Kinderen in Roemenië

Kilometer na kilometer kronkelt de smalle tweebaansweg door de Roemeense Karpaten. Het groen op de met loofbos bedekte hellingen is door de herfst omgezet in een gamma van groen, geel, rood en bruin. De rivierbedding staat grotendeels droog door de al maanden aanhoudende droogte. Moldavische boertjes, die door de voormalige Roemeense dictator Nicolae Ceausescu als het uitschot van de samenleving werden beschouwd, trekken met ossekarren vol maïs naar huis. Het zou een land kunnen zijn dat vloeit van melk en honing. Door het bewind van Ceausescu is het tot de bedelstaf geraakt. De geexecuteerde dictator heeft zijn volk totaal uitgebuit om zelf in weelde te kunnen leven. Wie iets opleverde was nog enigszins in tel. Voor de zwakken was geen plaats. Zij moesten zichzelf zien te redden. De gevolgen zijn vooral in de kindertehuizen zichtbaar. Nu pas wordt in volle omvang duidelijk wat het bewind van Ceausescu teweeg heeft gebracht.

Jongenshuis
Als een grauwe steenvloek staat het jongenshuis "Veniamin Costache" aan een onopvallend straatje in Tirgu Neamt, een dorp in de nabijheid van de Russische O grens. Het is een van de vele kindertehuizen in Roemenië. Ze zijn gevuld met de paria's van de Roemeense samenleving. Kinderen zonder toekomst. Onder Ceausescu werden echtparen geprest zo veel mogelijk nakomelingen voort te brengen, met een minimum van vier. Abortus en het gebruik van voorbehoedsmiddelen waren verboden. Niet uit moreel oogpunt, maar omdat de heerser aan grootheidswaanzin leed en het aantal inwoners van Roemenië in korte tijd van 22 miljoen naar 40 miljoen wilde brengen. Het gevolg was dat niet alleen weeskinderen een plaats kregen in de kindertehuizen. Veel groter is het aantal kinderen dat door de ouders werd afgestoten. Omdat ze niet gewenst waren. Omdat er iets aan hen mankeerde. Omdat hun ouders in financiële problemen verkeerden. Hun aantal wordt geschat tussen de zestig- en honderdduizend.

Vreugdeloos bestaan
Christian Cozma, administrateur van het tehuis en zoon van de directeur, is het enige personeelslid dat redelijk Engels spreekt. ,,De meeste kinderen hier lopen wat achter", zegt hij. ,,Let maar op hun ogen. Dan zie je wel dat ze niet helemaal goed zijn. We hebben hier ongeveer 360 kinderen." In het kleinste gebouw is de school ondergebracht. De lokalen zijn bekrompen en kaal. Aan voorooriogse bureautjes zitten de jeugdige tehuisbewoners achter hun schriften. In veel klassen ontbreekt een leerkracht. Het bezoek uit Nederiand brengt een enorme deining teweeg. Als één kluwen komen de kereltjes naar voren om te poseren. Christian probeert ze met luide kreten tot de orde te roepen, maar het effect is minimaal. Deze afwisseling in hun vreugdeloze bestaan laten ze zich niet ontnemen. Met ernstige gezichtjes stellen ze zich op. Kinderen die te vroeg oud werden. Met gore gezichtjes, kaal geschoren hoofdjes, een schurftige huid, versleten kleding. En ondanks alles een blijde lach als de foto is gemaakt.

Gebrek aan water
Buiten lopen wat oudere jongens rond. De leeftijd van de kinderen ligt tussen de zes en zeventien jaar. Voor de oudsten is een atelier beschikbaar waar ze "toegerust" worden voor de arbeid in de samenleving. Ze kunnen kiezen tussen houtbewerking en metaalbewerking. De beschikbare machines zouden in westerse landen allang op de schroothoop staan. In Roemenië functioneren ze als het opleidingsgerei voor toekomstige ambachtslieden. In het hoofdgebouw zijn slaapzalen, keuken en eetzaal ondergebracht. In elke slaapzaal staan een tiental bedden. De matrassen zijn van een inferieure kwaliteit. Het beddegoed is grauw en versleten. De toiletpotten missen een wc-bril. De stank die eruit opstijgt beneemt zelfs bij hoge nood de behoefte om er gebruik van te maken. Een groot deel van de dag is de watertoevoer afgesloten. Door het gebrek aan water is een goede wasbeurt voor de kinderen nimmer weggelegd.

Macaroni
In de keuken is vrouwelijk personeel in witte schorten bezig met het bereiden van de middagmaaltijd. Oude stokbroden worden doormidden gesneden en in de eetzaal op tafels gezet. Iets na twaalven komen de kinderen binnen om hun maag te vullen met droog brood. Als toespijs is er ijs, afkomstig uit een zending hulpgoederen van een westers land. Terwijl de kinderen hun rantsoen verorberen begint het keukenpersoneel aan de voorbereidingen voor de avondmaaltijd. In gamellen staat macaroni in de week, het hoofdbestanddeel van de warme maaltijd. Het zetmeelprodukt wordt gekookt op een houtfomuis. De kookplaat van enkele vierkante meters is door de hitte totaal krom getrokken. Het mag een wonder heten dat het wrak nog niet van ellende uit elkaar is gevallen.

Adoptie
Met de executie van Ceausescu kwam een einde aan het verbod op voorbehoedsmiddelen en abortus. Kort na de revolutie vertrokken aborteurs van de Nederlandse stichting Stimezo naar het universiteitsziekenhuis van Cluj-Napoca, om hun Roemeense collega's de techniek van de zuigcurettage bij te brengen. Door de Wereldgezondheidsorganisatie, de International Planned Parenthood Federation en Artsen Zonder Grenzen wordt gewerkt aan een constante toevoer van voerbehoedmiddelen, waaronder het abortieve spiraaltje. Zo is het ene kwaad door het andere vervangen. Voor de kinderen in de tehuizen is de situatie nog steeds uitzichtloos. De westerse wereld heeft geschokt gereageerd op de berichten en beelden over de mensonterende omstandigheden waarin ze verkeren. In tal van landen toonden ouders zich bereid om een of meer van deze Roemeense paria's te adopteren. De uitvoering daarvan is meestal onmogelijk, omdat de overvolle tehuizen nauwelijks over afstandsverklaringen van de ouders beschikken. Zonder deze verklaringen is adoptie wettelijk verboden.

Reddelozen
De levensomstandigheden van de wees- en afstandskinderen zijn nog riant in vergelijking met die van veel lichamelijk en verstandelijk gehandicapte kinderen. Zij zijn opgeborgen in geheime instellingen waarin ze als dieren leven. Een instantie in Boekarest bepaalt welk kind goed genoeg is voor een "gewoon" tehuis en welk kind moet worden opgeborgen in een tehuis voor de reddelozen. Een Amerikaanse televisieploeg wist in zes van deze instellingen binnen te komen en stelde een aangrijpende documentaire samen over het menselijk afval in Roemenië. Onder de duim gehouden door dwangbuis, verdovende middelen of opsluiting in kooien. Christian reageert terughoudend als ik hem over deze teiiuizen bevraag. Hij weet dat ze er zijn, maar is er nooit geweest. De leiding van de tehuizen kan volgens hem niets kwalijk worden genomen. ,,Ze moeten het doen met het geld dat ze krijgen. En dat is niet veel. Na de revolutie is er eigenlijk maar weinig veranderd."

Nachtverblijf
Ook " Veniamin Costache" kampt met geldgebrek. Zelfs aan primaire levensbehoeften als water, vitaminenrijke voeding, kleding en beddegoed is gebrek. De oudere jongens van het tehuis trekken 's avonds naar een nachtverblijf dat een kilometer verderop ligt. Voor hij het laat zien vraagt Christian toestemming aan zijn vader. Bij aankomst wordt duidelijk waarom. Het fabrieksachtige pand is rijp voor de sloop. Het houtwerk totaal verrot. De deur is nauwelijks uit het slot te krijgen. Erachter ligt een veriaten misère. Zonder kinderen. Maar het vereist weinig fantasie om een voorstelling te maken van de tonelen die zich hier' s avonds afspelen. De slaapzalen zijn volgestouwd met verveloze stapelbedden. Drie achter elkaar, vijf rijen breed. Goed voor dertig kinderen die hier 's avonds in de kleding waarin ze de hele dag hebben rondgelopen onder de dekens kruipen. Pyjama's zijn er niet. Het linnengoed is smerig en gescheurd.

Zwijnenstal
In de gang staan stalen kledingkasten, zoals die in ons land twintig jaar geleden werden gebruikt door het werkvolk van de hoogovens en mijnen. Gammel en roestig. Maar dat alles is nog ideaal in vergelijking met de sanitaire voorzieningen. Uit de roestige kraanfles boven stalen spoelbakken drupt koud water. Warm water is niet aanwezig. Erachter liggen de toiletten. Deuren ontbreken, evenals wc-potten. In een gat in de betonnen vloer kunnen de jongens hun behoefte doen. De bewijzen dat ze niet altijd goed richten, liggen her en der verspreid. Een weerzinwekkende lucht vervult het hok. Het is bijna ondenkbaar dat in deze zwijnenstal mensen leven. Zo was Dachau. En zo is het nachtverblijf van meer dan honderd jongens van "Veniamin Costache".

Voetbal
Na het middagmaal kunnen de jongens zich uitleven op hetspeelterrein. Een vlakte van betonplaten, met als enige luxe een totaal verroest rek dat tot voetbaldoel is verheven. Het voetbalspel wordt met overgave gespeeld. Een kereltje van een jaar of tien met een pleister over het oog en een gore muts op het hoofd toont me vol trots een verfrommeld prentje van een elftal. ,,Gullit", wijst hij. ,,Van Basten." Het duurt even eer het tot me doordringt dat hij het over Nederlandse topvoetballers heeft. „Gullit, Van Basten'', herhaalt het ventje, zich verwonderend over m'n onbegrip. Dan stopt hij de schat weer veilig weg in zijn binnenzak en vliegt als een pijl uit de boog achter de bal aan. Zoals overal ter wereld valt ook in Roemenië op hoezeer kinderen zich aanpassen aan de situatie waarin ze leven en zelfs onder de schrijnendste omstandigheden nog plezier kunnen hebben.

Antibiotica
In het nabijgelegen dorpje Vinatori Neamt heeft de christen-arts Elvira Chita haar praktijk. Met haar man maakt ze deel uit van "OasteaDomnului", een evangelische stroming binnen de Roemeens-orthodoxe kerk die zich verbonden weet met de baptisten, maar binnen de staatskerk blijft. Ze is belast met de medische zorg voor drie dorpjes met in totaal tienduizend inwoners, onder wie een groot aantal zigeuners. Elke dag stromen de dorpelingen toe naar haar kliniekje. Bezoeken legt ze af met paard en wagen. Eén blik in haar spreekkamer is voldoende om een indruk te krijgen van de medische situatie in Roemenië. Op een tafeltje liggen spuiten die al talloze malen gebruikt werden, in de hoek staat een gammele behandeltafel, de medicijnkast is slecht gevuld. ,,Vooral aan antibiotica en vitaminepreparaten is een schreeuwend tekort", verzucht de arts., ,Met de middelen die je hebt moet je het beste zien te bereiken." Ze bevestigt dat de medische omstandigheden in de kindertehuizen het schrijnendst zijn. ,,Door de Roemeense regering wordt aan mensen die niets opleveren zo min mogelijk geld uitgegeven. De kinderen leven op brood, macaroni, aardappels en thee. Eén keer per twee jaar krijgen ze een nieuwe broek. Daarmee heb je het zo ongeveer gehad. Voor de revolutie konden ze zelfs niet in een ziekenhuis worden opgenomen. Dat gold ook voor chronisch zieken die ongeschikt waren om deel te nemen aan het arbeidsproces."

Aidsbaby's
Zoals in alle Tweede- en Derde-Wereldlanden verslaat aids, de pest van de twintigste eeuw, ook in Roemenië z'n tienduizenden. ,,De snelle verspreiding is het gevolg van de slechte sterilisatie van injectienaalden, slechte hygiëne en de toediening van besmet bloed'', weet dokter Chita.,,Er komen ook steeds meer kinderen met aids. Hoe veel het er zijn is onbekend. We missen goede testapparatuur.'' In oktober gaf het Roemeense ministerie voor volksgezondheid toestemming aan twintig onderzoekers om wetenschappelijke experimenten op aidsbaby's toe te passen. Dr. Nicolae Beldescu, directeur van het ministeriële departement voor infectieziekten, zei geen ethische bezwaren te hebben tegen het gebruik van kinderen als proefkonijnen. Het verbaast dr. Chita niet. Ook al is Ceausescu uit de weg geruimd, zijn weerzinwekkende opvattingen worden nog door een groot aantal personen in regeringskring gedeeld. Wie materieel gezien geen toekomst heeft of niet produktief is, is nog altijd overgeleverd aan de willekeur van de landelijke of provinciale bestuurders.

Psychiatrisch hospitaal
Niet alleen kinderen en gehandicapten zijn de dupe, t> maar ook psychiatrische patiënten. De psychiatrische klinieken in Roemenië zijn verzamelbakken voor schizofrenen, depressieven, psychoten, dementen, imbecielen en diep gestoorden. De meeste tijd wordt gestoken in patiënten die een redelijke kans van genezing hebben. Voor de rest is weinig aandacht. Zo' n 65 kilometer van Tirgu Neamt ligt het bergdorp Tulghes, waar het grootste psychiatrische hospitaal uit de regio is gevestigd. In vergelijking met "Veniamin Costache" maakt het een welvarende indruk. Voor de huisvesting van de patiënten beschikt de instelling over redelijk solide paviljoens. Ertussen zijn wandelpaden aangelegd. De paviljoens aan de voorzijde van het complex zijn gereserveerd voor patiënten met klachten van tijdelijke aard. In de gesloten paviljoens aan de achterzijde zijn de chronische patiënten gehuisvest. Waarschijnlijk zullen zij de rest van hun leven in het hospitaal slijten. Hetzelfde geldt voor de 140 verstandelijk gehandicapte kinderen, die in een apart paviljoen zijn ondergebracht.

Psychiater
Directeur van het hospitaal is de vrouwelijke psychiater Otitia Morosanu. Ze wordt vergezeld door psychiater Istvan Bas, een eerbiedwaardige figuur met lang grijs haar en een rode cape om de schouders. Hij spreekt geen woord Engels of Duits, zijn vrouwelijke directeur een mondje vol. ,,Na de revolutie is de medische zorg wel wat verbeterd", maakt ze duidelijk. „Maar je moet de situatie hier niet vergelijken met die in westerse landen." Op de vraag of daadwerkelijk iets gedaan wordt ter verbetering van het lot van met name gehandicapte kinderen in Roemenië reageert ze terughoudend.,,Ik weet niet hoe het elders is. Kijk zelf hoe ze hier verzorgd worden." , , De medische zorg in dit land verschilt sterk per kliniek", verklaart de journalist Nicolae Plesap, die dienst doet als tolk. ,,Hebje gemotiveerd personeel, dan is de verzorging redelijk. Denken de personeelsleden alleen aan zichzelf, dan kun je zelf wel nagaan hoe het toegaat. Vooral als ze werken onder mensen of kinderen die zich niet kunnen verweren, zoals verstandelijk gehandicapten. Er zijn tehuizen bij waar je Auschwitz terug vindt. Dat is niet zo vreemd. Voor Ceausescu hadden de nietproduktieven geen enkele waarde."

Eenzaam
Voor Roemeense begrippen staat de zorg in het psychiatrisch ziekenhuis van Tulghes volgens Nicolae op een hoog peil. Ook dr. Morosanu is daarvan overtuigd. Zelfverzekerd toont ze het kinderpaviljoen. De slaapvertrekken zijn schoon en het beddegoed ziet er redelijk uit. Maar voor verdere aankleding is geen geld. De spijlenledikantj es vormen het enige meubilair in de kale zalen. In een van de ledikantjes zit een meisje van enkele jaren oud roerloos tegen de achterwand. Met de ogen volgt ze de schoonmaakster die bezig is met het dweilen van de vloer. Als de vrouw vertrekt laat ze zich weer zakken. Een eenzaam kind in een te klein bed op een veel te grote zaal. Een gunstige uitzondering in het kleurloze gebouw is de kleine speelzaal, waarvan de wanden zijn versierd met kleurige stripfiguren die zijn ontsproten aan het brein van een creatieve geest. Het pronkstuk van het paviljoen, helaas zonder kinderen.

Ontkleed
Vanuit een vertrek aan het eind van de gang klinkt rumoer. Als psychiater Bas de deur opent neemt het een ogenblik af. Dan zwelt het opnieuw aan. We staan te midden van een krioelende groep van jeugdige verstandelijk gehandicapten in haveloze pakjes en pyjama's. Kinderen aan wie nauwelijks iets mankeert, maar ook diep idioten die grotendeels naakt op en neer deinen of volslagen apathisch tegen de muur zitten. Langs de wand staan enkele vrouwen die niet meer lijken te doen dan de zaak onder controle houden. Een van hen gaat haastig naar de ontklede kinderen toe om te voorkomen dat ze zo gefotografeerd zullen worden. De anderen nemen zelfs die moeite niet en blijven ongeïnteresseerd op hun plaats staan. M'n Roemeense begeleiders tonen geen enkele emotie. Het is voor hen een bekend beeld. Ze hebben geen reden om zich te schamen. In Tulghes hebben idiote kinderen nog een complete zaal tot hun beschikking. In andere tehuizen komt het voor dat ze de dag in een kooi doorbrengen, te midden van hun uitwerpselen.

Van Basten
Het is acht uur als in het jongenshuis "Veniamin Costache" de jongste groep naar de slaapzalen trekt. Buiten is het aardedonker. Uit de verlichte slaapvertrekken klinken schelle vrouwenstemmen en het gehuil van kinderen. Op de begane grond rent een knaap van een jaar of vijftien achter een klein kereltje aan. Aan het eind van de gang heeft hij hem te pakken en begint hem ongenadig af te tuigen. Leiding is nergens te zien. Het kereltje houdt de handen beschermend boven het hoofd tot de marteling voorbij is. Jammerend verdwijnt hij om de hoek van de gang. De veroorzaker van het leed keert terug. Zijn ogen staan wild. Een medebewoner knipoogt naar me en wijst veelbetekenend naar zijn voorhoofd. Over het duistere speelplein dolen nog enkele kinderen. In het flauwe licht dat uit de slaapzalen op de muren valt zijn hun schimmen zichtbaar. Wanneer een vrouwenstem hen naar boven maant, schieten ze als ratten weg. Eén is er die een kastijding riskeert. Het jochie met de pleister voor het oog. Met een brede grijns trekt hij zijn schat uit een binnenzak en toont me voor de laatste keer zijn Nederlandse idolen. ,,Gullit, Van Basten''. Dan verdwijnt hij als laatste naar boven. Vijf minuten later gaat het licht uit en verhult de nacht de ellende van "Veniamin Costache".
Volgende keer: Met hulpgoederen naar Tirgu Neamt en Tulghes.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen