KERKZEGELS

In veel plaatsen verzamelen veel mensen velerlei dingen. Vooral de postzegel is een geliefd verzamelobjekt. De filatelie is een door velen beoefende hobby. Maar er worden nog andere zegels verzameld. Het aantal van hen die zich er mee bezig houden is niet zo groot, maar ze zijn wel bezig met een zinvolle hobby. Wat verzamelen zij dan? Ze verzamelen kerkzegels. Voor die zegels wil, wat hierna volgt, aandacht vragen. Velen van hen die dit lezen, zullen wenkbrauwen fronsend, zich afvragen wat een kerkzegel is. Ze weten niet wat zij zich daarbij moeten voorstellen.

Wat is een kerkzegel?

Een kerkzegel is een zegel dat een kerkelijke gemeente gebruikt om van haar uitgaande stukken te waarmerken, te bekrachtigen. Ze worden o.a. aangebracht op attestaties. De z.g. sfragistiek d.w.z. de zegelkunde of de kennis van zegels, is niet zonder betekenis. Want een kerkzegel staat vaak in verband met de geest van de tijd waarin het ontstond. Door deze zegels kan men iets te weten komen over de geschiedenis. Ze doen een blik slaan in het godsdienstige en maatschappelijk leven van vroeger tijden. Ze laten iets zien van het geestelijk erfgoed door de eeuwen heen bewaard. Een kerkzegel houdt de geschiedenis van een gemeente levendig.

Met het opkomen van het rationalisme verdween niet alleen voor een groot deel het religieus besef, maar ook het historisch besef. Deze neergaande ontwikkeling ging ook aan het kerkzegel niet voorbij. De belangstelling ervoor werd beduidend minder.

Vroeger was dat geheel anders. In de Middeleeuwen b.v. nam het zegelen een belangrijke plaats in. Ieder zegelde en ieder zegel was persoonlijk. Zoals nu een handtekening een officieel stuk betrouwbaar maakt, zo was dat in die tijd het geval met het zegel. Door een zegel werd een stuk echt, werd het betrouwbaar. Zulk een zegel was meestal van was. Het werd met een reep karton of met een koord, aan een bepaald stuk vastgemaakt. Naarmate meer mensen schrijven konden, nam de behoefte aan zegelen af. Later werd het was vervangen door lak. Lakstempels zijn ook nu nog in gebruik. Nog later ging men stempels van rubber maken.

Zegelen in oude tijden

Het gebruik van zegels was er steeds van oude tijden af. In Egypte waren ze al bekend in de tijd van Jozef. In de geschiedenis uit Genesis 38 : 18 vraagt Juda aan Thamar: W r at voor pand moet ik u geven? " Thamar antwoordt: uw zegelring".

In 1 Koningen 21 : 8 lezen wij: zij dan schreef brieven in de naam van Achab en verzegelde ze met zijn signet; en zond de brieven tot de oudsten en tot de edelen, die in zijne stad waren, wonende met Naboth". Hier is sprake van misbruik maken van het zegel, met het doel goddeloze praktijken na te jagen.

De geschiedenis van het zegel loopt van de Oosterse volken, via de Grieken en Romeinen naar Europa. Meer en meer werd het in de Middeleeuwen gewoonte dat niet alleen vorsten en steden, maar ook bisschoppen en abten, kloosters en kerken, ieder hun eigen merkteken zich aanschaften, waarmee zij uitgaande stukken bekrachtigden.

In eerste aanleg waren die zegels een-

voudig van bewerking en nog weinig kunstzinnig. Dat gold van de bisschoppelijke (11e eeuw) evengoed als van de adellijke (12e eeuw) en gemeentelijke zegels 13e eeuw).

Maar dat werd gaandeweg beter. Men ging meer zorg en kunst aan de zegels besteden. Naarmate kunst en beschaving toenamen, werd voor sommigen het zegel tot statussymbool. Men demonstreerde er zijn rijkdom mee. Wereld-en kerkvorsten wedijverden om de mooiste zegels te bezitten. Maar ook kloosters en steden deden dit. En er waren mooie zegels bij! Groot van formaat... staaltjes van fijne graveer-en stempelsnijkunde.

Het kerkzegel in Nederland

Toen in ons land de Hervorming ingang vond, streefde men er naar de stukken die door een kerkelijke gemeente verzonden werden van een bepaald herkenningsteken te voorzien. Aangenomen wordt dat in die tijd bijna elke gemeente een zegel had.

Niet dat die zegels op hoog peil stonden. Het tegendeel was het geval. Ze waren hoogst eenvoudig van uitvoering. Ze waren niet te vergelijken met de pronkstukken uit de Middeleeuwen. De kunst van het zegels maken was in verval geraakt. De meeste zegels uit de 19e en 20e eeuw zijn dan ook veel minder verzorgd dan vroeger het geval was.

Dc Nederlandse Hervormde Kerk heeft moeite gedaan om tot betere uitvoering te komen. Er kwam een commissie die bij invoering van een kerkzegel, de betrokken kerkeraad van advies kon dienen. Er kwamen richtlijnen. In het randschrift diende de naam van de gemeente te worden vermeld. In het zegelveld of zegelvlak behoorde alleen een afbeelding te staan. Vaak was dat een symbool (zinnebeeld).

In de rand moesten schrijfletters worden gebruikt. Zo mogelijk moest ook het karakter van de gemeente in het zegel worden uitgedrukt. Er moest tussen gemeente en haar zegel verband bestaan. Daarbij moest het zegel wijzen op Christus, op de inhoud van een bijbeltekst of op een sacrament. Zo kon het kerkzegel een stuk verkondiging zijn.

Voorts... het symbool op het zegel zij eenvoudig..Het moet te begrijpen zijn ook voor hen die geen klassieke opleiding hebben genoten. Het beeld moet een abstrakte voorstelling aanschouwelijk maken. Zo is bijv. het zwaard het symbool van de gerechtigheid. De gemeente kan men afbeelden door een kudde, door een kerkgebouw of door een stad op een berg, enz. De christelijke symboliek hebbe zich voorts te binden aan de Heilige Schrift!

Op de protestantse kerkzegels komt een verscheidenheid van symbolen voor. Dr. J. J. Woldendorp heeft in het contactblad van kerkzegelverzamelaars 'Sigilla Ecclesiastica' (sigilla = zegel, ecclesiastica = kerkelijk), van 31 mei 1958, de meest voorkomende symbolen op een rijtje gezet. We geven het door:

a. Symbolen die op God betrekking hebben.

1. Het oog Gods, de alwetendheid; 2. Het tetragrammaton, d.w.z. vierletterteken JHVH in een wolk; de aanwezigheid Gods; 3. Een hand of handen: de macht Gods; 4. De gelijkzijdige driehoek: de Drieeenheid.

b. Symbolen, die op Christus betrekking hebben:

1. De beginwoorden van het Griekse woord „Christus", de X en de P. (dit symbool is al zeer oud); 2. De initialen van het Griekse woord voor „Jezus": IHS. Deze initialen betekenen bovendien: a. Iesus Hominum Salvator (Jezus de Verlosser); b. Iesus Hortator Sanctorum (Jezus de Vermaner der Heiligen); c. In Hoe (est) Salus (hierin ligt de zaligheid);

d. In Iioc Signo (vinces) (in dit teken zult gij overwinnen); 3. De kaars; 4. De herder, meestal met zijn schapen; 5. Een lam; 6 Een vis; 7. Een leeuw; 8. Een pelikaan. Er zijn nog vele andere symbolen voor Christus, zoals de doornenkroon en een ster.

c. Symbolen voor de Heilige Geest:

Hiervoor gebruikt men een duif, tongen, vuur en wind.

d. Dieren als symbool:

b.v. een duif, een wolf (de satan), een haan (symbool voor woede, vechtlust, overwinning, zijn trotse houding), berouw (Petrus) en waakzaamheid. Dit laatste kan ook uitgebeeld worden door een ooievaar.

e. Planten als symbool:

Zoals de roos, de tulp, de narcis, de lelie, de palmboom, de druiventros en veel meer.

f. De ark van Noach, Jona stappend uit de walvis, het brandende braambos, de Jacobsladder, de berg Sion, een stad op een berg, vissers die een net ophalen, een zaaiende landman. Het is begrijpelijk dat deze categorie nog met ontelbare voorbeelden is aan te vullen.

Het synodale zegel

Ook de synode van de Ned. Herv. Kerk had en heeft een kerkelijk zegel. Toen op 3 juli 1816 ds. W. L. Krieger van Den Haag de zitting van de Algemene Synode opende, deed hij dit met een toespraak over 1 Cor. 14 : 40: Laat alle dingen eerlijk en met orde geschieden".

Twee dagen later kwam ter Synode de vraag aan de orde of het niet gewenst zou zijn om voor de synode en de hogere be-

sturen een kerkelijk zegel aan te schaffen. Die vraag was opgeworpen door de Waalse Commissie, in een aan de synode gericht schrijven. Algemeen voelde de synode er wel voor. Er kwam een commissie van advies, waarin zitting hadden de heren Labrij, Muntinghe en Delprat. Naar een geschikte tekst zocht men niet lang. Het Schriftwoord uit 1 Cor., door ds. Krieger bij de opening van de synode behandeld, vond men een goed devies voor het te ontwerpen zegel.

Voorts gaf dc commissie in overweging op het zegel te laten snijden het beeld van een opengeslagen Bijbel en van het Nederlandse wapen. Het bleef echter niet bij deze twee beelden. Er kwam óók op: een altaar met daarop een brandend hart, beeld van het beste offer dat door de kerk aan God moet gebracht worden. Bovendien: een vrouwengestalte die de ogen opwaarts slaat naar het eeuwige licht; een kruis en een anker, 't symbool van geloof, hoop en liefde.

B.

H. H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen