Over Kikkerkwartetten en Forellenkwintetten

Wanneer we met elkaar spreken over personen of zaken dan plegen we die aan te duiden met een naam. Gaat het om een veel voorkomende naam, bij voorbeeld Jansen, dan voegen we er de voornaam aan toe om vergissingen te voorkomen. We zien het al in het begin van de Bijbel, waar de eerste mensen bomen, planten en dieren een naam geven. Zo geven ook wij aan nieuwe dingen die onze samenleving binnen komen een naam. De volksmond gaat met dat naamgeven soms bijzonder creatief om. Denk eens aan de bijnamen die in dorpen aan sommige mensen worden gegeven. Vaak zijn die bijzonder treffend. De Rotterdammers kunnen er trouwens ook wat van. Die noemen het beeld "Verwoeste stad" van Zadkine voor het gemak "Jan Gat". Kunstwerken hebben natuurlijk ook een naam. Bij boeken is dat de titel. Schilderijen hebben meestal een naam die weergeeft wat er te zien is. Pas in deze eeuw begonnen schilders hun abstracte werken, die dus heel bewust niets voorstelden, aan te duiden met Compositie I, II enz.

Nummers
Wel, de lezer begrijpt al waar ik heen wil. In de muziek komen titels veel minder voor dan in andere vormen van kunst. Natuurlijk, opera's en oratoria hebben een naam, maar die gaan dan ook over een bepaald onderwerp. Maar het grootste deel van de muziek werd en wordt aangeduid met "symfonie" of "sonate" of "suite". Componisten gaven daarom hun werken een nummer: opus 123 bijvoorbeeld om aan te geven dat dit het honderddrieëntwintigste stuk was dat ze schreven. Ook werden de soorten op zich genummerd: Symfonie nummer 39, Sonate no. 7. Het publiek vond dat maar niks. Joseph Haydn schreef maar liefst 104 symfonieën. Daar is echt geen beginnen aan. Stel je voor in een gesprek over Haydn, al die nummers. Dat is vragen om moeilijkheden. Daarom kregen de stukken die er op een of andere manier uitsprongen een bijnaam. Soms zijn ze zeer treffend, soms ook zeggen ze bijna niets over het stuk in kwestie. Laten we even bij Haydn blijven. De Symfonie no. 55 heet Der Schulmeister. Afgezien van het feit dat ik niet zou weten hoe je een onderwijzer muzikaal zou moeten uitbeelden, vraag ik me af hoe men aan zo'n naam gekomen is. Waarschijnlijk verwijst het gebruikte muzikale materiaal naar een vroeger werk, maar verder weten we daar niets van.

Mozart
Er zijn echter ook namen die voor zich spreken, zoals nummer 103 "Met de paukenroffel" of nummer 59 "Vuursymfonie". Haydn schreef ook nog eens in de tachtig strijkkwartetten. Daar zitten ook mooie namen onder zoals het Leeuwerikenkwartet en het Froschkwartet (kikkerkwartet) Bij het laatste worden de sprongen van dit dier op niet mis te verstane wijze hoorbaar gemaakt. Ook bij Mozart komen bijnamen veel voor. Daar zijn er ook onder die iets zeggen over zijn manier van werken. Bij Mozart ontstond de muziek geheel in zijn hoofd. Hij had een compositie al helemaal af alvorens hij hem opschreef Daaraan is bijvoorbeeld de naam "Kegelstatttrio" te danken. Het betreffende stuk voor klarinet, altviool en piano noteerde hij op de kegelbaan tussen de beurten door. Dat was voor hem geen enkel probleem want zijn geheugen dicteerde precies wat hij op moest schrijven.

Ossenmenuet
Het aardigst zijn toch die bijnamen die iets weergeven over de inhoud van het betreffende muziekstuk. Het zegt namelijk iets over het vermogen van de mens om dingen te horen en te zien die er niet zijn. Iemand die een dag lang vanuit zijn (ziek)bed tegen een conifeer lag aan te kijken zag er tenslotte een gorilla in. Haydn heeft vrijwel zeker niet aan kikkers gedacht toen hij het zo genoemde kwartet componeerde. Maar de associatie was er wel en iedereen zei: ,Ja, net een kikker". Nu we het toch over dieren hebben, hoe zat het ook alweer met het "Forellenkwintet" van Schubert? Eerst was er het lied met zijn tot de verbeelding sprekende pianobegeleiding. Iedereen ziet die forel springen in dat bergbeekje.
Toen kwam het kwintet en Schubert gebruikte voor het derde deel het lied en zijn begeleiding als thema voor een reeks variaties, vandaar de naam. Ooit speelde de componist Max Reger tijdens een uitvoering van het stuk de pianopartij. Hij deed dat kennelijk zo mooi dat een bewonderaarster de volgende dag een prachtige forel bij hem thuis liet bezorgen. Reger, die van lekker eten en drinken hield, schreef een bedankje waarin hij meteen aankondigde dat hij bij een volgende gelegenheid het "Ossenmenuet" van Haydn zou spelen....

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen