Een Calvinistisch monument voor Luther

Op 10 november van dit jaar zal het vijf eeuwen geleden zijn dat Maarten Luther in Eisleben werd geboren. Liet vijfde eeuwfeest van de grote Hervormer zal zeker niet onopgemerkt voorbijgaan. Reeds een paar jaar geleden begon men in verschillende landen van West-Europa voorbereidingen te treffen voor allerlei herdenkingen. Het is wel een bewijs voor de grootheid van Luther — hóé men hem verder ook beoordeelt — dat zoveel vogels van verschillende pluimage hem exploiteren door hem als één van de hunnen te beschouvs^en. „Men schiep dan van hem een mens naar eigen beeld en gelijkenis. Zo kreeg men de piëtistische, de moralistische, de ideahstische, de existentialistische en de marxistische Luther." De geciteerde woorden zijn van drs. K. Exalto in het boek „Luther en het gereformeerd protestantisme", dat reeds vorig jaar bij Boekencentrum in Den Haag het licht zag en waarvoor ik hier uw aandacht wil vragen.

Calvinisten over Luther

Maarten Luther is de man geweest die na een zware innerlijke strijd door de Heere werd gebruikt om de eerste stoot te geven tot Reformatie van de Kerk. Zijn betekenis voor Duitsland en voor heel West-Europa kan moeilijk worden overschat. Toch is het niet Luther geweest, maar Calvijn die zijn stempel heeft gedrukt op de Hervorming in ons eigen land. Het is hier niet de plaats om daarvoor de oorzaken aan te wijzen. Dat neemt niet weg dat ook wij als Calvinisten veel aan Luther te danken hebben en dat men ook in onze kringen zich graag op Luther beroept. Zijn 50üste geboortedag is een gunstige gelegenheid om de betekenis van Luther voor het gereformeerd protestantisme te onderzoeken. Dat is dan ook het centrale thema van dit boek, waaraan theologen, deskundigen op dit terrein, uit verschillende kerken hebben meegewerkt. Het zijn vijf hervormden (Balkc, Exalto, Graafland, Hoek en Tukker), twee christelijk gereformeerden (Van Genderen en Van 't Spijker) en één vrijgemaakte (Kamphuis). Ieder van hen belicht één of meer aspekten van het leven en werk van de grote reformator.

Het leven van Luther

Het eerste hoofdstuk, van de hand van drs. K. Exalto, geeft ons een helder en boeiend overzicht van Luthers leven. Drie gezichtspunten komen achtereenvolgens aan de orde: Luther als christen, als theoloog en als hervormer. Exalto toont aan dat de reformatie geleidelijker in z'n werk is gegaan dan vaak wordt voorgesteld. Langzaam aan voltrok zich bij Luther de verandering, waarvan hijzelf eerst de konsekwenties niet overzag. „Wie ik ben en op welke wijze ik in al die dingen betrokken geraakt ben", schreef Luther zelf, „dat laat ik over aan LIem Die weet dat dit alles niet gegaan is naar mijn eigen vrije wil, maar naar Zijn wil."

Zürich Straatsburg, Génève

Welk verband is er tussen de Reformatie in Duitsland en die in de omliggende landen? Anders gezegd: heeft Luther de Reformatie elders in Europa beïnvloed cn zo ja, hoe groot w^as die invloed? Dat zijn vragen waarop steeds weer andere antwoorden zijn gegeven.

In dc volgende hoofdstukken van dit bock wordt op deze vragen nader ingegaan. Zo schrijft dr. C. A. Tukker over de verhouding van Luther tot Zwingli. Die twee lagen met elkaar overhoop inzake het Avondmaal.

Maar in Straatsburg werkte Martin Bucer, die niet zo zwaar tilde aan het verschil tussen Luther en Zwingli. Over het kontakt met Bucer en over diens bemiddeling in het konflikt schrijft prof. dr. W. van 't Spijker. Een grondige, maar niet zo eenvoudige studie, die wel wat kennis veronderstelt.

De verhouding tussen Luther en Calvijn wordt behandeld door ds. W. Balke. Volgens hem is Calvijn diepgaand door Luther beïnvloed. , , Calvijn was de grootste en eigenlijk de enige echte leerling die Luther had. Calvijn had de diepte van verstand en kreatief talent om uit Luthers erfenis iets te scheppen wat zijn eigen stempel zou vertonen", aldus Balke. Toch heeft het tussen Luther en Calvijn niet geboterd, wat helaas meer de schuld van Luther was dan van Calvijn. Een laatste verzoeningspoging van Calvijn is mislukt. Samenvattend zegt Balke: „Duidelijk is dat Calvijn grote achting voor Luther aan de dag legt, slechts voorzichtig maar wel beslist kritiek op Luther uitoefent".

Nóg een hoofdstuk van Van 't Spijker behandelt Calvinisme en Lutheranisme, waarin onder andere de Avondmaalstrijd en de strijd over de praedestinatie aan de orde komen.

De grote dogmatische vragen

Liet tweede gedeelte van het boek, hoewel als zodanig niet duidelijk gemarkeerd, is meer gewijd aan theologische en dogmatische kwesties, die stuk voor stuk interessant zijn, maar in dit kader niet uitvoerig kunnen worden besproken.

Opnieuw^ biedt het boek ons een opstel van de hand van drs. Exalto, nu over Luthers leer van de praedestinatie. In grote lijnen hebben Luther en Calvijn hierin overeengestemd, al spreekt Luther, vooral in zijn beginperiode, krasser en Calvijn evenwichtiger. De epigonen van Luther hebben al spoedig de dubbele praedestinatie laten vallen en kwamen daardoor in remonstrants vaarwater. In dit opzicht is Luthers erfenis door Calvijn en de Calvinisten beter bewaard!

„Luther over de boete" is de titel van de bijdrage van prof. J. Kamphuis, een onderwerp dat uiteraard nauw samenhangt met de volgende hoofdstukken: „Luthers leer van Woord en Geest", van prof. dr. C. Graafland, en „Luthers visie op Wet en Evan-

gelie", door prof. dr. J. van Genderen. Hier komen de grote vragen aan de orde, die ook voor ons nog van levensbelang zijn voor de rechte prediking. Dat de boetvaardigheid levenslang een onmisbaar element is in het leven van een waar christen is geen punt, nóch bij Luther, nóch bij Calvijn. Maar gaat de boetvaardigheid aan het geloof vooraf of is ze inhaerent aan het geloof? Dat heeft weer alles te maken met de juiste verhouding tussen Wet en Evangelie.

De twee-rijken-leer

In het laatste hoofdstuk behandelt dr. J. Hoek Luthers twee-rijken-leer, die de verhouding kerk en staat anders ziet en waardeert dan Calvijns theocratie. Luther zag naar twee kanten gevaren: Rome maakt vanuit het geestelijk rijk aanspraak op het wereldlijke, de dopers doen het andersom. Daarom wilde Luther kerk en wereld' gescheiden houden. Calvijn vindt dat kerk en overheid ieder op eigen terrein de ere Gods hebben te bevorderen. Daarom kan worden gezegd, aldus Hoek, „dat Calvijn in zijn theocratische visie nauwer aansluit bij Zwingli dan bij Luther".

Toch eenheid

Prof. Van 't Spijker schrijft de Epiloog en betoogt daarin dat de reformatoren over verschillende onderwerpen uiteenlopende gedachten-hebben gehad. Maar hoewel we deze verschillen niet moeten ontkennen of verdoezelen, mogen we ze niet zó zwaar laten wegen dat we de eenheid uit het oog zouden verliezen.

„Terugkeer naar de Reformatie is mogelijk", zo besluit hij, „wanneer wij onze legitieme vragen meenemen. Of ze dat zijn maakt niet de mens, maar God uit. De Reformatie leert ons, dat God niet alleen antwoorden geeft, maar dat Hij zelfs de vraag om het antwoord, de goede vraag, en wel op de goede manier, leert stellen".

Te weinig verband

We mogen dankbaar zijn dat vanuit de Gereformeerde Gezindte dit monument voor Luther werd opgericht. Het is een boek waar we, als we ons enige moeite willen getroosten, veel uit kunnen leren. Naar mijn mening echter hadden de auteurs wat meer onderling overleg moeten plegen over de verdeling van de stof. Ze hebben ieder voor zich waardevolle studies geleverd over de verschillende aspekten van Luther, maar het lijkt nü toch iets. te veel een bundel losse opstellen die soms elkaar overlappen.

Ondanks dit bezwaar wens ik dit boek, dat voornaam werd uitgegeven, graag een

ruime lezerskring toe.

N.a.v. „Luther en het gereformeerd protestantisme" door dr. W. Balke, e.a. Uitg. Boekencentrum, Den Haag, 1982, 317 blz. Prijs ƒ 39, 50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen