Een struikelblok voor Samen op Weg

(4)

De plaatselijke kerk is zelfstandig. Anders gezegd: zij is compleet. De hervormd-gereformeerde ds. I. Kievit schreef kort na de Tweede Wereldoorlog in een brochure over de "ontwerp-regeling voor het bijeenkomen van de Nederlandsche Hervormde Kerk in Generale Synode getoetst aan Schrift en Belijdenis": "Zo komt aan de enkele kerken toe de macht van de bediening des Woords en der sacramenten, der tucht, het beheren van eigen huishoudelijke en financiële aangelegenheden. Deze macht mag aan haar niet worden onttrokken en aan de algemene kerk gegeven ".

Daar ligt de kern van het in deze artikelen ter sprake komend bezwaar tegen de nieuwe SoW-kerkorde. Ds. K. de Gier zei in "De geschiedenis en de kenmerken van het gereformeerde kerkrecht": "Omdat Christus Zelf de ambten ingesteld heeft en deze in elke plaatselijke gemeente moeten zijn, is iedere plaatselijke kerk een gehele, volle kerk met eigen gezag van handelen". En in zijn "Toelichting op de DKO in vraag en antwoord zegt hij: "ledere plaatselijke gemeente is in wezen een volledige en ware kerk die geheel vrijwillig, zonder dwang van een bepaald kerkverband of staatsmacht, zich moet voegen bij een kerkverband".

Centralisatie

Maar ds. Kievit constateerde dat de feitelijke situatie in zijn kerk - en hij zou anno 2001 niet anders kunnen concluderen - niet spoorde met dat reformatorische ideaal. "De gehele gang van ons kerkelijk leven toch wijst op een voortgaande centralisatie", aldus de predikant. Als kanttekening valt daarbij te zetten dat centralisatie niet altijd gevaar hoeft te behelzen. Maar het kan wel. En voor wat betreft de kerk is dat zeker het geval ten aanzien van de leer en het leven. Dat valt af te meten aan het feit dat in 1905 de hervormde predikant ds. Louis Bahler zonder tucht het boeddhisme boven het christendom kon verheerlijken. En centrali­ satie is ook niet goed voor de materiële zijde van de kerk.

Ds. J.J.A. Ploos van Amstel, voorman van het Friese Reveil en van de Doleantie, schreef dan ook in de negentiende eeuw: "Wordt ons door een wettige synode geboden in de Naam van Christus en overeenkomstig Zijn Woord, alle verkeerde leringen te verwerpen en het kwaad uit het midden weg te doen, dan gehoorzamen wij, niet omdat de synode het zegt, maar omdat de synode ons uit Gods Woord duidelijk maakt welke de weg is, die door ons moet bewandeld worden".

Terecht verzet

Het hoeft niemand te bevreemden dat hij in het kerkelijk orgaan van de Gereformeerde Gemeenten leest dat verzet tegen verlies van plaatselijke zelfstandigheid terecht is. Doe tegenstand heeft naar zijn aard trouwens al een lange geschiedenis. Ds. Ploos van Amstel begon - hij viel met de deur in huis - destijds een bij Jongbloed uitgegeven brochure met de vraag: "Wien kiest gij tot Hoofd en Wetgever in de kerk van Christus: de synode of Christus? ". En hij laakte de hervormde Generale Synode van welke artikel 61 van het Algemeen Reglement zei: "Bij de synode berust de hoogste wetgevende, rechtsprekende en besturende macht..."

De bezwaarden en velen van de critici tegen de nieuwe kerkorde waarbij de lokale zelfstandigheid teloor gaat, vrezen voor gecentraliseerde zeggenschap over de plaatselijke gemeente. Dat is voor mensen die gereformeerd willen blijven in de lijn van de Reformatie veelal niet te verdragen. Daarom valt de typering: Wij zijn op weg naar een "episcopale kerk".

Presbyteriaal-synodaal

Een episcopale kerk heeft een bestuursvorm waarbij een dominante positie toekomt aan bisschoppen. Dat woord is afgeleid van het Griekse "episkopoi". Onderling vertonen de episcopalen wel verschil­ len. De Rooms-Katholieke Kerk kent een hiërarchie met de paus aan de top. In de Oosters-orthodoxe kerken heeft de patriarch een bijzondere positie, hoewel het uiteindelijk geestelijk gezag bij de synode berust. Heel wat episcopale kerkorden hechten nogal aan apostolische successie: de ononderbroken en rechtmatige opvolging in het ambt van de apostelen door bisschoppen die daartoe formeel een zending ontvangen hebben door een geldige bisschopswijding. Maar het gereformeerde, presbyteriaal-synodale stelsel vormt een geduchte tegenhanger. Voetius zegt in zijn Politica Ecclesiastica "dat in de Nederlandse kerken alle beroeringen, alle schadelijke nieuwigheden, alle wanordelijkheden, partijschappen en afscheidingen, enkel en alleen ontstaan zijn uit terzijdestelling, vermindering, onderdrukking of opheffing van het wettig gezag der ouderlingen en des kerkenraads". Iemand heeft eens gezegd dat Calvijn met de pion van de ouderling de paus schaakmat heeft gezet.

Niet absoluut

Onze gereformeerde vaderen erkenden de plaatselijke zelfstandigheid. Daarom formuleerde de Synode van Embden in 1571 dat in classicale samenkomsten "enige naburige kerken" samenkomen. En een generale of nationale synode vormt "een samenkomst van alle Nederlandse kerken tegelijk". De plaatselijke autonomie heeft ondertussen geen absoluut karakter.

De besluiten van de gezamenlijke kerken, in meerdere vergaderingen bijeen, behoren te worden geëerbiedigd. Indien de raad van een plaatselijke kerk - of een individueel persoon - het niet met die besluiten eens is, kan hij overeenkomstig artikel 31 van de DKO in appèl gaan. Wie dat om welke reden dan ook verzuimt, heeft geen recht van spreken.

Vanuit de gereformeerde optiek zijn plaatselijke kerken verplicht om niet onafhankelijk, independent, op zichzelf te blijven staan. Daarom is er sprake van een kerkverband. "Het kerkverband dat in het houden van vergaderingen van meerdere kerken tot uiting komt, is een roeping van de gemeenschap der heiligen", aldus ds. RL. Bos in zijn "De orde der kerk".

Niet rooms

Soms valt te vernemen dat een plaatselijke kerk "rooms" is, indien zij zich aan synodebesluiten wil houden. In het bijzonder als die besluiten als minder prettig worden ervaren. Zo te spreken is gebrek aan kennis van zaken. "Omdat de plaatselijke kerken één zijn in Christus, één in belijdenis, en zij geroepen zijn die eenheid naar buiten zoveel mogelijk in praktijk te brengen, hebben zij samen ook de bevoegdheid ordeningen te maken, die in onderwerping aan Gods Woord en de gemeenschappelijke belijdenis, als regel gelden voor het leven en welzijn der gezamenlijke kerken", aldus ds. Kievit.

De vergadering van apostelen en ouderlingen zoals beschreven in handelingen 15 vormt een voorbeeld van de manier hoe geschillen op gezaghebbende wijze werden beslist, dwalingen verworpen en dergelijke. Dachsel spreekt over de "eerste christelijke synode". Het kerkverband en meerdere vergaderingen dienen tot onderlinge hulp, bijstand en terechtwijzing. En ze verschaffen tevens de mogelijkheid voor bezwaarde leden van de kerk om in beroep te gaan.

Independentisme

Tegenover de episcopale hiërarchie ontwikkelt zich in onze cultuur een geriefelijk ogend, maar in wezen gevaarlijk independentisme. Die onafhankelijkheid heeft een hoogmoedig trekje. Wie echter beweert dat een kerk die zich iets aantrekt van het kerkverband de mensen meer gehoorzaamt dan God, heeft niet per definitie gelijk. En als zo iemand in een bepaald bezwaar het recht aan zijn kant zou hebben, dient hij de kerkelijke weg - zelfs als hij daar op tegen is - te bewandelen. Omdat hij de plicht heeft zich met bezwaar tot de meerdere vergaderingen te richten.

De tijdgeest beïnvloedt ook het denken van de leden van de gereformeerde kerken over geloof. Bijbel en kerkverband. Niet alleen dat van 'wereldse' mensen. Neen, ook van kerkmensen. Daarom is de kerk en de geloofsleer en alles wat daarmee te maken heeft en dus ook het ambt een aangevochten zaak. Maar de presbyteriaal-synodale vorm van kerkregering die enerzijds de zelfstandigheid van de plaatselijke gemeente onderschrijft en tegelijk het "voor vast en bondig" houden van besluiten van meerdere vergaderingen, mag noch postmodern, noch episcopaal heten.

Independentisme is niet goed. Maar verzet tegen centralisatie valt vanuit de gereformeerde belijdenis te onderschrijven.

Apeldoorn,

G. Roos.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen