Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Wordt de Balkan opnieuw het kruidvat van Europa?

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Wordt de Balkan opnieuw het kruidvat van Europa?

wat is er in joegoslavië aan de hand ?

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

Joegoslavië verkeert al neer enige tijd in een politieke krisis. Een krisis die het voortbestaan van deze republiek op de Balkan in feite onmogelijk heeft gemaakt. De tegenstelling loopt over de vraag of het land een sterk centraal gezag moet behouden, dan wel een losse konfederatie van vrije zelfstandige deelstaten moet worden. Op de achtergrond van dit verschil van inzicht speelt mee het al dan niet vasthouden aan de kommunistisehe ideologie. Van deze laatste zienswijze is vooral Servië de belangrijkste vertegenwoordiger, terwijl de republieken Kroatië en Slovenië voor een dcmokratische koers hebben gekozen. Het lijkt er op dat de weg van overleg voor Joegoslavië weinig mogelijkheden biedt. Zo heeft de bevolking van Kroatië zich bij een referendum met 94 procent uitgesproken voor onafhankelijkheid van hun republiek. De Amerikaanse regering heeft op de politieke krisis in Joegoslavië gereageerd met een stopzetting van alle hulp. De woordvoerster van het ministerie van buitenlandse zaken merkte daarbij op: „De problemen van Joegoslavië zijn gelegen in het gedrag van de Servische republiek, die zich schuldig maakt aan ernstige onderdrukking in Kosovo, geen werkelijk vrije en eerlijke verkiezingen heeft gehouden en destabiliserend optreedt in de kwestie van het Joegoslavische presidentschap". Als we iets willen begrijpen van de huidige situatie op de Balkan dan moeten we eerst een duik in het verleden nemen.

wat is er in joegoslavië aan de hand ?

Ingewikkelde staatsinrichting

Het na de Tweede Wereldoorlog onder leiding van Tilo gevormde Joegoslavië was een federatie van zes republieken en twee autonome provincies. Alle republieken hadden hun eigen staatshoofd, parlement. regering en partijen. Als staatshoofd van de federatie fungeerde een zogenaamde presidentiële raad, die uit acht leden bestond. Voor elke deelrepubliek en autonome provincie één lid. Het voorzitterschap hiervan, dat dus in feit de federale president opleverde, wisselde volgens de wet per jaar. De presidentiele raad is wettelijk het hoofd van de strijdkrachten en is bevoegd in bepaalde situaties dc nood-' toestand af te kondigen.

Verder is dc raad verantwoordelijk voor de buitenlandse politiek en voor de defensie. Dc grondwet schrijft voor dat er minimaal vijf leden aanwezig moeten zijn om beslissingen te kunnen nemen. De beslissingen worden genomen bij 'gewone meerderheid'. De federale regering tenslotte zag haar macht beperkt door de grote zelfstandigheid van de republieken en was vooral verantwoordelijk voor het ekonomisch beleid.

Toen deze staatsinrichting nog werkte, zoals in de jaren van T ito. leek ze een 'wonder van evenwicht' in een land met enorme historische en etnische tegenstellingen. Met het wegvallen van de nationale figuur van Tito en met het in verschillende republieken ter diskussie stellen van de rol van het marxisme, begon Joegoslavië

uiteen te vallen in een aantal afzonderlijke staatjes. Dit proces werd nog versneld door de ekonomischc problemen waarmee het land tc maken kreeg.

Ekonomische krisis

Na de dood van Tito in 1980 ging de plaatselijke autonomie steeds meer de boventoon voeren en werd in feite de macht van de centrale regering steeds verder uitgehold. Iemand schreef hierover: ..Zo ver ging de zelfbescherming, dat het niet mogelijk is geld over te maken van een bank in Servië naar een investeerder in Macedonië en dat goederentreinen er een week over doen om van het ene deel van het land naar het andere tc reizen, omdat bij elke 'grens' van lokomotief moet worden gewisseld en met stapels bestempeld papier moet worden geschoven en elke republiek nu eenmaal haar eigen spoorwegen heeft, kompleet met eigen dienstregeling." Bovendien bleek een centraal ekonomisch beleid, zo noodzakelijk vanwege de ekonomische krisis. vrijwel onmogelijk door de grote verschillen tussen de republieken. Tegenover de ekonomisch op het westen gerichte en relatief welvarende noordelijke republieken Kroatië en Slovenië staat het arme zuiden, onder andere Macedonië en Kosovo, dat eigenli jk wat betreft de ckonomie tot de Derde Wereld moet worden gerekend.

Land vol minderheden

Iemand typeerde Joegoslavië eens als 'een land vol minderheden die elkaar met overgave naar het leven staan'. Van de 23.4 miljoen inwoners die Joegoslavië telt. beschouwt slechts 5.4 procent zich als Joegoslaaf, de belangrijkste etnische groepen zijn de Serviërs (36.3 procent), dc Kroaten (19, 7). Slovenen (7, 8). Albanezen (7.7). Macedoniërs (6). zigeuners (3.5) en Montenegrijnen (2.6). Daarnaast is er nog een groot aantal andere en procentueel nog kleinere minderheden! Het nationalisme en de etnische tegenstellingen werden sterk aangewakkerd door het optreden van de Servische kommunistenleidcr Milosevic. Hij begon in 1987 met zijn demagogische kampagne voor hel herstel van dc Servische zeggenschap over de autonome provincies Vojvodina en Kosovo. Daarbij speelde hi j handig in op de in Servië levende frustraties. Volgens de Serviërs is de bevrijding van het land door hun optreden begonnen cn bovendien maken zij 'ongeveer' de helft van dc bevolking uit. De huidige staatsinrichting zorgt cr echter voor dat zij nooit meer dan ccn achtste van de macht bezitten via de presidentiële raad. Daar komt bij dat de Serviëcrs zich al jaren ergeren aan de ekonomische voorspoed van Slovenen en Kroaten en hun onwil om deze welvaart te delen met de 'andere Joegoslaven'. Milosevic slaagde erin duizenden aanhangers op de been te brengen en liet in Kosovo keihard optreden tegen de Albanezen. Hierdoor ontstond echter een reaktie in Slovenië en Kroatië.

Tegenstellingen

De tegenstelling werd versterkt toen in deze republieken een dc mokra tiseringsp roces op gang kwam dat leidde tot het aan de macht komen van niet-kommunistische. nationalistische regimes. Vanaf dat moment stond afscheiding van de Joegoslavische federatie hoog genoteerd op de politieke agenda van deze republieken.

Daarnaast zijn de tegenstellingen tussen de republieken al voor een deel historisch bepaald. Servië maakte eeuwenlang deel uit van het Turkse rijk. terwijl Kroatië eeuwenlang ccn onderdeel vormde van het Habsburgse rijk. Vanouds was men in Servië georiënteerd op het zuidoosen, terwijl de Kroaten op Midden-Europa waren georiënteerd. Slovenië is dc meest welvarende en meest 'Europese' van de republieken in Joegoslavië. Historisch gezien altijd al sterk op Italië en Oostenrijk georiënteerd. Het streven naar autonomie wordl voor een deel gevoed door onvrede over dc ckonomie van de zuidelijke republieken. In Slovenië produceert zo'n acht procent van de bevolking negentien procent van het Bruto

Nationaal Produkt van heel Joegoslavië! De Slovenen vinden dat het geld dat zij moeten 'afstaan' aan de arme republieken in het zuiden verdwijnt in een bodemloze put. Daarnaast zijn natuurlijk zowel Kroatië als Slovenië beducht voor het centralisme dat dreigt vanuit Servië en dat samenvalt met een vasthouden aan de kommunistischc ideologie.

Rol van het leger

Het leger vormt in Joegoslavië een bijzondere en enigszins onberekenbare faktor. Het komt er op neer dat het staatspresidium niel langer door het leger als opperbevelhebber wordt erkend. Ondertussen is het duidelijk waar voor de legertop de grenzen liggen als het gaat om de huidige politieke krisis. Het zal niet toestaan dat Slovenië en Kroatië eenzijdig uit de federatie stappen en daarnaast kiest het in Servië de kant van de kommunistische leider Milosevic wanneer deze bedreigd zal worden door dc groeiende oppositie. We dienen daarbij te bedenken dat het Joegoslavische leger gedomineerd wordt door Servische en Montencgrijnse officieren. Deze legertop behoorde voor het grootste deel tot het oude partijkader van de Kommunistische Partij. Toen deze partij als landelijke partij wegviel, voelden veel officieren zich ontheemd. November vorig jaar werd de Bond van Kommunisten opgericht en het is opmerkelijk hoeveel officieren daar in korte tijd lid van werden. Zo kunnen we dus konstateren dat de Servische leider Molosevic veel geestverwanten heeft in de legertop en dat langs die weg een demokratiseringsproces in Servië of een afscheidingsproces uit de federatie van onder andere Slovenië zal worden tegengehouden.

Toenemende spanning

Ondertussen zijn we vele bestanden en bemiddelingspogingen verder en is dc situatie alleen maar komplexer geworden. Speelde het konflikt zich in eerste instantie vooral af tussen Servië en Kroatië, vanaf de tweede helft van 1991 steeg dc spanning ook in dc deelrepublieken Bosnië-Hercegovina. Vanwege de gemengde bevolking is deze deelrepubliek een Joegoslavië in het klein le noemen. De grootste bevolkingsgroep vormen hier de moslims, die echter geen meerderheid vormen. De status van apart volk hebben de moslims te danken aan Tito die een evenwichtig Joegoslavië wilde en daarvoor tussen Servië en Kroatië een bufferzone krccerde. In Bosnië-Hcrcegovina heeft de vrees voor het Servische nationalisme geleid tot een samenwerking tussen moslims en Kroaten. Maar de Kroaten lopen feitelijk aan de leiband van hun 'stamgenoten' in Kroatië. En in Kroatië hangen velen het idee aan dat Bosnië-Hercegovina als gekunstelde door Tito in het leven geroepen deelrepubliek het best kan worden opgedeeld tussen Kroatië en Servië. Alleen dit gegeven al maakt duidelijk hoe komplex de situatie op de Balkan is.

Macedonië als voorbeeld

Deze komplexheid kunnen we ook goed illustreren aan de hand van de deelrepubliek Macedonië. Omstreeks 1900 werd het historische gebied Macedonië overwegend bewoond door Zuidslaven, met daarnaast vooral Grieken en Turken. De Bulgaren zagen in deze Zuidslaven volksgenoten met een ander dialekt. In 1903 ontstond een Revolutionair-Maccdonische Beweging die een eigen staat nastreefde. Na de Balkanoorlogen werd het gebied echter verdeeld tussen Grie-

kenland, Servië cn Bulgarije. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kon Bulgarije het grootste deel van historisch Macedonië annexeren. Na de oorlog kreëerdc Tito in Joegoslavië een aparte republiek Macedonië en riep de Macedoniërs tot ccn apart volk uit met een eigen taal. De Bulgaren zijn dat laatste altijd blijven bestrijden en Griekenland heeft nog in januari van dit jaar verklaard geen onafhankelijke staat te zullen erkennen onder de naam 'Macedonië'. Daarnaast speelt voor Macedonië nog het probleem van de Albanezen. Deze gvoep van op z'n minst 400.000 mensen is altijd zeer kort gehouden en van enige autonomie was nooil sprake. We kunnen hier dus spreken over een politieke tijdbom in Macedonië.

Op de spits....

Wc konstateren dus dat er in het voormalige Joegoslavië veel konflikthaarden zijn en dat politieke oplossingen eigenlijk niet voor handen lijken. Vandaar dat op de Balkan dc gewoonte groeide om problemen met geweld 'op te lossen', of zoals een deskundige het eens omschreef: „In Joegoslavië zijn standpunten cr om tc laten horen, liefst zo vaak, zo hard en zo intimiderend mogelijk. .... Het is ongebruikelijk wisselgeld in te bouwen of afwijkende standpunten te verwerken tot kompromissen. Kompromissen gelden als ongewenst cn ik geloof dat er in Joegoslavië nog nooit een politiek probleem is opgelost.

.... Normaal drijft men de zaak zo krachtig mogelijk op de spits, totdat één van de partijen zijn standpunt kan doordrukken door dreiging met toepassing van geweld...". Als lichtpuntje op korte termijn kan gelden dat de Servische leider Milosevic in Servië zelf meer onder druk komt te staan om dc oorlog te beëindigen. De vele oproepen dienst te nemen in het leger, de groeiende stroom vluchtelingen en de voelbare ekono m isch e ach te rui tga ng doen het verzet van de burgerbevolking tegen de burgeroorlog toenemen. Anderzijds zijn er zo veel konflikthaarden rond etnische tegenstellingen dat elk afgesproken bestand op diverse plaatsen bij voorbaat al als mislukt moet worden aangemerkt.

Als we tegelijk beseffen dat de situatie in dc voormalige Sovjet-Unie minstens zo komplex is. minstens zoveel potentiële kon 11 ikthaarden telt en ook minstens zoveel etnische tegenstellingen in zich bergt, dan is grote zorg over de toekomstige politieke stabiliteit in Europa op z'n plaats.

Dit artikel werd u aangeboden door: Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 november 1992

Daniel | 32 Pagina's

Wordt de Balkan opnieuw het kruidvat van Europa?

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 november 1992

Daniel | 32 Pagina's