Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Doof en kerk

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Doof en kerk

over het Interkerkelijk Dovenpastoraat

12 minuten leestijd Arcering uitzetten

‘Blindheid scheidt ons van de dingen, doofheid scheidt ons van de mensen’, zo sprak Immanuël Kant. In mijn werk als dovenpastor ontdek ik steeds meer hoe waar deze woorden zijn. Veel dove mensen ervaren een grote mate van eenzaamheid. Tegelijk zijn er in onze tijd veel mogelijkheden om die eenzaamheid te verlichten en te doorbreken. In dit artikel deel ik met u graag aan aantal ervaringen vanuit de boeiende en dankbare rol die ik mag vervullen als dovenpastor.

Dovenwereld

Tot zo’n 12 jaar geleden wist ik niet dat de Dovenwereld bestond. Ik wist alleen dat er dove mensen bestonden. Maar ik had ze nog nooit ontmoet. Stap voor stap werd ik ingewijd in een voor mij nieuwe wereld. Vooral sinds de jaren 60 en 70 hebben de dove mensen een eigen Dovenwereld opgebouwd. En daar zijn ze (terecht) trots op. Velen schrijven het woord Doof zelfs met een hoofdletter. Het woord Doof staat voor een eigen wereld met een eigen cultuur. Tegelijk moeten dove mensen er nog steeds veel inspanning voor leveren om in een overwegend horende wereld ook hun plek te vinden en te houden.

Stel dat u doof wordt…

De meeste horende mensen hebben er geen voorstelling van hoe het is om doof te zijn. Stel u daarom voor dat u vandaag van het ene op het andere moment doof wordt… Bellen kun je direct vergeten. Emailen en appen kan natuurlijk wel. Wat dat betreft zijn de sociale media voor veel dove mensen een zegen. Tegelijk blijft het waar: Doof worden heeft grote sociale gevolgen. Verjaardagen en feestjes veranderen in een bezoeking. Je zult ontdekken dat veel horende mensen het eng vinden om met een dove persoon te communiceren. Als je doof wordt en je stapt op de fiets, hoor je geen verkeer meer dat jou achterop komt. Best eng dus. Boodschappen doen wordt lastig als je iets moet vragen aan iemand die je niet kunt horen. En het is maar de vraag of je je baan kun behouden. Meer dan 50% van de dove mensen die kan werken, zit zonder baan!

Veelkleurig

Naar schatting leven er in Nederland zo’n 15.000 dove mensen. De groep slechthorenden omvat zo’n 1,5 tot 2 miljoen mensen. Net als onder horende mensen is de veelkleurigheid groot. Niettemin kun je onder de doven 5 groepen onderscheiden:

a. de vroeg-doven

Hiertoe behoort iedereen die doof geboren is of vóór het derde levensjaar doof geworden is. In Nederland komen er ieder jaar ongeveer 100 mensen bij in deze groep. Vroeger waren dat er meer. Veel baby’s en jonge kinderen werden toen doof als gevolg van bijvoorbeeld rode hond bij de moeder tijdens de zwangerschap. Andere oorzaken waren bijvoorbeeld hersenvliesontsteking. Sinds de uitvinding van antibiotica komt deze oorzaak van doofheid veel minder voor.

b. laat-doven

Hiertoe behoren allen die na hun 3e levensjaar doof geworden zijn. De oorzaken kunnen heel divers zijn. Mensen kunnen plotsdoof worden. Dat betekent dat ze binnen korte tijd (variërend van enkele minuten tot enkele dagen of weken) doof worden. Dit heeft enorme impact. Als dit een gemeentelid treft, wees er dan op bedacht dat die persoon in een enorm rouwproces terecht komt. Pastorale en praktische aandacht is dan onmisbaar! Mensen kunnen ook laatdoof worden. Bij deze mensen verloopt de achteruitgang van hun gehoor veel langzamer. Maar ook bij hen heeft het ingrijpende gevolgen. Hieronder valt ook wat wel genoemd wordt ‘ouderdomsdoofheid’.

c. Doof+

Hiertoe behoren mensen die niet alleen doof zijn, maar ook bijvoorbeeld verstandelijke en/of lichamelijke beperkingen hebben. Horende mensen die een dove ontmoeten, denken vaak al snel dat hij of zij ook verstandelijk beperkt is. Dat komt doordat de meeste dove mensen op een andere manier praten dan horende mensen. Dat heeft alles te maken met het feit dat dove mensen ook hun eigen stem niet horen. Het is voor hen meestal erg lastig om een goede controle over hun stem te krijgen. Maar vergis u dus niet: de meeste dove mensen hebben dezelfde verstandelijke vermogens als horende mensen. Maar bij sommige dove mensen is dat dus anders. In Nederland zijn enkele speciale woonvormen voor hen, onder andere in Groningen en Deventer en bij bijvoorbeeld ‘s Heerenloo in Ermelo.

d. Doofblind

Een groep die speciale aandacht verdient zijn de mensen die doof en blind zijn. Tot hen behoren onder andere de mensen die het syndroom van Usher hebben. De meesten van hen worden doof geboren en raken vanaf hun pubertijd stap voor stap hun gezichtsvermogen kwijt. Wie doof en blind is, heeft het sociaal gezien extra moeilijk. Gelukkig zijn er allerlei communicatiemogelijkheden, maar het vraagt van beide kanten wel een extra inspanning.

e. CI-dragers

De moderne techniek biedt veel nieuwe mogelijkheden aan dove en slechthorende mensen. Eén van die mogelijkheden is een cochleair implantaat, kortweg CI genoemd. Dit apparaatje zet geluiden om in elektrische impulsen die de gehoorzenuw in de cochlea (slakkenhuis) direct stimuleren. Een CI is niet voor iedereen mogelijk en de resultaten zijn wisselend. Maar ook als een CI goed werkt, blijft iemand slechthorend. Houd daar dus altijd rekening mee in de communicatie!

Kerkdiensten

a. Dovendiensten en gecombineerde diensten

Op een heel aantal plaatsen komen dove broeders en zusters samen in wat heet ‘dovendiensten’. Dit gebeurt veelal op de zaterdagmiddag, maar ook op zondag. Meestal staan deze diensten onder leiding van een voorganger die gebarentaalvaardig is. Dat kunnen dovenpastores zijn, maar ook andere predikanten alsmede gemeenteleden die hiervoor benoemd zijn door hun kerkverband. Daarnaast zijn er wat wij noemen gecombineerde diensten. Samen met een horende kerk wordt een kerkdienst georganiseerd, meestal in een kerk waar ook één of meer dove leden zijn. Soms gaat een (eigen) predikant voor en is er een tolk gebarentaal die alles vertaalt voor de aanwezige dove broeders en zusters. Soms gaat een dovenpastor voor die de hele dienst ondersteunt met gebaren. Soms gaat iemand voor die gebarentaalvaardig is en preekbevoegdheid heeft. Overigens kan iedere dove ook zelf voor iedere dienst in de eigen kerk een tolk gebarentaal aanvragen. Er is een landelijke regeling voor tolk-uren, zodat dove mensen daar zelf niet voor hoeven te betalen. Ook voor de kerk brengt een tolk geen kosten met zich mee.

b. Visueel

Doven denken visueel. Gebarentaal is dan ook een visuele taal. Wie gebarentaal gebruikt, denkt dus in beelden/plaatjes. Vroeger werd er mede daarom negatief aangekeken tegen gebarentaal. Maar dat is onterecht gebleken. Gebarentaal is volstrekt gelijkwaardig aan een talige taal. Maar is het een andere manier van communiceren. Daarom is het tijdens een kerkdienst belangrijk dat er een powerpoint gebruikt wordt, ook tijdens de preek. Zo’n powerpoint kan op een uitstekende manier de boodschap ondersteunen. Mits de presentatie ook inderdaad ondersteunend wordt ingezet. Ook is belangrijk dat psalmen, liederen, Schriftlezing, wetslezing, geloofsbelijdenis, enzovoort in hun geheel in de powerpoint zijn opgenomen. Iemand moet dan tevens met de muisaanwijzer aanwijzen waar de gemeente precies is. Op die manier kunnen dove broeders en zusters de dienst zo goed mogelijk meemaken.

c. Preken

Een eigen predikant die niet de gebarentaal kent, kan prima samenwerken met een tolk gebarentaal. Stimuleer uw dove gemeenteleden dan ook om zo vaak als mogelijk een tolk te regelen voor de kerkdiensten. Tegelijk is er een aantal dingen waar u op kunt letten. Gebruik bijvoorbeeld niet te lange zinnen en zeker geen hoofdzinnen met bijzinnen. Voor dove mensen is het gewone Nederlands meestal hun tweede taal. En oudere doven (die vroeger zonder gebarentaal zijn opgegroeid), hebben vergeleken met horende mensen een minder hoog taalniveau kunnen ontwikkelen. Gebruik daarom zoveel mogelijk concrete taal. Of leg dingen uit in gewone woorden. Verder is het gebruik van spreekwoorden of uitdrukkingen met een dubbele bodem af te raden. Dove mensen denken meestal concreet. Spreekwoorden en speciale uitdrukkingen zijn voor hen daarom meestal verwarrend. Voor een tolk is het prettig als die van tevoren de liturgie en preek kan ontvangen. De tolk kan zich dan goed voorbereiden.

c. Bijbelvertaling

Omdat veel doven een minder hoog taalniveau hebben ontwikkeld en omdat ze visueel denken, zijn de meeste Bijbelvertalingen te moeilijk voor dove mensen. En als ze de Bijbel al lezen, vraagt dat altijd een veel grotere inspanning dan bij horende mensen. Ik ontmoet veel doven die geen Bijbel lezen of die een kinderbijbel gebruiken. En als ze de Bijbel wél lezen, is het serieus de vraag wat ze ervan begrijpen. Dat is bij horende mensen natuurlijk deels hetzelfde. Maar bij dove mensen speelt dit punt veel en veel sterker. Sinds enkele jaren is er de Bijbel in Gewone Taal. Van die vertaling kun je van alles vinden. Maar veel doven die ik ontmoet zeggen: “Gelukkig, eindelijk een Bijbel die ik begrijp!” Binnen het dovenpastoraat gebruiken we deze vertaling dan ook zoveel als mogelijk is. In ieder geval is het goed dat u zich realiseert dat een doof gemeentelid Bijbellezen over het algemeen heel anders ervaart dan u als horend gemeentelid.

Interkerkelijk Dovenpastoraat (IDP)

a. Interkerkelijk

Het Interkerkelijk Dovenpastoraat is een samenwerkingsverband van vier kerken: de PKN, CGK, NGK en GKV. Zij hebben de 6 leden van het team dovenpastores benoemd. Dat team bestaat uit: Elselie de Jong (kerkelijk werker), Sylvia van Delden (projectmedewerker) en de dovenpastores Frans van Dijke, Jan Kieviet, Kees Smits en ondergetekende. Ieder van de dovenpastores heeft een eigen deel van Nederland onder zijn hoede. In dat gebied leiden we kerkdiensten in alle genoemde kerken, brengen we pastoraat aan de dove broeders en zusters uit alle genoemde kerken en organiseren wij bijvoorbeeld Bijbelkringen. Het werk van het IDP is bedoeld als een hulpdienst voor de kerken om hen te ondersteunen bij het samen gemeente-zijn van dove en horende gemeenteleden.

b. Bestuurlijk

Er is een landelijk bestuur dat bestaat uit leden die door de vier kerken zijn benoemd. Onder dit bestuur functioneren een aantal taakgroepen (PR en website, Toerusting, Missionaire Activiteiten, Interkerkelijke Commissies, Financiën). Vanuit deze taakgroepen worden ook landelijke activiteiten georganiseerd, zoals een Landelijke Bijbeldag, een Huwelijksdag, enzovoort. Verdeeld over het land zijn er 16 Interkerkelijke Commissies voor het Dovenpastoraat (afgekort IC’s). In iedere IC zijn de kerken uit de regio vertegenwoordigd. Zij organiseren kerkdiensten, bezoekwerk en andere activiteiten.

Wat u als gemeente kunt doen

Hier volgen een aantal praktische tips voor wat u als gemeente kunt doen samen met dove en slechthorende gemeenteleden:

a. Zoek het contact/gesprek.

Bijna alle horende mensen moeten over een drempel heen om in contact te treden met dove mensen. U kunt zich waarschijnlijk wel voorstellen, dat dit voor dove mensen vervelend en pijnlijk is. Dus stap over die drempel heen. En hoe dan verder?

b. Face-to-face!

Kijk de dove of slechthorende persoon recht aan. Benader een dove persoon nooit van achteren. En ga op een plek zitten of staan waar genoeg licht is. Bij voorkeur niet voor het raam. Dan moet de dove persoon namelijk tegen het licht in kijken. Dan is uw gezicht minder goed zichtbaar. En het is ook extra vermoeiend vanwege het tegenlicht.

c. Spreek rustig en duidelijk.

Het is belangrijk dat de andere persoon uw mondbeeld goed kan zien. U hoeft niet overdreven te gaan bewegen met uw mond. Maar u zult zien hoeveel u kunt overbrengen door gewoon rustig en duidelijk te spreken.

d. In groepen: spreek om de beurt.

Als er meerdere personen tegelijk spreken, krijgt de dove of slechthorende persoon er niets van mee.

e. Goede ringleiding in kerkzaal én in andere zalen!

Sommige doven hebben wat restgehoor. Vandaar dat ook voor hen een ringleiding belangrijk is. Maar zeker voor slechthorende gemeenteleden is een ringleiding onmisbaar. In veel kerken worden trouwdiensten, afscheidsdiensten, gemeenteavonden, verenigingsavonden, bijbelkringen etc. gehouden in een zaal. Is daar geen ringleiding aanwezig, dan sluit je bij voorbaat een grote groep mensen uit. En dat moet je zeker als kerk niet willen, toch?

f. Uitgewerkte liturgie en preek op papier

Voor gemeenteleden die geen gebarentaal kennen, kan het een goede oplossing zijn om de liturgie en preek uitgewerkt op papier te krijgen. Verder is het dan nodig dat er iemand naast hen gaat zitten en precies aanwijst waar we zijn.

g. (Pastorale) gesprekken

Tijdens (pastorale) gesprekken kunt u heel gemakkelijk gebruik maken van een laptop of tablet. Daaraan koppelt u een toetsenbord. Dat kan zelfs draadloos. U typt in wat u zegt of vraagt. Op die manier kunt u vaak prima met elkaar communiceren. Ik zal nooit vergeten dat ik op die manier een gebed intypte voor een dove broeder. Na het gebed stonden de tranen in zijn ogen: het was voor het eerst sinds jaren dat er weer iemand rechtstreeks met hem gebeden had op een manier dat hij het zelf ook kon volgen.

h. Preekondertiteling

Er is een speciaal computerprogramma ontwikkeld dat er voor zorgt dat de preek wordt omgezet in tekst die dan direct zichtbaar is op een tablet (zie preekondertiteling.nl). Die kan heel goed werken, maar is mede afhankelijk van de dove persoon en zijn/haar mogelijkheden en behoeften.

i. Schrijftolk

Er zijn ook zogenaamde schrijftolken. Zij gebruiken een speciaal toetsenbord. Daarmee kunnen ze alles wat gezegd wordt direct intypen. De dove persoon kan dit dan lezen op een scherm of op een tablet. Sommige schrijftolken kunnen hun systeem ook koppelen aan de computer/beamer, zodat de tekst boven-of onderin het scherm te lezen is.

De opsomming hierboven is niet volledig, maar wil vooral duidelijk maken dat er heel veel mogelijk is om als dove en horende gemeenteleden samen op te trekken. De dovenpastores en de IC’s zijn graag bereid om samen met de dove gemeenteleden en u mee te denken wat de beste oplossing is.

Inwijding

Met al het bovenstaande heb ik geprobeerd om u zo goed mogelijk in te wijden in de Dovenwereld. Eén artikel is daarvoor natuurlijk te klein. Meer informatie is te vinden op www.doofenkerk.nl of via mijn collega’s en mij.

Drs. Martin Visser werkt sinds 2015 als dovenpastor voor het Interkerkelijk Dovenpastoraat. Daarvoor was hij gemeentepredikant in Klundert, Siegerswoude-De Wilp en Nunspeet. Hij woont in Nunspeet.

Dit artikel werd u aangeboden door: Christelijk Gereformeerde Kerken

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 november 2018

Ambtelijk Contact | 20 Pagina's

Doof en kerk

Bekijk de hele uitgave van donderdag 1 november 2018

Ambtelijk Contact | 20 Pagina's