Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

“Een kerk is geen kerk omdat  er een toren op staat”

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

“Een kerk is geen kerk omdat er een toren op staat”

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

Kerken. Allemaal kerken. De tafel van architect Ros ligt bezaaid met maquettes, boeken en foto's van oude en nieuwe kerken. Het is een bonte verzameling: groot en klein, hoog en laag, modern en klassiek, mooi en minder mooi. "De mooiste? Het kerkgebouw waar ik zelf 's zondags kerk. De Gereformeerde Gemeente van Klaaswaal. Dat is in mijn ogen een echte Gereformeerde Gemeente-kerk." Een gesprek over alles wat met het ontwerpen en bouwen van een nieuwe kerk te maken heeft.

Wat te doen als een gebouw oud is of te klein? Dan wordt het gebouw verbouwd, opgeknapt of men bouwt iets nieuws. Dat geldt voor een schuur, een huis én een kerk. Terwijl veel markante kerkgebouwen worden afgebroken, wordt binnen de Gereformeerde Gemeenten fors geïnvesteerd in nieuw-en verbouw van kerken. Veel gemeenten hebben de afgelopen jaren een nieuwe kerk gebouwd. Soms omdat het oude kerkgebouw te oud was, vaak omdat het oude gebouw te klein werd.

Vijf jaar

Bij het bouwen van een kerk komt heel wat kijken: grond kopen, een ontwerp maken, vergunningen krijgen en natuurlijk het bouwen zelf. Architektenburo Roos en Ros heeft de afgelopen jaren heel wat kerken ontworpen en helpen bouwen. Directeur Mart Ros, enthousiast: "Dat is heel anders dan het ontwerpen en bouwen van bijvoorbeeld een kantoorgebouw. Je moet draagvlak binnen de gemeente krijgen, terugkoppelen, meedoen aan informatieavonden. Ja, ik vind het ontwerpen van kerken boeiend en interessant. Je ontwerpt in samenspraak een kerk voor die ene specifieke gemeente."

Het proces dat leidt tot een nieuwe kerk verloopt als volgt. Op een gegeven moment heeft een gemeente de behoefte om te gaan bouwen. Zo'n gemeente stelt dan meestal eerst een bouwcommissie in die een programma van eisen opstelt. Daarin staat aan welke eisen het nieuwe kerkgebouw moet voldoen. Vervolgens zoekt men een architect. Dan volgt een traject van ontwerpen, overleggen, aanpassen, vergunningen krijgen en vervolgens bouwen. De tijdsduur van het begin tot het einde is heel verschillend. "We hebben wel eens binnen anderhalf jaar een kerk opgeleverd, maar een andere keer duurde het vijf jaar omdat het lang duurde voordat vergunningen werden afgegeven. De bouw van de kerk zelf duurt ongeveer een jaar."

Prijsvraag

Volgens Ros zou de architect zo vroeg mogelijk bij het proces betrokken moeten worden. Een goed ontwerp houdt namelijk niet alleen rekening met het programma van eisen maar juist ook met het soort gemeente en de wensen die in die gemeente leven. "Een gebouw moet passen bij een gemeente en om dat te bereiken moet je eerst goed naar elkaar luisteren en moet je je als architect inleven in het wensbeeld. Bij een

prijsvraag is dat vaak lastig, want dan dien je een ontwerp in op basis van het programma van eisen alleen." Een gebouw zegt dus veeJ over een gemeente. Een gemeente die heel open staat voor haar omgeving krijgt een heel ander gebouw dan een gemeente die wat meer gesloten is.

De architect pakt de maquette van het ontwerp voor de Gereformeerde Gemeente van Gouda, ontworpen door zijn zoon Sander. "Hier zie je dat de onderrand van het gebouw halftransparant is. Vanaf buiten zie je dat er mensen binnen zijn, dat er iets gebeurt, maar je ziet niet wat. Daar is met deze gemeente voor gekozen."

Klein stadion

De hoofdvorm van een kerk wordt voor een belangrijk deel bepaald door de kerkbouwvisie, maar ook sterk beïnvloed door de omgeving. De architect zet vijf verschillende studiemaquettes van Gouda op een rij. "Kijk, deze ontwerpen zijn gemaakt voor een echt stedelijke omgeving, hoge blokvormige woningbouw domineert de omgeving. Daar kun je toch geen klassieke kerk a la Klaaswaal tussen zetten? "

Ook het aantal kerkgangers van de gemeente heeft veel invloed op de vorm. Ros toont een plattegrond van het nieuwe kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente van Geldermalsen. "Als zestienhonderd mensen een gelijkwaardige positie en goed zicht op de preekstoel moeten hebben, dan is een ontwerp in een waaiervorm haast de enige optie, zoals dat in Geldermalsen is gebeurd."

Hoe groot kan een kerkgebouw maximaal zijn? De ideale grootte van een gemeente is volgens de architect lastig te bepalen. En: "Daarover nadenken is geen taak voor een architect." Wel vindt hij dat die discussie best wel eens gevoerd mag worden. In een kerkelijke gemeente moeten de leden elkaar wel kennen en herkennen. Als het kerkgebouw te groot wordt - zoals bijvoorbeeld op de foto te zien is van de kristalkathedraal in de VS - is de kans groot dat het gemeenteleven verschraalt, "ledereen zal het erover eens zijn dat er ergens een maximale grens is, en dat een kerk geen klein stadion moet zijn."

Als het over de vorm gaat, staat voor Ros één ding voorop: Het gebouw moet tonen wat zijn functie is. In een protestantse kerk staat het woord letterlijk en figuurlijk centraal. In de vorm van de kerk moet dit duidelijk worden. "Het belangrijkste aan de kerk is de kerkzaak De bijgebouwen mogen dus niet domineren Het woord, dus ook de kansel dient echt centraal te staan."

Kerken zijn duur. Te duur? Nee, zegt Ros, maar ze kosten wel veel geld. "Ons motto is stijlvolle eenvoud. Geen overbodige luxe. Ik zal bijvoorbeeld nooit een overbodig duur plafond ontwerpen of een superhoge spitse toren naast de kerk projecteren. Inderdaad, de kunst van het architect-zijn is om met beperkte middelen een goed gebouw te ontwerpen. Een mooi gebouw hoeft niet meer te kosten dan een lelijk gebouw. Het moet natuurlijk wel duurzaam zijn. En stijlvol."

Veredelde bungalows

In samenspraak met de kerkenraad en de diverse commissies vanuit de gemeente ontwerpt een architect de kerk. In dit proces spelen de voorkeuren van de gemeente een grote rol. Het wordt tenslotte de kerk waarin de

gemeente samenkomt. De architect heeft echter ook zijn eigen inbreng. Bepaalde persoonlijke voorkeuren of ontwerpprincipes zullen bij hef ontwerpen naar voren worden Voor de door de moderniteit geïnspireerde

Ros spelen eenvoud, licht en ruimtelijkheid een belangrijke rol. Hij heeft weinig begrip voor wat hij "veredelde bungalows" noemt die als kerk functioneren. "Een kerk is niet het verlengstuk van de knusse woonkamer thuis. Resoluut: "Een kerk is tenslotte geen kerk omdat er een toren op staat. Maar een kerkgebouw heeft een geheel eigen sfeer en functie en moet tijdloos zijn. In de kerk gaat het om het de prediking van het Woord en de bediening van de heilige sacramenten. In de ontstaansgeschiedenis van de Gereformeerde Gemeenten komen veel zogenaamde schuurkerken voor. Daar hoeven we ons zeker niet voor te schamen, sterker nog daar liggen onze wortels en we moeten oppassen dat we daar niet van vervreemden." Ros geeft de voorkeur aan het minimale. "Alles wat je niet nodig hebt, moet je niet maken." Ook benadrukt hij de mogelijkheden die er soms zijn om voor de ruimten voor het verenigingsleven gebruik te maken van lokalen in scholen. "Soms staan school en kerk naast elkaar. Op die manier kan in zo'n geval geld uitgespaard worden. En waarom zou je alles dubbel maken? "

De architect heeft duidelijke voorkeuren. Hij ontwerpt bijvoorkeur kerken met één echte in-en uitgang. En als men toch aan alle kanten in en uitgangen wil? "Dan praten we daarover en ik heb goede argumenten, het is wezenlijk voor mijn opvatting. De kerk is ook een ontmoetingsplaats." Lachend: "Je moet er voor zorgen dat mensen niet te snel de kerk uit zijn." Ook over de plaats van het orgel heeft hij een duidelijke mening. "Bij voorkeur niet boven de preekstoel. Het Woord moet centraal staan, en het orgel is kerkhistorisch gezien bedoeld als steuntje in de rug bij de gemeentezang en mag daarom een bescheiden plaats in het kerkinterieur krijgen." Toch belandt het orgel ook bij de door Architektenburo Roos en Ros ontworpen kerken vaak uit praktische overwegingen boven de preekstoel. In zo'n geval probeert Ros een duidelijke scheiding aan te brengen tussen het orgel en de preekstoel door andere materialen en kleuren te gebruiken. "Anders staat de predikant in het orgel te preken."

Gebakken lucht

Ros tracht in zijn kerkinterieurs vooral de traditie van de protestantse kerkbouw te volgen. "In de kerken die ik ontwerp vind je vaak witte wanden, eikenhouten banken en hardstenen vloeren. Dat heeft iets met protestantse kerkbouw te maken." Daarnaast wordt hij geïnspireerd vanuit De Stijl en het Bauhaus, twee moderne stromingen in de architectuur. Leidt dit niet tot een vrij schrale visie op het kerkgebouw? De gereformeerde traditie heeft heel bewust gekozen voor soberheid in de liturgie. "Kijk, " zegt hij en laat twee foto's van kerken zien: een grote, overvolle zaal en een klein groepje mensen, bij een klein gebouwtje. "Op welke van de twee staat nu echt een kerk afgebeeld? Inderdaad, de tweede. In mijn visie wordt een kerk pas kerk wanneer de gemeente, of beter gezegd de Kerk, rond het Woord is vergaderd."

Het kerkgebouw heeft volgens Ros dan ook "niets heiligs. Het is geen gewijde ruimte." Meer of minder verborgen betekenislagen in het kerkgebouw zal hij dan ook niet aanbrengen. "In mijn ontwerpen zit geen verborgen symboliek."

In veel oude kerken worden rondom het doopvont verwijzingen opgenomen naar het getal acht. Het getal acht

verwijst naar de dag waarop in het oude Israël kinderen besneden werden en waarmee in de vroege kerk de herschepping door Christus aangeduid werd. Houdt de architect hier ook rekening mee? "Nee, bij de doop gaat het om reiniging, het water moet dus centraal staan. Een deksel op het doopvont vind ik dus niet wenselijk. Ik houd me niet bezig met getallensymboliek. Er zijn architecten die indrukwekkende verhalen vertellen over de betekenis van bijvoorbeeld zeven kolommen, of over het getal twaalf dat met het aantal raamopeningen overeenkomt. Volgens mij is dat gebakken lucht die zeker niet past bij kerken van Gereformeerde Gemeenten."

Mooiste kerk

Durft de architect Ros een uitspraak te doen over de mooiste kerk? "Nee, dat durf ik niet want dat is heel erg persoonlijk. Heel veel waardering heb ik voor een abdijkerk in Vaals die ontworpen is door de dominicaner monnik en architect Dom van der Laan." Als het gaat over Gereformeerde Gemeente-kerken zegt hij, zonder na te hoeven denken: "Klaaswaal, de kerk waar ik zelf iedere zondag naar toe ga. Deze kerk heeft een bescheiden hoofdvorm, zonder pretenties, passend in de omgeving. Het kerkje heeft met 500 zitplaatsen een fijne maat, mooie verhoudingen en heeft een helder eenvoudig interieur. Dat vind ik een echte Gereformeerde Gemeentekerk."

Linco Nieuwenhuyzen en Joost Veldman

Dit artikel werd u aangeboden door: Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 18 november 2005

Daniel | 32 Pagina's

“Een kerk is geen kerk omdat  er een toren op staat”

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 18 november 2005

Daniel | 32 Pagina's