KLEINE KRONIEK

Kerkelijk leven in Oost-Europa

In „Het Orgaan", periodiek van de Bond van Nederlandse predikanten, trof ik de samenvatting aan van de lezing die dr. J. A. Hebly hield op de algemene ledenvergadering van deze bond. Dr. Hebly sprak op deze vergadering vooral als adviseur van de Europa-commissie, een commissie van een aantal protestantse kerken in Nederland, die een aantal brochures hebben uitgegeven, waarin nadere informatie te vinden is, o.m. over de problemen van kerken en Christenen in Oost-Europa. Je zou deze commissie, zo begrijp ik er uit, een parallel kunnen noemen van „onze" Stichting Hulp Oost-Europa. Ik licht uit bedoeld artikel de samenvattende vier opmerkingen die dr. Hebly ter vergadering maakte.

Wetgeving in Oost-Europa

Allereerst over de wetgeving in Oost-Europa, die zeer restrictief is. Deze is ideologisch bepaald. De religie hoort tot de bovenbouw van een verdwijnende klasse en vormt een overblijfsel van vroeger. Godsdienst wordt ook gezien als import uit het buitenland. Men is psychlogisch defect als men daar waarde aan hecht. In de Sowjet-Unie is er een beperkte cultusvrijheid. Men tracht dit model ook op te leggen aan de andere landen in Oost-Europa. Dit is evenwel niet overal in die landen gelukt.

Scheiding Kerk en staat

De tweede reeks opmerkingen gaat over de scheiding van Kerk en staat. Dit is in de Sowjet-Unie het meest hypocriete artikel van de grondwet. In werkelijkheid is men eerder-uit op een scheiding van Kerk en samenleving c.q. volk. Verenigingen en organisaties zijn in de ogen van de machthebbers transportriemen van de staat naar de mensen toe. Er is voortdurend inmenging van de staat in de aangelegenheden van de Kerk. Deze laatste moet samenwerken met de kerkelijke bureaus van de staat. Daarnaast is er ook een scheiding van Kerk en school. Men zou kunnen spreken van een herleving van de confessionele staat, waarbij het Marxisme - Leninisme de onderliggende ideologie vormt. Dit stempelt ook het hele onderwijs. De echte vrijheid is alleen beschikbaar voor hen die de recta conscientia hebben.

Hierdoor wordt de invloed van de Kerk op de jeugd steeds minder. Met name in de DDR is de spanning tussen Kerk en staat op dit punt het grootst. Hier en daar zijn er uitzonderingen: in dezelfde DDR b.v. vindt de theologische opleiding nog altijd plaats aan de staatsuniversiteiten.

Maar al het overige onderwijs is doortrokken van de officiële ideologie, tot zelfs de boekjes over gitaarspelen toe, waarin liedjes zijn opgenomen over de onverbrekelijke vriendschap tussen dc DDR en de Sowjet-Unie b.v. Daar komt natuurlijk reactie op. Wanneer je als jeugd iets anders wilt dan wat je wordt voorgehouden, kies je b.v. voor het chrisLelijk geloof. Daar kun je o.m. mee bewijzen dat je non-conformist bent. De partij beweert dat ze wil samenwerken met de kerken. Jawel, maar dan geheel en al op de condities van de partij en de staat. Er wordt slechts acclamatie verwacht en geen kritiek. In de DDR mag overigens de Kerk haar eigen leiding benoemen. In een recent kerkelijk rapport over milieuzaken was hierdoor o.a. een kritisch geluid te horen. In Hongarije geldt de theologie van de dienende Kerk. Men zou kunnen stellen dat het in de praktijk niet de dienende, maar de dienstbare Kerk was, zeker in het z.g. Bartha-tijdperk dat nu langzamerhand ten einde schijnt te lopen.

Men roert wel de grote trom op het gebied van het vredeswerk. In wezen is dit een inzet voor de vredespolitiek van het Oostblok. Opmerkelijk is dat de Kerk in de DDR geen lid is van de Praagse vredesconferentie. De Oosteuropese oecumene zou men kunnen typeren als een vredesoecumene. Hoe kun je als kerken in het Westen op vruchtbare manier samenwerken met kerken uit het Oostblok, die niet vrij zijn om zich over sociale cn politieke vragen van een evangelische stellingname uit te spreken? Hebly acht de stelling dat de Wereldraad aan de hand van het Kremlin zou lopen barre onzin.

Kerk en regiem

Een derde reeks opmerkingen gaat over de vraag: hoe reageren de kerken op het regiem?

In het jaar 1980 ligt dit anders dan in b.v. 1950, de tijd waarin er sprake was van een grote kerkstrijd, met name in de Sowjet-Unie. Er is sprake van een zekere wapenstilstand, hier en daar is er zelfs dialoog. Er is zowel een crisis in de officiële ideologie als in de kerken, het echte élan is er uit. Echte vernieuwing krijgt in de kerken geen kans.

De tijd van vervolging en geweld is voorbij. Wel is er een voortdurende stille druk en strijd om geringe concessies. Dit is een ontmoedigend klimaat om in te werken. Gelukkig zit er van de 1500 Lutherse predikanten, die in het Oostblok werkzaam zijn, momenteel niet één in de gevangenis.

De reacties van de kerken op het regiem zijn zeer verschillend. In de protestantse kerken ligt de nadruk op het profetisch ambt van Christus: het Woord dient gebracht te worden; te denken valt aan een figuur als Hromadka. In dc r.k. Kerk ligt de nadruk meer op het koninklijk ambt van Christus: men komt op voor het eigen recht van de kerken, waarbij gedacht kan worden aan iemand als kardinaal Mindszenty. In dc grote orthodoxe kerken wordt de nadruk gelegd op het priesterlijk ambt: verbondenheid met het volk, de nadruk op het offer van de priesters voor het volk. Aldus wordt het drievoudig ambt door de kerken in dit deel van de wereld gerepresenteerd.

Positie predikanten

De laatste reeks opmerkingen gaat over de positie van de predikanten. Die is moeilijk, o.a. wegens de onderlinge onbetrouwbaarheid. Men weet dat er onder de collega's spionnen zitten, maar men kent die niet bij name. In de titel van een boekje „De kerkv(r)ader" zit de dualiteit van iemand, die aangesteld w T as om de Kerk te verraden, maar die intussen de Kerk liefkreeg. In de DDR studeren sommigen op kosten van de staat theologie met als opdracht onder de mede-studenten als spion bezig te ziin.

Hoe zit het met de kerkleiding? In Hongarije is het post-Bartha-tijdperk aangebroken. Er zijn enkele nieuwe jonge bisschoppen benoemd. Zal het onder hen voor de predikanten prettiger werken worden? In de DDR komen de bisschoppen op voor het hun toevertrouwde korps predikanten. Zo kwam b.v. bisschop Krusche op voor Brüsewitz, die zichzelf verbrandde. In de Sowjet-Unie is dit veel minder het geval.

Hoe zijn de onderlinge verhoudingen van de kerken? In Bulgarije is sprake van een kleine protestantse minderheid in een orthodoxe omgeving. De situatie verbetert wat voor deze minderheid, mede op grond van hulp van orthodoxe kant. In Polen zijn dc protestanten anti-r.k. en soms een bondgenoot van de staat in de strijd tegen de r.k. Kerki

Tenslotte geeft spreker nog wat informatie over de verspreiding van literatuur. De Europa-commissie zou graag een talenpracticum voor theologische studenten in een Oosteuropees land financieren. Hebly zelf zou graag vertaalprojecten willen steunen. Hij bezocht een Baptistenpredikant in de Sowjet-Unie; diens bibliotheek bestond naast de Bijbel uit maximaal vier boeken! In sommige bibliotheken staan buitenlandse boeken achter slot en grendel en zijn ze alleen op aanvraag te verkrijgen ten behoeve van speciale studies. Daarentegen ontmoette hij een joegoslavisch predikant, die veel in het buitenland had gereisd en wiens boekenkast welvoorzien was; hij kreeg alleen de indruk dat de boeken daar voornamelijk voor de show stonden. Er komen ook aanvragen van predikanten binnen bij de commissie voor met name genoemde boeken. Die worden dan toegezonden omdat mag worden verwacht dat deze collega's de ontvangen boeken goed zullen gebruiken. In de DDR is er een goede produktie van theologische literatuur.

Voorbede

Het is goed voor ons bevoorrechte christenen steeds weer geconfronteerd te worden met zoveel moeilijker positie van medebroeders en - zusters in Oost-Europa. Niet om „zielig" of „meewarig" over hen te doen. Daar zullen ze geen behoefte aan hebben en daar is op zichzelf ook geen reden voor. Wel om hen in de steeds weerkerende voorbede Gode aan te bevelen, zoals zij ook de gemeenten hier gedenken zullen in het gebed. We mogen ons met hen verbonden weten in de éne Heere en door het éne geloof.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen