Van der Pol verrichtte monnikenwerk met preek van dominee Balkius

In genoemde lezing en de weergave daarvan in dit tijdschrift vinden we de korte inhoud van een door prof. Van der Pol geschreven boek getiteld: Mosterdzaad in ballingschap. Over christelijke identiteit en geloofsrepressie in de Nederlanden (Kampen 2007). Het was de bedoeling dat ik van dit mooi uitgegeven boek een bespreking zou geven. Dat is niet zo gemakkelijk want heel veel uit dit boek hebt u al in de genoemde artikelen kunnen lezen. Toch willen we proberen (aanvullend) er iets over te schrijven. Allereerst willen we onze waardering uitspreken voor de auteur die de toch niet zo bekende ds. Balkius weer eens uitvoerig voor het voetlicht bracht. In Balkius’ bewogen leven - waarin hij tweemaal uit Antwerpen de wijk moest nemen - heeft hij veel voor de calvinistische reformatie betekend. Zeker ook in tijden van de ballingschap en een veelal zwervend bestaan, hebben de kerken van zijn diensten geprofiteerd. Op de nationale synoden van Dordrecht (1578) en Middelburg (1581) was men bezig met het ontwerpen van een kerkordelijk systeem. Daarin had Balkius een belangrijk aandeel. Mede dank zij het werk van Balkius kon de Nationale Synode van 1618/1619 een kerkenorde vaststellen (zie pag. 27/28).

Zo werkt de invloed van Balkius door tot op de dag van vandaag. Opvallend is ook Balkius’ houding tegenover de luthersen. Hij wilde de tegenstellingen niet op de spits drijven en sprak zeer lovend over Luther. Maar het waren ook de drammerige volgelingen van Luther, die Balkius in Antwerpen tegenwerkten. Intussen wist Balck de verschillende tussen de lutherse en gereformeerde leer over het Heilig Avondmaal helder uiteen te zetten (pag. 19). Maar het belangrijkste deel van Van der Pols boek gaat over de preek. Het Cleijn Mostertzaet. We hebben bewondering voor het monnikenwerk van Van der Pol. Hij heeft het gepresteerd deze heel lange preek, die door Balkius zelf later op schrift is gesteld, weer op te sporen en opnieuw uit te geven, met al die woorden en uitdrukkingen in het 16e eeuwse Nederlands. In voetnoten wordt dan van veel in onbruik geraakte woorden de huidige betekenis vermeld.

Lange preken
De weergave en bespreking van deze preek beslaat het leeuwendeel van dit boek (pag. 78- 251). De preek zelf is onvoorstelbaar lang (pag. 129-246). Neem daar eenderde deel van af voor de verklarende noten (dat is ruim geschat) dan blijven er nog 78 pagina’s over. Hoeveel uur moet zo’n preek wel geduurd hebben? Nu was men destijds wel wat gewend. De particuliere synode van Dordrecht (1574) moest zelfs de predikers waarschuwen de hoorders niet met te lange preken te bezwaren (zie pag. 52). Nu was de preek over het kleine mosterdzaad een gelegenheidspreek bij een afscheid en dan wil men wel wat langer luisteren. Maar dan nog kan zo’n lange preek niet in één keer gehouden zijn. Balkius heeft bij het op schrift stellen van zijn sermoen deze wel sterk uitgebreid. De grote winst van de nu uitgegeven preek is dat we nu in druk de enige preek hebben die ons in de Lage Landen overbleef uit de tijd ná de beeldenstorm, uit de tijd van vervolging en hagenpreken. Daarop moeten we zuinig zijn.

Nog iets over de inhoud
De preek is vol waarschuwing om standvastig te blijven en niet toe te geven aan hen die wel tot compromissen met de tegenstander bereid waren. We weten de bedroevende afloop daarvan voor Antwerpen en de Zuidelijke Nederlanden in het algemeen. Er was zelfs een tijd lang een krachtig gereformeerd kerkelijk leven in het huidige België, vooral in Gent en ook in Antwerpen. Maar de stad werd door Parma ingenomen en was voor de reformatie verloren. Nog iets over de preek zelf en de uitleg van Balkius. Het gaat om een gelijkenis van de Heere Jezus over een mosterdzaad dat heel klein is en toch tot een grote boom wordt. Dat is het punt van vergelijking. Het Koninkrijk van God begint heel klein en is onaanzienlijk, maar krijgt heel grote invloed. Daar gaat het om. Balkius haalt erbij dat het mosterdzaad ook scherp en genezend is. Daar gaat het echter in de gelijkenis niet om, al werkt Balkius dat uitgebreid uit . Hij is soms sterker in de toepassing dan in de uitleg. Overigens veel waardering voor deze begaafde, onverschrokken predikant en voor prof. Van der Pol die ons een indruk gaf, hoe er in die bewogen tijd (plm. 1566-1585) gepreekt werd.


Naar aanleiding van prof. dr. Frank van der Pol Mosterdzaad in ballingschap. Over christelijke identiteit en geloofsrepressie in de Nederlanden. Uitg. Kok-Kampen, 2007, 263 pag., gebonden, prijs € 34,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen