De Heidelbergse Catechismus

Na Frederik III.

Zoals we de vorige keer gezien hebben, had Lodewijk niet aan het sterfbed van zijn vader gestaan. Eerst veertien dagen na het verscheiden van de vrome keurvorst verscheen hij te Heidelberg, zwanger van plannen tot verdelging der Gereformeerde kerk. Reeds bij de lijkplechtigheid toonde hij, wat men van hem te wachten had. Hij achtte het zonde, dat Tossanus de lijkrede hield. Dat moest een door hem meegebrachte hevige bestrijder van het Calvinisme doen. Hij kreeg zijn zin niet, en toen genoemde Tossanus haar hield, werd de plechtigheid bijgewoond door zijn broer Casimir en zijn oom Richajrd en een talloze schare van wenenden en diepbedroefden, maar Lodewijk schitterde door afwezigheid.

Toen hij ingehuldigd werd als keurvorst, mochten de Gereformeerden daar niet aan deelnemen. Zo begon zijn nieuwe regering en zelfs een kind kon begrijpen, wat de toekomst van het Calvinisme in de Paltz zou zijn. Niemand had echter verwacht, dat Olevianus, die voor zijn vader alles was geweest, door hem van zijn ambten ontzet, van kansel en katheder verstoten en tot stadsarrest veroordeeld zou worden. De kerkgebouwen werden de Gereformeerden ontnomen; schoolmeesters, leraars en hoogleraren werden afgezet en verjaagd en door Lutherse vervangen. De boekverkopers werd het verkopen van Gereformeerde boeken verboden. De Heidelbergse Catechismus en de Kerkordening werden als zijnde ketters, vervloekt. Geen wonder, dat meer dan 600 families het land verlieten, terwijl honderden in de diepste ellende verkeerden. Zelfs de keurvorstinne-weduwe, Lodewijks eigen moeder dus, en zijn broer Casimir moesten Heidelberg 'verlaten. Hartverscheurend is het tafereel, ons cloor Paltzische geschiedsschrijvers uit die tijd meegedeeld. Smartelijk zijn dc ontboezemingen van Ursinus en Olevianus in hun brieven aan vrienden.

Doch onverwachts stierf Lodewijk in de bloei van zijn leven in 1583. Zijn zinspreuk: „alles is vergankelijk" wercl in hem en zijn kerkelijke schepping vervuld. Wat hij meende, voor de eeuwigheid gesticht te hebben, was reeds weer verbroken, toen hij nauwelijks de ogen had gesloten.

Drie dagen later was Johan Casimir in Heidelberg, om de regering over de Paltz te aanvaarden.

Daar deze Calvinistisch was, keerden de voor acht jaar verdreven staats-en kerkdienaren terug. In het ganse land werd de Kerkorde van Frederik II en cle Heidelbergse Catechismus weer ingevoerd. In 1592 stierf Casimir. Zeer uiteenlopend is het oordeel der geschiedenis over hem. De Lutheranen noemden hem één der afvallige koningen der Joden en zijn regering een pest; doch cle Hervormden schreven: „Niemand, die met hem gesproken had, ging treurig heen."

We zullen verder de geschiedenis van de Paltz niet op cle voet volgen, hoe interessant die ook is. Het bleef strijd, dan met Lutheranen en clan met cle Roomsen, zoals in cle 30-jarige oorlog. Maar uiteindelijk hield cle Heidelbergse Catechismus zijn zegetocht door Europa: Duitsland, Zwitserland, Engeland, Schotland, Hongarije, Polen, Spanje, Portugal, Italië enz. enz., Het werd een wereldboek. Het is ondoenlijk, in een kort bestek dit allemaal weer te geven.

In de Ned.criandcn.

We hebben reeds behandeld, dat de Heidelbergse Catechismus in ons land is gekomen cloor Petrus Datheen, die de Nederlandse vertaling verzorgde in 1566 en bij zijn in clat jaar verschenen Psalmberijming voegde. Het is clie overzetting, die, kleine veranderingen van een enkel woord hier en daar uitgezonderd, nog thans in onze kerken gebruikt wordt.

De meeste gemeenten namen de Datheense catechismus terstond aan, omdat Datheen hem vertaald had. Bovendien hadden de meeste van onze leraars korter of langer tijd te Heidelberg vertoefd en velen stonden in nauwe vriendschapsbetrekkingen met cle Paltzische godgeleerden.

Aanvankelijk waren cle Nederlandse gemeenten echter niet verplicht, van de Heidelbergse Catechismus gebruik te maken. De Synoden van Wezel (1568) en van Emden (1571), lieten het gebruik vrij, ofschoon ze hem ten sterkste aanbevolen.

De Synode van Dordrecht van 1574 besloot tot invoering, een besluit, dat kort daarop bij resolutie van cle prins van Oranje en van cle Staten van Holland wercl bekrachtigd.

Om dit besluit stipt te doen gehoorzamen, gaf cle Synode van s Gravenhage van 1586 het uitdrukkelijk bevel: „dat cle predikanten alomme des zondags in de namiddaggodsdienstoefeningen cle Heidelbergse Catechismus kortelijk moesten verklaren, en wel in dier voege, dat hij jaarlijks werd afgehandeld, volgens de afzonderlijke afdelingen, daarvan tot dat einde opzettelijk gemaakt." In het begin wercl aan geen ondertekening van de Catechismus gedacht; alleen de Geloofsbelijdenis moest cloor de hooglelaren in cle godgeleerdheid, predikanten en kerkeraadsleden met hun handtekening worden bekrachtigd, maar de Haagse Synode van 1586 besloot, dat „de schoolmeesters zulks de Geloofbelijdenis of in plaats van deze de christelijke catechismus moesten doen. In de Kerkorde van Holland van 1591 lezen we ten aanzien van predikanten, „clat de verkoren dienaar zal moeten verklaren of hij wil houden en navolgen cle leringe der H. Profeten en Apostelen, zoals die sommierlijk in cle Heidelbergse Catechismus vervat is."

Men begon dus zo langzamerhand meer algemeen de Catechismus te zien als formulier van Enigheid.

Op verschillende volgende Synodes werd besloten, om geen predikanten toe te laten, dan die bereid waren, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en cle Heidelbergse Catechismus te ondertekenen.

Tenslotte laten we hier nog zo'n fornui

lier van ondertekening volgen, ontworpen op de Synode te Harderwijk in 1812: „Wij ondergeschreven dienaren des Goddelijken Woords, verklaren mits dezen opreehtelijk in goede consciëntie, voor den Heere, dat wij houden en gevoelen, dat de leer vervat en begrepen in de confessie en catechismus dezer Nederlandse Gereformeerde kerken, gelijk dezelve voor dezen eendrachtelijk in deze kerken gepredikt is geweest, in alles schriftmatig en met Gods Woord overeenstemmende is. En beloven dezelve leer opentlijk en in het bijzonder te leren en voor te staan en alle dwalingen, tegen de voorzeide leer strijdende, te venverpen. te willen helpen weren en tegenstaan. En indien wij te eniger tijd zouden mogen krijgen enig gevoelen en bedenken tegen cle voorzeide leer, dat wij hetzelve gevoelen of bedenken niet zullen, noch met prediken, schrijven of anderzins, noch opentlijk en in het bijzonder leren, drijven of verbreiden; maar hetzelve ordentlijk en volkomentlijk de classen openbaren, en ons altijd in dezen het oordeel der classis of der synode onderwerpen en onverbrekelijk onderhouden cle gebruikelijke orde der kerk, zo dezelve in cle synoden, zo nationale als bijzondere van deze provincie geordonneerd en in deze kerken onderhouden worden. Zijnde tevreden, clat, indien wij hiertegen in lere of orde ons zouden mogen komen te verlopen, clat wij bij oordeel der classis of der synode van onze diensten, naar de eis der zaken, gesuspendeerd en gedeporteerd worden."

Aanvankelijk vonden deze ondertekeningsformulieren nogal tegenstand, vooral wat cle Heidelberger Catechismus betrof. De provinciale synode van Zuid-Holland bijvoorbeeld kwam tot deze beslissende uitspraak in 1618: „Niet alleen de Geloofsbelijdenis, maar ook de Catechismus worde gehouden voor een formulier van Enigheid." Deze uitspraak werd door de synode van Dordrecht in 1618 en 1619 nationaal verklaard, zoals we D.V. in het vervolg nog hopen te zien.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen