Literaire genres in de Schrift (4)

5. Het Nieuwe Testament

Misschien heeft u zich na al het bovenstaande afgevraagd of het Nieuwe Testament ook nog tot de Heilige Schrift behoort. Telkens werd geciteerd uit het Oude Testament en het Nieuwe Testament kwam tot nu toe niet ter sprake. Dit is niet toevallig, maar heeft een duidelijke reden. De ontstaansgeschiedenis van de geschriften van het Oude Testament strekt zich uit over een veel langere tijd dan die van het Nieuwe Testament. Dit is een van de redenen, dat we in het Nieuwe Testament met veel minder literaire genres te maken hebben. Het Nieuwe Testament is dan ook voor ons onderwerp veel minder interessant dan het Oude. Daarom noemen wij het Nieuwe Testament hier volledigheidshalve, maar gaan er niet diep op in.

Literair gezien is de meest grove indeling van het Nieuwe Testament als volgt: Vertellende boeken, Brieven en de Apocalyps. Binnen de vertellende boeken onderscheiden we de Synoptische Evangeliën, de Handelingen der Apostelen en het Johannesevangelie, dat een geheel eigen plaats inneemt. De Synoptische Evangeliën zijn literair niet onder te brengen bij een bepaald genre; ze zijn niet minder dan een nieuwe schepping binnen de Hellenistische literatuur.

Uiteraard zijn binnen de Evangeliën en de Handelingen der Apostelen wel weer allerlei elementen te onderscheiden zoals: redevoeringen, prediking, gelijkenissen, spreuken etc. Maar dat laten we nu liggen.

Het Johannesevangelie draagt in allerlei opzicht een geheel eigen karakter. In hoofdzaak bestaat het uit grote redevoeringen, die vaak aanknopen bij een gebeurtenis, direkt voorafgaand aan de redevoering verteld. De redevoeringen bestaan niet, zoals bij de andere evangelisten, uit min of meer afzonderlijke, later samengevoegde, woorden, maar cirkelen rond één of meerdere thema's. De taal van de redevoeringen in het Johannesevangelie is een geheel andere dan in de overige evangeliën.

Brieven

Een en twintig geschriften van het Nieuwe Testament hebben de vorm van een brief. Toch zijn er maar heel weinig brieven bij, die het karakter dragen van de normale brief in de particuliere correspondentie, zoals daar voorbeelden van gevonden zijn uit de Hellenistische tijd. De enige brieven, die daar een beetje op lijken, zijn de brief aan Filemon en de tweede en derde brief van Johannes.

Meestal neemt de vorm van de brief onder de handen van de Apostel alle stijlvormen in zich op van de mortdelinge missionaire prediking, die vermaning, catechese, profetisch getuigenis, hymne etc. bevat. Af en toe bevatten Paulus' brieven bepaalde reeds gevormde stukken uit de oerchristelijke traditie. Zie bijv. 1 Kor. 15 : 3-5, Phil. 2:6-11 en volgens vele geleerden ook Col. 1 : 15-20. Het blijft moeilijk de herkomst van dergelijke stukken te achterhalen. Op grond van stijl en inhoud is de niet-paulinische oorsprong van dergelijke gedeelten echter met een vrij grote graad van waarschijnlijkheid vast te stellen.

Apocalyptiek

Dit genre is bij de behandeling van het Oude Testament nagenoeg buiten beschouwing gebleven. Toch komt de Apocalyptiek ook daar voor. Het duidelijkste voorbeeld is het boek Daniël, maar ook gedeelten als Jes. 24-27, Zach. 9-14 en Joel dragen een apocalyptisch karakter.

De naam 'Apocalyptiek' berust op Openb. 1:1 Openbaring (Grieks: pokalypsis) van Jezus Christus. Voor het eerst draagt een dergelijk boek hier de titel Apocalyps, boek van de openbaring, dat de goddelijke geheimen van de eindtijd onthult. Maar de Openbaring van Johannes heeft reeds voorgangers gehad. De oorsprong van het literaire genre ligt in het Jodendom. De Joodse Apocalyptiek op haar beurt, is voortgekomen uit het Profetisme, waar ze bij aanknoopt, maar waarvan ze zich ook duidelijk onderscheidt.

M.i. is het bij de uitleg van Apocalyptische literatuur heel erg belangrijk te zien, dat wij hier te maken hebben met een literair genre, dat niet zonder meer op één lijn gesteld kan worden met de Profetie, maar dat uiterlijk heel veel gemeenschappelijk heeft met de apocryfe Apocalyptische literatuur uit de tussen-testamentaire periode. Dit bewaart er ons voor de beelden al te letterlijk te nemen.

De fout die in veel populaire uitleg van het laatste bijbelboek gemaakt wordt is een dubbele. Men onderscheidt niet Profetie en Apocalyptiek; bovendien vat men Profetie dan nog op als 'toekomst voorspelling'.

Juist wanneer men de Kanonieke Apocalyptische literatuur vergelijkt met de apocryphe vallen naast de overeenkomsten, ook de wezenlijke verschillen op. Deze verschillen liggen met name in de boodschap. Elke speculatieve interesse in bijv. het laatste bijbelboek, die ook hier niet zoekt de centrale boodschap van kruis en opstanding, gaat aan de wezenlijke bedoeling van dit boek voorbij en verkijkt zich op de literaire inkleding. Hoewel Luther hieraan twijfelde, mogen we toch stellen, dat ook het laatste bijbelboek 'Christum treibet' en dat het daarom voor ons zij rechtmatige plaats heeft in de Kanon.

6. Wat doen we ermee?

In summiere vorm hebben we in het voorafgaande veel informatie op een rijtje gezet. De vraag: Wat doen we ermee? is impliciet en soms ook expliciet telkens aan de orde geweest. Ik hoop, dat duidelijk geworden is, dat de aandacht voor literaire genres in de Schrift niets te maken heeft met oneerbiedig bijbelgebruik, maar juist getuigt van groot respekt voor de vorm waarin de Schrift van Godswege tot ons gekomen is.

Dit respekt zal zich uiten in een vertaling, die zoveel mogelijk aan het oorspronkelijke genre rechtdoet en in een uitleg, die zich zo goed mogelijk voor laat lichten over de eigenaardigheden van het betreffende genre.

Tenslotte zal ook in de stijl van de prediking tot uitdrukking komen de stijl van het Bijbelgedeelte, waaruit gepreekt wordt.

Prediking over een bepaalde geschiedenis zal vertellend van stijl zijn, prediking over de brieven zal meer betogend zijn terwijl prediking over een hymne zeker geen uiteenzetting mag worden. Vorm en inhoud zijn dermate met elkaar verwant, dat we nooit ongestrafd de vorm kunnen verwaarlozen. Persoonlijk heb ik me dan ook wel eens afgevraagd of over een hymne wel gepreekt kan worden. Of moet deze uitsluitend gezongen worden?

Genoemde implicaties zijn vooral van belang voor de theoloog en prediker. Via theoloog en prediker zal echter voor iedere bijbellezer de Schrift nieuwe glans ontvangen, wanneer hij meer oog krijgt voor de veelkleurige wijsheid Gods, zoals zich die heeft meegedeeld aan mensen, ook in de literaire vormgeving.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen