiand zal de bemanning bestaan uit vrijwilligers die in drie ploegen worden verdeeld. In het buitenland hoopt men gebruik te kunnen maken van leden van zeilverenigingen. Waarschijnlijk gaat Willem Vos bij de vaste inventaris van de,,Batavia" behoren. ,,Ik hoop met het onderhoud en de begeleiding van het schip m' n joppie te vinden'', lacht de scheepsbouwer en exbootsman. ,,Als je vijfjaar aan zo'n schip getimmerd hebt voel je je er sterk mee verbonden. Als een filmploeg aan boord komt ben je er graag bij om die in de gaten te houden. Stichten ze geen brand, zullen ze hierom denken, zullen ze daarom denken? Ik moet er niet aan denken dat er iets met dit schip gebeurt".

Nadenken
Na twee telefoongesprekken die door de scheepsbouwer ingeleid worden met een luidkeels,, Hallo met Vos'', een bezoek van een petroleumverkoper die het overschot van zijn handel aan Willem probeert te slijten, een rondgang over de werf met een fotograaf die foto's komt maken voor een paar regionale bladen en de onderbreking door de huizenaffaire wordt het gesprek wederom gestoord door een tweetal bouwers. Er wordt bijna geen spijker geslagen zonder Willem te raadplegen. ,, Weet jij waar het dakleer is Willem", vraagt een buitenlandse jongen. ,, Dakleer?", peinst Vos. ,,Zou het niet gewoon op kunnen zijn?" ,,Nee ermoetnog behoorlijk wat zijn", is de menig van de uitheemse werker., ,Ligt het niet ergens in de loods'', oppert Vos vaagt.,,Dat zou kunnen ja", reageren de mannen verrast. ,,Effe nadenken jongens'', raadt Vos aan, ,,en goed zoeken!"

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen