ALBERT SCHWEITZER ZIJN LEVEN EN WERK

Honderd jaar geleden, op 14 januari 1875 werd Albert Schweitzer geboren. Negentig jaar oud is hij geworden, in 1965 is hij overleden. Toch is zijn werk, vooral het door hem gestichte ziekenhuis in Lambarene, nog steeds in de belangstelling en wordt alom neg zeer gewaardeerd. Wie was Albert Schweitzer en wat heeft hij ons nagelaten? In het onderstaande artikel wordt in het kort hierop ingegaan.

Albert Schweitzer werd geboren in Kaysersberg, in de Boven-Elzas in Duitsland als tweede kind van een predikant. Hij stamde uit een familie waarin zowel onderwijzers, organisten als theologen voorkwamen. Albert had, zo leek het, van ieder wel wat meegenomen, iedereen kent hem als theoloog en organist. Over het geven van onderwijs zei hij zelf toen hij jarenlang in Straatsburg cathechisatie had gegeven: , , In deze catechisatielessen besefte ik, hoeveel schoolmeestersbloed ik van mijn voorvaderen' had geërfd."

Enkele weken na zijn geboorte nam zijn vader een beroep aan naar Günsbach. Hier groeide hij verder op in een harmonisch gezin en in het geestelijk klimaat van de religieuze Verlichting. Na het eindexamen gymnasium ging hij in 1893 in Straatsburg studeren. Hij zette zijn studie direct al breed op: theologie, wijsbegeerte en muziek, met name Bach. In 1899 promoveerde hij op een proefschrift over de godsdienstfilosofie van Kant (Kant was een Duits wijsgeer die leefde van 1724 tot 1804, hij wordt door sommige mensen als een van de grootste maar ook als de moeilijkst te begrijpen denker beschouwd). Albert rondde zijn theologiestudie ook af met een proefschrift, dit had als onderwerp het Heilig Avondmaal. Nog tijdens zijn studie werd hij hulppredikant in de St. Nicolaikerk te Straatsburg en ging les geven in de theolcgie cp een privé-school.

Schweitzer beschikte over een sterke gezondheid in die tijd en kon tot diep in de nacht doorwerken, „het gebeurde wel", zo zei hij eens, „dat ik 's morgens Widor op het orgel voorspeelde zonder naar bed, te zijn geweest". De naam Widor brengt ens op zijn muzikale talenten. Toen Albert vijf jaar was begon zijn vader hem zelf pianolessen te geven, lessen bij een leraar was er niet bij, dat was te duur. Op zijn negende jaar verving hij voor het eerst de organist bij een kerkdienst. Later werd hij leerling bij Eugen Münch, de organist van de Stephanuskerk in Mülhausen, die hem al snel met de werken van Bach vertrouwd maakte. Het eerste werkje van Schweitzers hand gaat over deze leermeester, die al op jonge leeftijd stierf. Deze had Schweitzer echter zo goed voorbereid, dat, toen hij in Straatsburg ging studeren', hij tegelijkertijd aangenomen werd als leerling bij Widor, de grote organist en componist in Parijs. Financieel werd hij hierdoor in staat gesteld door zijn oom en broer. Oök bij Widor stond Bach centraal. Samen met Widor en enkele andere Franse componisten richtte hij in 1905 de Parijse Bach vereniging op en nam zelf de orgelpartijen van haar concerten voor zijn rekening. In het Frans, en later ook in 1 het Duits is van zijn hand een omvangrijk boekwerk verschenen over Bach, een boek wat nog altijd gezien wordt als een van de klassieke standaardwerken' over deze grote componist.

Iedereen verwachtte eigenlijk dat hij, nu zijn studie beëindigd was, een wetenschappelijke loopbaan zou gaan volgen en dat hij daarnaast zijn tijd zou besteden aan het gaven van concerten en aan zijn orgelstudies. Toch is het niet zo met hem gegaan. Op 13 oktober 1905 (hij beschrijft zelf zo exact de datum) wierp hij brieven in de bus bij zijn familieleden en zijn beste kennissen waarin hij hen meedeelde dat hij medi-

cijnen zou gaan studeren. Vanwaar dit voornemen? Het was zeker geen plotselinge opwelling, hij liep er al langere tijd mee rond.

„Op een stralende zomermorgen toen ik — het was in het jaar 1896 — in de pinkstervakantie te Günsbach ontwaakte, overviel mij de gedachte dat ik dit voorrecht (Schweitzer hacl het altijd als een voorrecht beschouwd te hebben kunnen studeren) niet mocht aanvaarden als iets vanzelfsprekends, maar dat ik er iets voor terug moet geven. Rustig lag ik hierover na te denken, en nog voor ik opstond was ik het met mijzelf eens geworden, dat ik het recht had tot mijn dertigste jaar voor de wetenschap en de kunst te leven, maar mij daarna moest wijden aan het rechtstreeks dienen der mensheid". Dit voornemen kreeg jaren later gestalte toen hij een oproep las van Alfred Boegner, de leider van het Parijse zendingsgenootschap, voor mensen die als zendeling in Gabon in Afrika wilden werken. Er was vooral behoefte aan zendingsartsen, en dit bracht Albert Schweitzer er toe medicijnen te gaan studeren. „Bovendien", zo zei hij. „verlang ik er naar cm met mijn handen te kunnen werken en niet alleen te hceven praten". Bijna niemand begreep hem toen hij dit voornemen te kennen gaf, de meeste vonden 1 hem. een dwaas dat hij zo handelde.

Cp deze wijze zou hij zijn loopbaan weggooien! Toch zette hij door. Zes moeilijke jaren duurde zijn studie; in deze jaren had hij te kampen met ziekte en geldzorgen. Na deze zes jaar volgde nog een jaar praktijk in een kliniek en een jaar tropengeneeskunde te Parijs. Hij promoveerde tenslotte toch (dus werd eigenlijk voor de derde maal doctor!) op een psychiatrisch-theologische beschouwing van de Heere Jezus.

Voordat het zo ver was dat hij eindelijk kon vertrekken waren er toch weer problemen. De organisatie die hem wilde uitzenden' waren blij dat ze nu iemand hadden, maar stenden kritisch tegenover zijn godsdienstige instelling. Op zijn verzekering dat hij „slechts als arts" ging en verder „zo stom zou zijn als een karper" werd hij toch aanvaard, en zo ken hij op Goede Vrijdag 21 maart 1913 samen met zijn vrouw — hij was inmiddels gehuwd met Helene Breslau — vertrekken naar Lambarene, Gabon, Afrika.

LAMBARENE

Ongetwijfeld het meest bekend en beroemd van Albert Schweitzer is zijn medische arbeid in Lambarene. Hij wilde zo veel mogelijk cp eigen kosten in Lambarene werken, dus moest hij ook zelf het geld bijeen zien te brengen voor het ziekenhuis. Soms moest hij er voor bedelerï bij vrienden en kennissen en bij overheidsinstanties, ten dele verdiende hij het ook zelf door orgelconcerten te geven. Lambarene als zendingspost was in 1860 door de Amerikanen gesticht, imaar later overgenomen door het Parijse zendingsgenootschap. Toen hij er aan kwam was er alleen een primitief huis voor hem zelf beschikbaar, een ziekenhuis was er niet. Al het medische werk moest vooralsnog in de openlucht geschieden. Het aantal patiënten groeide echter met de dag, soms kwamen zij van 2 - 300 kilometer ver de rivier de Ogowe afzakken om hem te bezoeken. Al spoedig werd 'hij van zijn belofte ontheven „zo stom te zijn als een karper" en kon hij zich nu ook belasten met het uitdragen van Gods Woord. Bijzonder gelukkig was hij met een apeciaal voor de tropen gebouwde piano met orgelpedaal, die hem door de Parijse Bachvereniging was geschonken, en waarmee hij nu zelf het zingen tijdens de kerkdiensten kon begeleiden.

Enkele maanden later was ook een deel van het ziekenhuis klaar, zodat de opvang van de patiënten verbeterde.

Gedurende de Eerste Wereldoorlog werden hem en zijn vrouw aanvankelijk een soort huisarrest opgelegd, later werden zij naar een interneringskamp in Frankrijk getransporteerd (zij waren immers Duitsers in een Franse kolonie!). Pas in 1924, na ziekte en een gelukkig daaropvolgend herstel, na voordrachten en de ontvangst van een eredoctoraat in Zweden, en na het schrijven van enkele iboeken waaronder die over zijn ervaringen in Afrika vertrekt hij voor de tweede maal naar Lambarene. Als hij daar aankomt blijkt dat alle gebouwen ineengestort zijn en dat hij bijna weer geheel opnieuw kan gaan beginnen. Spoedig komen er echter meer helpers, de eerste verpleegsters komen en een geheel nieuw ziekenhuis komt gereed. In 1927 keert hij weer naar Europa terug, hij maakt een rondreis door vele Europese landen en wordt ontvangen als de bekende dokter van Lambarene. Vele malen daarna gaat hij nog op en neer naar Lambarene. Na de oorlog is hij een beroemd man geworden, het hoogtepunt in deze periode is wel cle uitreiking van de Nobelprijs van de Vrede aan hem, op 4 november 1954. In 1959 vertrekt hij voor de laatste maal naar Lambarene. Op zaterdag 4 septem-

ber 1965, even vcor middernacht wordt hij door de dood weggenomen. Tevoren had hij neg vele gassen ontvangen. De laatste dagen echter heeft hij zich met een jeep moeten laten rondrijden. Alsof hij ze vcor het laatst zag nam hij alle gebouwen in zich cp. Zijn dood werd dcor de tam-tam snel aan de gehele bevolking van Gabon bekend gemaakt en cp zijn begrafenie, de volgende dag, waren vele honderden menoen aanwezig.

Zijn medirche arbeid ie nog altijd het voorbeeld van pionierswerk in een gebied dat voordien totaal geen medische faciliteiten kende. Schweitzer zelf was een kundig arts die ten dele zeer oren' etend \ oor nieuwe ontwikkelingen. Zo heeft hij al zeer snel moderne medicijnen uit > c 3 Verenigde Staten ingevoerd tegen de lepra en co'.; b.v. de revalidatie, het weer opnieuw deen functioneren van de gewrichten, werd 'door hem toegepast. Toch heeft het eek am kritiek op zijn werk niet ontbroken, deels misschien wel terecht. Zo zijn moderne voorzieningen als waterleiding en electriciteit pas na zijn dood aangelegd. Ten dele kan deze kritiek weersproken worden door er op te wijzen dat hij er bewust naar streefde zo weinig mogelijk Westeree invloeden tco te laten cm de inheemse bevolking niet af te schrikken om naar het ziekenhuis te kernen. Zeker echter vcor wie de Weeteree omgeving gewend was viel de toestand wel eens erg tegen. Ook cp de houding van Albert Schweitzer ten opzichte van de inheemse bevolking is veel kritiek geweest, hij zou te autoritair zijn, te patriarchaal. Zo was het bijvoorbeeld altijd zijn gewoonte om zijn inlandse helpers 's morgens te inspecteren, een soort parade af te nemen.

Cp een vraag van een journalist of dit nu werkelijk moest antwoordde hij: „Ik ben de oudste". Schweitzer kon deze houding maar heel moeilijk wijzigen.

THEOLOGISCHE ARBEID

Er zijn, naast de medische, vele facetten van Schweitzern werk die de aandacht verdienen. Op een hiervan, zijn theologische wenk willen wij neg kort nader ingaan.

Wanneer men van zijn arbeid leest in Lambarene, moet men onwillekeurig denken aan onze eigen zending, waar ten dele dezelfde problemen zich opdoen, en waar ten dele ook dezelfde lijn gevolgd wordt als die Albert Schweitzer toepaste. Organisatorisch is het belangrijkste verschil dat onze zending uit gaat van een kerkelijke eenheid, en dat de arbeid van Schweitzer veel en veel meer aan zijn persoon gebonden was. Wat theologische opvattingen betreft staat hij echter wel verder van ons weg. Schweitzer was een man van de Verlichting (Aufklärung), een beweging in het Europese geestesleven van vooral de achttiende eeuw, die gekerJmerkt wordt dcor een groot vertrouwen in de rede en het redelijk denken. In dit cpzicht staat hij cok weer veel verder weg van Karl Barth — met wie hij tamelijk veel kentakt had — die veel meer de reformatorische gedachtengang volgde.

Het is bijzonder moeilijk een uitspraak te deen e ver zijn motieven cm vor van al'o beschaving in een vreemd land te gaan arbeiden cm daar do mensen tc helpen en het Evangelie te verkondigen. Hij zelf schrijft bijzonder weinig ever zijn eigen, persoonlijk geloofsleven, hoe hij bijvoorbeeld Gods hulp ervaart in al zijn werk. Hij zegt dit ook zelf in een brief: „Ik ben terughoudend in uitingen ever mijn godsdienstig gr r.eodelcven. Maar alles is te vinden in het slotwoord van mijn beek „Leben Jesu Forschung": Jezus de Heere, Vrede in Christus. Jezus heeft mij een/oudij gevangen genomen sinds mijn kinderjaren Mijn gaan naar Afrika was gehoorzaamheid aan Jezus".

In Deventer is het Albert Schweitzer Centrum gevestigd, adres Brink 89. Deze stichting behoort bij de algemene stichting Albert Schweitzer Fonds, welke het werk en het ziekenhuis in Lambarene financieel steunt. Het centrum heeft een uitgebreide biblotheek en heeft ook dia-series te leen die een goed overzicht geven van hot leven en werk van Schweitzer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen