De heiligen der laatste dagen...?

Het gaat om de uitgehouwen, afgebeelde, of in herinnering geroepen heiligen. Zij ontvangen eer die hen niet toekom. Door middel van 'Beelden als boeken der leken'. Eenvoudige mensen, misschien nauwelijks de kunst van en machtig, - hun grootouders leefden wellicht nog als harde heidenen - verwachten iets van hen... steun, gebed, voorspraak bij God. En de meer ontwikkelden? Veel liberale rooms-katholieken geloven er in de praktijk bar weinig van. Hooguit doen zij nog wat mee met het ritueel. Beter is het te behoren tot de heiligen der laatste dagen, dan hulp te verwachten van 'verstorven heiligen'.

De vaardigde in het tweede HEERE van de tien geboden geen verbod uit om schepselen af te beelden. (HC 35) Maar niemand mag die beeltenis gebruiken om God daardoor te dienen. Daar zit de pijn van de heiligenverering. Ons formulier voor het avondmaal legt er de vinger bij: wie tot doden bidt, inplaats van tot de levende God, kan in Zijn rijk niet komen. Calvijn, uit Genève, schreef over de theorie van de noodzaak om heiligen aan te roepen: „Het rabbelen en stamelen der sofisten, dat Christus de Middelaar der verlossing is en dat de gelovigen de middelaars der voorbidding zijn, is niet anders dan louter beuzelpraat". (Institutie III, 20, 20)

Wat zijn heiligen?

Om meer te kunnen zeggen, moeten wij eerst weten wat eigenlijk heiligen zijn. In het Oude Testament ging het om mensen die tot de dienst van Jehova waren afgezonderd; priesters en levieten. In het Nieuwe Testament betreft dat woord alle ware gelovigen. Van hen zegt de apostel in de Hebreeënbrief: „Gedenkt uw voorgangers, die u het Woord Gods gesproken hebben; en volgt hun geloof na, aanschouwende de uitkomst hunner wandel".

Ontzag en eerbied zijn zeker op hun plaats. Maar niet voor menselijke kunsten. Er bestaat een sekte die zichzelf betitelt als 'de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der laatste dagen', de mormonen. Weet je wat echt de 'heiligen der laatste dagen' zijn? Gods ware volk. Een man of vrouw, jongen of meisje door Hem afgezonderd; een vreemdeling hier beneden.

Ben jij zo'n heilige? Als dat door genade zo mag zijn, betekent het: de zalving van Christus deelachtig zijn en in een bijzondere verhouding staan tot de Heere. Dat is een onverklaarbaar en aanbiddelijk wonder. De Allerhoogste maakt dode, onheilige zondaren levend en spreekt hen in Zijn Woord aan als heiligen. Maar alleen door genade. Dus niet de heilige, niet een mens moet aangeroepen worden of verdient de eer, maar zijn Verlosser.

Het ging mis

Wat gebeurde er? In het begin van onze jaartelling bestond onder heidenen de gewoonte om gestorvenen te vereren. Bij het boeddhisme bijvoorbeeld. Ook aanhangers van de islam onderhielden de graven van 'heiligen' en verzorgden hun lijken door balseming. Van tijd tot tijd legden dergelijke dodenvereerders bloemen, zelfs spijzen op het graf en... zond men gebeden tot hen op.

Dergelijke elementen drongen, al in de tweede eeuw, ook door in de godsdienstige gang van zaken in de christelijke kerk. Eerst beschouwde de kerk alleen mensen die hun en hadden gegeven voor het christelijk geloof, de martelaren, als heiligen. Op de plaats waar zij gestorven waren, bouwde men later altaren en kapellen of kerken. De christenen kwamen er samen om door psalmgezang en lezen van 'heiligenlevens' en in prediking en avondmaal hun nagedachtenis te eren.

Toen de verdrukking ophield in de vierde eeuw vielen er geen offers meer. De leeuwen hielden hun muil gesloten. De wilde dieren schenen getemd. Nu verhief de kerk mensen die ascese, wereldmijding pleegden tot heiligen. Zij waren de nieuwe martelaars; van zichzelf. Voorname bisschoppen die op een zeer bijzondere manier aan zelfkastijding en - opoffering hadden gedaan, hoorden daar ook bij. Eerst had hun verheffing in die 'adelstand' een plaatselijk, volks karakter. Later moest de paus erover beslissen.

Waarom heiligenverering?

Waarom vereren mensen nu ook anno 1997 deze heiligen? Eenvoudig gezegd: om er beter van te worden. De filosofie daarachter is dat ontslapen

kinderen van God door hun zalige gemeenschap met God, deel zouden hebben aan Zijn overaltegenwoordigheid en alwetendheid. De overtollige verdiensten en goede werken van de heiligen zouden zij derhalve in hun rechtstreeks contact met de Allerhoogste kunnen aanwenden ten goede van de strijdende kerk. Door hun voorbede te vragen, denken mensen die de heiligenverering zoals Rome deze aanhangt serieus nemen de speciale gunst van God te verwerven.

Er waren mensen die waarschuwden. Augustinus bijvoorbeeld. Toch veranderde ook binnen de kerk de verering in aanroeping. Om dat goed te praten, maakte de kerk verschil tussen aanroeping en aanbidding. Maar in de praktijk is dat hetzelfde. De verering van heiligen bestaat in gebeden, vaste, waken, feestdagen onderhouden, gaven geven, bedevaarten bedrijven, processies houden enzovoorts.

En zo werd Stephanus de schutspatroon van een land als Hongarije en jacobus die van Spanje. De schilders vereren Lucas, de timmerlieden Jozef en de schoenmakers Crispinus, terwijl de heilige Sebastiaan zou helpen in dagen van pestziekte en Ottilia bij oogziekten.

Raadplegen

Ik nam wie dit leest niet mee naar Mexico, ik begeleidde hem of haar niet naar Brazilië om de gelegenheid te bieden de vinger uitsluitend beschuldigend uit te steken naar de ander. Waarom dan? Wel, het schijnt dat sommigen van ons - jong of oud - ook denken dat God in Jeruzalem dichterbij is dan elders. Alsof Hij Zich niet openbaar door Zijn Woord. Bovendien: vervang het woord bidden of aanroepen in raadplegen. En vergeet even dat het bij de heiligenverering in de formele zin van het woord om doden gaat. Dan zit je ondertussen niet meer in de zestiende, maar in de twintigste eeuw. Hechten jij en ik in bepaalde gevallen niet meer aan het verstandige woord van een betrouwbaar mens - een kind van God, dat kan; maar misschien ga je ook te rade met jezelf als 'heilige' - stel je meer vertrouwen in mensen dan in Gods eigen Woord?

Al vroeg begonnen zeer 'godzalige' mensen uit de oude kerk het leven en de dood van martelaren te beschrijven. Zo ontstonden de 'heiligenlevens'. Die geschiedenissen moesten onder kerkgangers worden voorgelezen. Om hen op die manier te stichten, op te bouwen in het geloof. Merk je hoe dicht onze tijd en de middeleeuwen elkaar naderen? Ik lees graag een bekeringsgeschiedenis. Er valt veel van te leren. Laat ze beslist niet liggen als 'ouderwets'! je leest erin hoe God Zijn genade verheerlijkte in het leven van zondarn. Maar zij mogen niet de onaantastbare maatstaf worden voor eigen ervaring. Niemand mag zeggen: „Kijk, toen gebeurde er tenminste nog wonderen; nu niet meer". Dat is niet waar. De Reformatie bestreed de verering van heiligen. En daarmee ook de 'heiligenlevens'.

Hoeveel gezag hebben 'verstorven heiligen? ' Nooit meer dan Gods Woord. Wat zij ook spraken, zeiden, betoogden, voorleefden: Alles moet in overeenstemming en feitelijk ondergeschikt zijn aan de Bijbel.

Hervormingsdag

Het is anno Domini 1997 juist goed om ook hervormingsdag kerkelijk te gedenken. Niet om de al lang gestorven Luther en Calvijn tot voorbidders en heilige, hemelse helpers te maken. Jawel, dat verwijt hoor je soms. Van mensen die, zoals elke ketter, hun eigen letter hebben in Gods Woord. Zij verdragen de band niet van de belijdenis. Zij miskennen Wat God schonk aan genadige verlichting door Zijn Heilige Geest aan Zijn kinderen in vroeger eeuwen.

Uit de geschiedenis valt iets te leren. Het concilie van Trente sprak in een poging tot contrareformatie uit dat 'degenen die loochenen dat de heiligen moeten worden aangeroepen... alleen een goddeloze mening hebben'. Maar Calvijn antwoordde: 'Tot verkrijging van Gods gunst worden nu en dan de verdiensten van de dode heiligen voorgeworpen en gemeenlijk wordt Christus terzijde gesteld...' Het is een goed werk om de kerkhervorming te-herdenken. Om juist dan in te stemmen met deze inhoudsvolle woorden. Hoewel herdenken met het verstand net zo tekort schiet als het aanroepen van de 'verstorven heiligen'.

Alleen Christus

Volstrekt in overeenstemming is het met de Bijbel dat wij degenen die voorgingen in het geloof, in eerbiedige gedachtenis moeten houden. Maar daarbij gebiedt de nuchterheid zich telkens weer te realiseren dat het gaat om mensen die evenals wij zonden en gebreken hadden. Onze eerbied moet vooral uitkomen in het navolgen van het voorbeeld van hun godvruchtige levenswandel. Maar van religieuze verering kan geen sprake zijn.

Ook godvrezende ouderlingen en predikanten voor wie wij zo'n diepe eerbied koesteren, kinderen van God, de heiligen der laatste dagen, jazeker, moeten door genade zalig worden. Misschien moet ik trouwens in onze tijd wel aandringen op wat meer achting voor hun woorden; in plaats van te waarschuwen voor heiligenverering.

Ambrosius verwoordde zijn visie op Christus en de heiligen aldus: „Hij is onze mond, waarmede wij de Vader aanspreken; Hij is ons oog, door hetwelk wij de Vader zien; Hij is onze rechterhand, waardoor wij onszelven de Vader opofferen. Zonder Wiens tussenkomst en voorspreken wij, en ook alle heiligen, niemendal met God hebben te verrichten".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen