POLITIEKE KRINGEN

BINNENHOF-Ondanks de winst van een zetel is het CDA als de grote verliezer uit de verkiezingsstrijd te voorschijn gekomen. In een nek-aan-nek race. met de PvdA hebben de Christendemocraten uiteindelijk het onderspit gedolven. De vruchten van deze nederlaag zullen wrang zijn.

De stembusuitslag maakte zonder mededelen een eind aan alle hoog gespannen verwachtingen binnen het CDA. De grote sprong voorwaarts van Den Uyl's PvdA - tien zetels - sloeg de CDA-droom aan gruzelementen. Wegwas het ideaal van de terugkeer naar vervlogen tijden waarin het confessionele midden de lakens op het Binnenhof uitdeelde. Weg was de kans om de PvdA eens geducht onder handen te nemen en de rekening van vier jaar Kabinet-Den Uyl te vereffenen. Weg was alle arrogantie van de macht.

Het zelfvertrouwen van de CDA-top sloeg op de avond van 25 mei om in twijfel. Terdege besefte men dat het CDA ondanks de magere winst van een zetel gefaald had. Niet alleen omdat de PvdA de christendemocraten ruimschoots voorbij gestreefd was. De christen-democratische krachtenbundeling was bedoeld om de „deconfessionalisering" een halt toe, te roepen. Dat is eigenlijk niet gelukt. Weliswaar werd na een jarenlange afkalving een kleine vooruitgang van 0, 6 procent geboekt, maar de cijfers wijzen uit dat de winst vooral aan de „zwevende kiezers" is te danken. Dat zijn kiezers die niet honkvast zijn en de volgende keer waarschijnlijk weer op een andere partij stemmen. De , , deconfessionalisering" - het weglopen van de trouwe kern van katholieke en protestantse kiezers - zette door.

Vooral in Brabant en Limburg was er een , , doorbraak" naar de PvdA. In Roomse bolwerken als Maastricht, Heerlen, Helmond, Tilburg en Den Bosch liep het CDA terug en boekte de PvdA grote winsten. De PvdA heeft meer gedaan dan alleen wat Wiegel , , het leegeten van de kleine linkse partijen" CPN, PPR en PSP noemde. Ook heeft de PvdA onmiskenbaar de steun gekregen van werknemers in gebieden met grote economische moeilijkheden. In Twente, waar de textielindustrie kwijnt, was er aanzienlijke winst voor de socialisten. Hetzelfde beeld vertoonden het Rijnmondgebied, dat kampt met een zwakke scheepsbouw, en Emmen, waar één op de zes mannen zonder werk loopt. Al deze mensen - ..sociaal zwakkeren" - hebben hun hoop op Den Uyl gevestigd. Dat is de grote winst van de PvdA.

Dat de tijden van weleer - waar vooral KVP'ers zo vol heimwee over kunnen praten - na 25 mei niet terugkeren, is duidelijk. Den Uyl heeft nu meer electorale grond onder de voeten dan de , , oude" Drees in zijn meest succesvolle jaren. Het CDA zal daarvoor moeten buigen. , , Wij buigen niet naar links en wij buigen niet naar rechts", zo heeft CDA-lijstaanvoerder Van Agt de afgelopen maanden herhaaldelijk in een overwinningsroes geroepen. Dat was toen het CDA een fabelachtige winst van twaalf zetels werd voorspeld en de PvdA op verlies stond.

Maar de kiezer sloeg het zich rijk gewaande CDA de macht uit handen. De Christen-democraten zitten na 25 mei in de positie die zij de PvdA hadden toegedacht. In plaats van cipier zijn zij de gevangene van Den Uyl geworden. Want er zit voor het CDA weinig anders op dan met de PvdA in zee te gaan. Andere mogelijkheden zijn er nauwelijks.

Een kabinet van CDA en WD kan in de tweede kamer op een magere meerderheid van 77 zetels rekenen. Dat is een te wankele basis. Het is niet erg waarschijnlijk dat anti-revolutionaire CDA' ers als Aantjes, Boersma en De Boer zo'n opzet door dik en dun zullen steunen. Een minderheidskabinet van alleen christen-democraten een mogelijkheid die de CDAtop voor de verkiezingen zorgvuldig achter de hand hield voor het geval de PvdA halsstarrig bleek-is helemaal een illusie geworden. De grootste combinatie komt in aanmerking voor de vorming van een minderheidskabinet. Op een kabinet van PvdA, D'66 en PPR heeft in de kamer de steun van 64 zetels. Een CDA-minderheidskabinet komt niet verder dan 49 zetels.

Zou het CDA de vorming van een tweede Kabinet-Den Uyl tegenhouden, dan resteren er twee mogelijkheden: een kabinet van CDA en WD of 'n prc^ressief minderheidskabinet. Zo'n tweesprong houdt voor het CDA allerlei risico's in. Het is niet ondenkbaar dat de linkervleugel op haar beurt een CDA-WD-kabinet een stok tussen de benen steekt. In het andere geval zouden Aantjes en de zijnen wel eens een progressief minderheidskabinet kunnen gaan gedogen. Tot zo'n tweesprong kan de CDA-top het nooit laten komen. Na een schipbreuk met de PvdA loopt de eenheid van het CDA ernstig gevaar. Om een , , opstand" van de linkervleugel te voorkomen zit er voor het CDA weinig anders op dan een tweede Kabinet-Den Uyl aan de macht helpen. Een hernieuwd bondgenootschap met de PvdA is de enige manier om spanningen binnen het broze CDA te vermijden. Het CDA kan zich eigenlijk geen mislukking van de onderhandelingen met de PvdA veroorloven, wil het tijdens de kabinetsformatie niet in stukken gescheurd worden. De onderlinge verdeeldheid in de CDA-gelederen maakt de positie van de PvdA stukken sterker. Het betekent dat Den Uyl zonder al te veel risico's een groot eisenpakket bij het CDA kan indienen. Hij weet dat de Christen-democraten wel over de brug zullen moeten komen. In feite staat de PvdA sterker dan in 1973. Aantjes besefte al op de verkiezingsavond hoe belabberd het CDA er voor stond. Daarom deed hij een klemmend beroep op de PvdAkopstukken om niet , , arrogant" te worden , maar matigheid te betrachten bij de formatie-onderhandelingen. Het was een hartekreet van een verliezer.

Het CDA zal alle zeilen moeten bijzetten om niet door de PvdA onder de voet gelopen te worden. In het Christen-democratische kamp zal men de handjes fijn knijpen als het lukt om in het nieuwe kabinet een verdeling van de ministersposten volgens de achtacht-plus formule te bereiken: acht PvdA-ministers, acht CDA-ministers en Den Uyl weer minister-president. Wat eerst als een hoogmoedige eis van de PvdA werd afgewezen, is nu het maximaal haalbare voor het CDA. In het CDA-kamp worden al berekeningen gemaakt om de eis voor acht van de zestien ministersposten kracht bij te zetten. Daarbij wordt de verkiezingsuitslag als richtsnoer genomen. PvdA (53 zetels) en CDA (49 zetels) vormen in de Tweede Kamer een regeringsblok van 102 zetels. Er zijn zestien ministersportefeuilles te verdelen. Voor een minister moet dus ruim zes zetels betaald worden. Zo verdedigt het CDA dat beide partijen recht hebben op acht ministerportefeuilles. Voor de vier zetels die de PvdA meer heeft zou zij de premier mogen leveren. Daarmee heeft de PvdA als puntje bij paaltje komt een overwicht in het tweede Kabinet-Den Uyl. Want bij stakende stemmen geeft de stem van de minister-president de doorslag.

Veel kans dat de Christendemocraten beslag kunnen leggen op de helft van de ministersportefeuilles is er niet. Den Uyl heeft al duide­ lijk laten weten dat de achtacht-plus formule een „minimum" voor de PvdA is. Hij bestookt het CDA met de eigen wapens als hij beweert dat , , deverkiezings uitslag duidelijk zijn weerslag moet vinden in het nieuwe kabinet". De krachtsverhouding die Den Uyl zelf voor ogen staat is 9-7: negen progressieve ministers en zeven uit het CDAkamp. Maar dat hangt volgens hem ook af van de bereidheid van D'66 mee te doen en de vra^ wat de PPR gaat doen.

De PPR heeft zichzelf buiten spel gezet. Trouwens, wat willen ze met drie zetels? Maar D'66 - onder Terlouw's leiding uit de ruines herrezen - heeft zich reeds als bondgenoot voor het tweede Kabinet-Den Uyl aangemeld. PvdA en CDA aarzelen nc^ over deelname van D'66. Men wil meer duidelijkheid over de koers van de democraten.

Het CDA wil D'66 er wel bij hebben als tegenspeler van de PvdA. Maar de Christen-democraten voelen er niets voor om nog meer terrein prijs te geven aan een partij die een bondgenoot van de PvdA blijkt te zijn. Dan is het voor het CDA helemaal vechten tegen de bierkaai. In PvdA-kringen zijn al stemmen opgegaan om D'66 alleen als regeringspartner te accepteren als de club van Terlouw mee helpt het CDA tot concessies te pressen, maar niet als de Democraten zich ontpoppen als handlanger van de Christen-democraten.

Terlouw heeft in de verkie­ zingscampagne gepleit voor een kabinet dat uit zeven PvdA'ers, twee D'66-ers en zeven CDA-ers bestaat. In zo'n kabinet is zijn positie ongemeen sterk. Naar believen kan hij een van de grote partijen schaakmat zetten. Bij alle belangrijke beslissingen zou D'66 de doorslag kunnen geven. Deze droom kan Terlouw wel vergeten. Zo'n belangrijke stem krijgt D'66 nooit van PvdA en CDA. De Democraten zullen als ze mogen meedoen waarschijnlijk met een ministersportefeuille genoegen moeten nemen.

Zoals de vlag er nu op het Binnenhof bijhangt zal dat zijn in een kabinet-Den Uyl waarin acht PvdA'ers, een D'66-er en zeven CDA'ers zitten. Maar daar zal een langdurige en moeilijke kabinetsformatie aan vooraf gaan. Want behalve de zetelverdeling in het nieuwe kabinet houden heel wat zaken PvdA en CDA verdeeld. Uiteenlopend van abortus tot vermogensaanwasdeling Voor D'66 lijkt een rol als bemiddelaar we^elegd.

Jan Schinkelshoek.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen