Kerkgeschiedenis

Kerkgeschiedenis Luther contra Kome. Meende Luther aanvankelijk, dat de officiële theologie het wel met hem eens zou zijn, waar het bij bij hem niet ging tegen de aflaat als zodanig, maar tegen het misbruik er van; hij zou spoedig ondervonden, dat die roomse theologen er heel anders over dachten en zeer goed begrepen, dat er aan die 95 thesen meer vast zat dan verlies van geldelijke inkomsten.

Reeds in Dec. 1517 had Luthers aartsbisschop Albrecht (zie vorig artikel) hem te Rome aangeklaagd en begin 1518 volgden de Dominicanen met hun aanklacht. De paus besloot met kalmte te beginnen en trachtte eerst door Luthers orde-overste hem over te halen tot herroepen. Tevergeefs echter.

In deze tijd ontving Luther van zijn landsheer Frederik de Wijze, keurvost van Sakserj, in 't geheim de toezegging dat de hervormer op zijn hulp kon staat maken.

De keurvorst was een zeer voorzichtig man en térecht is er op gewezen, dat zonder de hulp van deze man, mensel'ikerwijs gesproken, de beweging wel eens anders had kunnen verlopen, dan nu is geschied.

In April 1518 vergaderde het generaal-kapittel (zo iets als het hoofdbestuur) der orde, waarbij ook Luther aanwezig was. Het bracht geen beslissing.

Alleen werden Brenz en Bucar, twee bekende namen uit de hervormingstijd, voor zijn zaak gewonnen. In Mei zond Luther een uitvoerige toelichting op de thesen plus een brief aan paus Leo X in 't licht. Het bleek, dat hij daarin de zaak nog scherper stelde dan voorheen en gevolgtrekkingen maakte, die de paus onmogelijk kon tolereren (toelaten).

Deze besloot dan ook in Juni een ketterproces tegen Luther te openen. Hij werd gedagvaard binnen 60 dagen naar Rome te komen. Indien Luther aan deze oproep gevolg had gegeven, kunnen we wel begrijpen, dat het Hem als Hus zou mogen zijn.

Daar trad een nieuwe phase in. De Dominicanen hadden niet stil gezeten met hun kuiperijen en kardinaal Cajetanus, de pauselijke legaat in Duitsland,

overtuigd, dat die Wittenberger monnik een openbare ketter was. Dit werd doorgegeven naar de Curie, Luther daarop door dit pauselijke hof alvast veroordeeld wegens smaad en de keurvorst verzocht, hem uit te leveren.

Dat scheen er dus voor Luther niet zo mooi uit te zien. Maar wat gebeurt. Er moest een nieuwe keizerskeuze in Duitsland plaats hebben en de Curie meende dat zij daarom keurvorst Frederik te vriend moest houden. Het was toch voor Rome lang geen onverschillige zaak, wie er op de vacante duitse keizerstroon zou plaats nemen.

De goede keurvorst wist nu te bewerken, dat Luther in Duitsland, dus niet in Rorne, op de komende Rijksdag van Augsburg door Cajetanus zou verhoord worden. Dit verhoor heeft plaats gehad na afloop van de Rijksdag. Maar aan herroepen dacht Luther niet. Integendeel, hij beriep zich, zoals hij 't kernachtig uit-'drukte, „van de niet goed ingelichte paus op de beter in te lichten paus", ontvluchtte daarop Augsburg en zette zich, te Wittenberg gearriveerd, dadelijk aan het schrijven van de „handelingen" der Augsburgse samenkomst. Hij beriep zich nu op een algemeen concilie, daarmee te kennen gevend, dat het algemeen concilie boven de paus staat!

Maar ook dit was niet onfeilbaar, getuige het proces tegen Hus. Zijn grote tegenstander, Dr Eek, , zie hierna) zou hem zelf uit die stelling verdrijven en meewerken dat hij zich plaatste op het ene onwrikbare fundament der Heilige Schrift: Hanc nitimur = Hierop steunen wij. Het was te begrijpen, dat Cajetanus er bij de keurvorst op aandrong Luther uit te leveren. Maar deze weigerde pertinent (8 Dec. 1518).

In 1519 had de keizerskeuze plaats en nogmaals trachtte toen Cajetanus door middel van een zekere von Miltitz de keurvorst te bewegen, dat Luther geschorst zou worden in zijn ambt; al weer tevergeefs. Luther had indertijd (1518) beloofd te zullen zwijgen, als zijn tegenstanders het ook deden. Maar de meer genoemde Dr. Eek van Ingolstadt betrok hem in een theologisch twistgesprek en nu moest Luther wel spreken.

Het godsdienstgesprek te Leipzig. Er werd afgesproken, dat te Leipzig, met toestemming van hertog George van Saksen, een disputatie zou plaats vinden.

Het dispuut werd gehouden van 27 Juni—16 Juli 1519. Ook hertog George woonde het enige dagen bij, maar werd er een verklaard tegenstander van Luther. Waarover liep nu de strijd? Niet meer over de aflaten. Neen, het bleek duidelijk, dat de sluwe Eek hem wilde ten toon stellen als besmet met hussitische ketterij. Hij dwong Luther tot loochening van het primaat van de paus, een stuk voor Rome nodig te geloven tot zaligheid; vervolgens kwam Luther in de strijd en door historisch onderzoek, tot de slotsom, dat ook de concilies niet onfeilbaar waren, getuige het concilie van Constanz (1415), dat evangelische stellingen van Hus had veroordeeld.

Daar wilde Eek hem hebben en meende het pleit gewonnen: Luther is een gevaarlijke ketter. Toch vergiste hij zich. Hij dreef, zoals we zoeven reeds schreven, hem op zijn laatste, maar onneembare stelling, de Heilige Schrift, terug (Berkhof). Vandaar uit moet elke kamp met Rome tot op de huidige dag plaats vinden.

De strijd te Leipzig is in het reformatorisch gebeuren van grote betekenis geweest. Daar werd de grond der pauselijke macht, de priesterheerschappij en van het middelaarschap der kerk aangetast.

Luther en het Humanisme. Met spanning had men de kamp gadegeslagen en de koene houding bewonderd, waarmee Luther toesloeg.

Vooral voor het duits humanisme was hij de held, die hun ideaal „terug tot de bronnen" zeer naderbij kwam. Immers dit dispuut vooral en al de gevoerde strijd had Luther geleerd, terug tot de bronnen, n.1. tot de studie der grondtalen, om de rechte zin der Heilige Schrift te verstaan. Juist door Luther werd Wittenburg de eerste universiteit waar latijn, grieks en hebreeuws gedoceerd werd.

En toch zou spoedig blijken dat van gestadig samengaan met het humanisme geen sprake was. Er was en is een brede kloof tussen Reformatie en Humanisme De humaniora moeten middel zijn, geen doel.

Wij willen nu enkele medestanders van Luther noemen. En dan wijzen wij in de eerste plaats op de welbekende Philippus Melanchton. (1497—1560).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen