Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Is Geloof projektie?

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Is Geloof projektie?

14 minuten leestijd Arcering uitzetten

Er wordt veel gezongen. Helaas blijkt daarbij vaak onverhuld hoe over God en godsdienst gedacht wordt. Zo hoorde ik pas het lied 'Dc wonderen'. Luister eens even mee: 'De goden zijn ontmaskerd als een schepping van de mens; we willen eeuwig leven, zonder laatste wens'. Ik kreeg het er koud van. Tegelijkertijd dacht ik aan de 'Daniël'-redaktie die gevraagd had om een artikel te schrijven over: Geloof, een projektie? Dat gaat in feite over hetzelfde: is God ontmaskerd als een schepping van de mens - is geloof een projektie? Blijkbaar dachten die zanger en de re dak tie beide na over deze vraag.

Dat is niet zo verwonderlijk. Je zult zelf vast ook weieens gedacht hebben: Is dat wat er in de Bijbel staat echt waar? Zou ik het me niet verbeelden? Zouden al die andere mensen die niet in God geloven toch niel gelijk hebben? Is dat wat ik geloof misschien toch inbeelding? Iedereen die wat verder doordenkt, heeft deze twijfels zo op z'n tijd. Zelfs kinderen van God kunnen erin vervallen.

Die twijfels worden zeker ook gevoed door de velen in onze tijd die menen dat elk geloof, ook het christelijke, voortkomt uit onze verlangens naar zekerheid en geborgenheid. uit ons voelen en denken. Geloof is volgens hen een projektie.

Dit artikel gaat in op twee vragen:1. Is het geloof in God een projektie? 2. Welke rol spelen ons gevoel, onze persoon en omstandigheden in bevinding en geloofsbelevingen?

Geloof als projektie

Voordat de cersle vraag beantwoord kan worden, moeten we weten wat er met hel begrip projektie bedoeld wordt. Laai ik proberen het zo eenvoudig mogelijk te houden.

Als je dia's bekijkt dan zie je op het scherm geprojekteerde beelden. Die kunnen van alles voorstellen: een berglandschap waar je met een zomerkamp geweest bent. je jongste zus die haar verjaardagstaart aansnijdt of een mooie opname van een wespenorchidee. Hoe het beeld (de projektie of het geprojekteerde) dat op het scherm verschijnt er uit ziet. hangt natuurlijk af van wat wij in de diaprojektor laten gebeuren. Daar wordt immers een lamp aangezet en een dia voor de lamp geschoven. Het beeld op het scherm bestaat niet op zichzelf, maar ontstaat door de dia en de projektor.

Mensen die beweren dat geloof een projektie is. menen dat alle godsdienstige gevoelens en overtuigingen een gevolg zijn van dat wat er zich in ons mensen afspeelt. En dat zou afhankelijk zijn van onze behoeften en verlangens. Kort gezegd: wat je gelooft, is niet afhankelijk van Gods openbaring cn de werking van de Heilige Geest, maar van onze behoeften. God bestaat niet eens. Hij is door ons mensen gemaakt omdat wij er behoefte aan hadden. Wat ingewikkelder gezegd: in je geloof projekteer je je behoeften, wensen en verlangens. Net zoals het bij

het bekijken van dia's van ons afhankelijk is wat erop het scherm geprojekteerd wordt, zo zou het ook van ons afhangen wat wij godsdienstig geloven en voor waar houden.

Kritiek op onze gedachte

In de wetenschap is de opvatting dat geloof een projektie is. wijdverbreid. Toch is het beslist niet zo dat er binnen dc wetenschap geen ernstige vraagtekens bij deze mening gezet zijn. Zonder dat ik er hier verder op in ga. noem ik het werk van de roomskatholieke godsdienstpsycholoog prof. H. M. M. Fortmann die twee dikke boeken heeft geschreven waarin hij bestrijdt dal geloof als een projektie afgedaan kan worden (I). Ook C". S. Lewis (2) heeft de moderne mens kritisch onder vuur genomen. Zo stelt hij de vraag aan dc atheïstische mens waarom deze niet in God gelooft, terwijl het duizenden jaren niet betwijfeld is. Welke beslissingen heeft de mens moeten nemen om dat niet meer te geloven en waarom heeft hij die genomen? En hoe zou het komen dat de bevruchting van Maria door de Heilige Geeste nu door velen niet meer geloofd wordt, terwijl Jozef en Maria dit wel deden, hoewel ze ook wel wisten dat dit naar menselijke opvattingen onmogelijk was? Deze vragen dienen beantwoord te worden door mensen die geloof afgeschreven hebben. Maar laten wc de wetenschap verder laten rusten en stilstaan bij enkele gegevens uit de Bijbel.

Enkele schriftgegevens

Hoe kunnen wij weten dat geloof in God geen projektie is die uit ons mensen opkomt?

a) De meest wezenlijke grond van het geloof in God is Zijn openbaring van Zichzelf in Zijn Woord. Het is zeker waar dat alle mensen vanuit de natuur (Ps. 19:2) en door ingeschapen kennis (Rom. 1:19. 20) kunnen weten dat Ciod er is. Maar er is nergens een helderder getuigenis dan in Gods Woord te vinden. Daaruit blijkt onomstotelijk dat God bestaat en met ons mensen te maken wil hebben. Want wie is God. behalve de HEERE? (PS. 18:32). En: endt u naar Mij toe en wordt behouden, alle gij einden der aardc! want Ik ben God en niemand meer! (Jes. 45:22). Gij hoort het gebed: ot U zal alle vlees komen (Ps. 65:3).

In deze openbaring door de Bijbel liegt de Heere niet. Dat kan Hij niet want Hij is de Waarheid (zie Ex. 34:6. Deut. 32:4. Joh. 14:6 en Ef. 4:21). Bij alle manieren waarop aangetoond wordt dat God etis en ons leven regeert, staat het getuigenis van de Bijbel voorop. Dit is belangrijk. Christelijk geloof is schriftgeloof!

Het getuigenis van de Schrift vormt een principiële weerlegging van de opvatting dat geloof in God voortkomt uil ons menselijk denken en voelen.

b) Het tweede argument tegen de theorie dat geloof een projektie zou zijn. vormen jonge kinderen die wedergeboren zijn. Er zijn in de Bijbel duidelijke voorbeelden le vinden van kinderen die. voordat zij daar enige bewuste kennis van kunnen hebben of dat bewust zouden kunnen ervaren, geloof bezitten.

Lees maar eens na: an het kind van Jerobeam staat in 1 Kon. 14:13 dat de Heere er wat goeds in vond. En mogen wc van dc zoon van David en Bathseba (2 Sam. 12:23) niet hetzelfde geloven? Maar geloof kan ook al

eerder tot uiting komen. Het sprekendste voorbeeld daarvan is Johannes dc Doper die opsprong in de buik van Elizabcl toen Maria, die Jezus bij zich droeg, bij haar nicht op bezoek kwam (Luk. 1:41).

Deze bijbelse voorbeelden maken duidelijk dat geloof niet afgedaan kan worden als een projektie. als een soort psychologisch proces waarin ons denken, voelen en willen bepalend zouden zijn.

Onze vaderen

Ook de gedachten van onze vaderen zijn belangrijk. In de belijdenisgesch ri ftcn hebben zij voluit de nadruk gelegd op de werking van Gods Geest in de wedergeboorte en het geloofsleven. De Heere werkt zonder ons in ons (D.L. 3/4:12). Dit maakt al duidelijk dat zij niets moeien hebben van een opvatting dat het nieuwe leven dal uitgaat naar God. iets zou zijn dal voortkomt uit ons willen, denken of verlangen. Zij benadrukken juist de doodsstaat van ons mensen en daartegenover de kracht van Gods verbond en de werking van Zijn Geesl.

Dit maakt hel mogelijk dat onze vaderen in D.L. hoofdstuk 1. paragraaf 17 de godzalige ouders van jonggestorven kinderen kunnen bemoedigen dat zij uit kracht van Gods Verbond 'niet moeten twijfelen aan de verkiezing en zaligheid hunner kinderen, welke God in hun kindsheid uil dit leven wegneemt'.

Deze verwoording in dc Dordtse Leerregels betekent ook dat de wedergeboorte niet afhangt van een voldoende ontwikkeld denkvermogen of gevoelsleven. Ook al kunnen deze jonge kinderen nog niet nadenken over hun zondestaat en de boodschap in Gods Woord, toch zijn zij daardoor niet buiten het

bereik van de Heilige Geest. Dit is maar gelukkig ook. Het geeft ook aan dat er evenmin gewanhoopt moet worden aan de mogelijkheid van zalig worden voor diepzwakzinnige mensen en psychiatrisch zwaargestoorde mensen met wie het niet mogelijk is kontakt te leggen. Ook in hun hart kan de Heere vernieuwende genade uitstorten en geloof schenken. Samenvattend: het geloof in God is in dc eerste plaats gefundeerd op Gods Woord. Het bestaan van God kan niet als een projektie afgedaan worden. Hetzelfde geldt van de wedergeboorte en liet ontvangen van geloof: dit is een werk van God zonder ons in ons.

Geloof en geloofsoefeningen

Dan komen wc nu aan de tweede vraag toe: welke rol spelen allerlei menselijke laktoren in hel geloofsleven? Zojuist zagen we dat het ontvangen van geloof in de wedergeboorte gelukkig niet afhangt van ons denken, willen, voelen, verlangen of doen en laten.

Toch is het ook weer niet zo dat onze omstandigheden en eigenschappcn uitgeschakeld worden. Om daar wat verder op in te kunnen gaan. is het nuttig om eerst even stil te staan bij enkele gedachten van Alexander Comrie.

Comric heeft veel geschreven ter verheldering van de gereformeerde leer. Recent is daar in 'De Saambinder' een artikelenserie over verschenen (3). Een punt waar ik de aandacht op wil vestigen is zijn onderscheid tussen habitus (hebbelijkheid) en actus (dadelijkheid) van het geloof. Met de habitus van het geloof doelt Comrie op het in de wedergeboorte geschonken vermogen om te geloven. De werkzaamheden. daden of geloofsoefeningen worden met hel begrip actus van het geloof aangeduid. Zonder habitus geen aclus. Zonder ingeplant geloof(svcrmogen) geen geloofsoefeningen.

Met deze onderscheidingen komen we op een terrein dat met ons verstand niet volkomen te doorgronden is. Toch kunnen dc gedachten van Comrie verhelderend voor ons zijn.

Het onderscheid dat Comrie maakt, maakt ons erop attent dat in dc wedergeboorte geloof gewerkt wordt (habitus). maar dat dat geloof ook beoefend wordt (actus). Er ontstaan werkzaamheden, het wordt beleefd en hel komt naar buiten. Als we het over deze geloofsoefeningen hebben dan komen we op een terrein waar ook omstandigheden en menselijke eigenschappen een rol spelen.

Verschillende geloofsbelevingen

Ds. A. Els hout heeft in zijn publikaties op een heldere manier uiteengezet hoe menselijke gevoelens en omstandigheden hel leven met de Heere kunnen beïnvloeden, ja onder zware druk kunnen zetten. Hij beschrijft onder andere een gedeelte uit het leven van Elia en toont daarbij aan hoe het geloofsleven van deze profeet - of beter: et bijna verdwijnen ervan - direkt verband hield mei de zware druk waaronder Elia leefde (4). Door alle gebeurtenissen voor. op en na de Karmel raakte Elia psychisch en lichamelijk uitgeput. Dil leidde tot een wankelend geloofsleven (I Kon. 19:3.4. 10 en 14).

Dus ook als je in de wegen van de Heere wandelt, kunnen de omstandigheden zo worden dat het geloofsleven bijna lijkt te zwichten. Het leven in de zonde heeft sowieso een fnuikende invloed. Niet op het geloof zélf (dat houdt de Heere in stand), maar wel op de beleving en beoefening ervan. Denk eens aan David na de zonde met Bathseba (Ps. 32) en aan Thomas die zich isoleerde van de andere discipelen (Joh. 20:25). En aan Simson die zó n leven leidde dat hij niet eens meer bemerkte dat dc Heere van hem geweken was (Richt. 16:20). Asafs voeten waren bijna uitgeweken (Ps. 32:2) toen hij jaloers was op hel geluk van goddelozen. Zijn jaloersheid verblindde bijna zijn geloofsoog!

Ons doen en laten, voelen, denken en willen kunnen het

geloofsleven ingrijpend beïnvloeden.

Ook ons karakter oefent invloed uit.

Er is geen enkel karakter dat het voor dc Heere gcmakkch|ker maakt om het hart te vernieuwen. I i is evenmin een karakter dat het voor de Heere onmogelijker maakt. De levendmakende kracht van de Heere maakt zelfs de grootste zondaar met het onbuigzaamste karakter gewillig.

De manier waarop dit beleefd wordt, is echter verschillend en wordt zeker ook beïnvloed door de karakterstruktuur. Als iemand stabiel en rustig van aard is. zal de geloofsbeleving er meestal zo ook uitzien. W. a Brakel schrijft in de Redelijke Godsdienst dat de wedergeboorte (bekering) verschillend kan verlopen. Zo schrijft hij: Sommigen brengt de Heere over in vele bedaardheid. door het gezicht van de waarheden: n bedaardheid zien zc hun zonden cn ellendige staat buiten Christus, en de zaligheden der bondgenoten. alsmede de waarheid van de aanbieding van Christus door het Evangelie aan hen. In dit beschouwen der waarheden worden ze allcngskcns cn buiten hun weten veranderd, en worden der waarheid gehoorzaam, cn door de kennis van de waarheid worden zc gelovig, en hun hart wordt gereinigd. 1 Petr. 1:22. Zij hebben niet vele smartelijke droefheid, ook geen verrukkende blijdschap. maar een genoegen in. cn zoete goedkeuring van dc waarheden, zo ten opzichte van hun ellende, als zaligheid in Christus, en hun aanneming van. en verlaten op Christus. Dit zijn doorgaans de bestendigste en vaste christenen'.

Verder schrijft a Brakel: 'Sommigen worden bekeerd allengskens. met vele verwisselingen van droefheid, blijdschap, geloof, ongeloof, strijden, overwinningen, vallen. opstaan: dit is de gewone weg die God doorgaans houdt in de bekering van de meesten'. (5) Lees het zelf nog maar eens verder na.

Zolang wc de Heere maar niet binden, is het niet onjuist op te merken dat de manier waarop een bekering verloopt cn beleefd wordt, verband houdt met karaktereigenschappen. Bij een stabiel persoon zal eerder de 'bedaardheid' gevonden worden. terwijl iemand die snel wisselende emoties heeft, ook in zijn omgang met dc Heere meer van 'vele verwisselingen' in de beleving zal spreken. Wc moeten altijd bedenken dat het werk van de Heilige Gccsl zeker onder ons. maar wel in ons gebeurt.

Verschillende leidingen

Als de Heere in ons werkt, is ons gevoelsleven of onze karakterstruktuur dan bepalend voor onze geestelijke bevinding? Eerder is opgemerkt dat er zeker sprake is van invloed. Onder Gods kinderen is voor hun bekering sprake van verscheidenheid en veelkleurigheid wat karakters en gevoelsleven betreft, en dat is na de bekering nog het geval. Karakters blijven meespelen. De impulsiviteit van Petrus is daar een duidelijk voorbeeld van.

Toch huiver ik ervoor om hier een punt tc zetten. Voor wc het weten zouden we dan zeggen dat geloofsbeleving en bevinding van ons gevoelsleven afhangen. In feite is dat niets anders dan tc stellen dat bevinding een vorm van inbeelding, projektic is. Wat ik bevindelijk beleef zou dan afhankelijk zijn van mijn gevoel. Daarmee zouden geloofservaringen ontmaskerd

zijn als een schepping van onszelf.

Dit gevaar bedreigt ons overigens wel als we allerlei gevoeligheden, zwarigheden cn gemoedelijkheden als ware bevinding gaan zien. Daarbij leven we los van het gezag en de toets van Gods Woord, ten nauwgezet onderzoek van de Bijbel, de beproeving van onszelf daaraan en een teer gebedsleven ontbreken. Dat kan tot veel gevoel leiden, maar niet lot ware bevinding die toch bestaat uit een nauwe omgang met de Heere die tot ons spreekt door middel van Zijn Woord! Laten wc niet menen dat de werking van Gods Geest door ons karakter of gevoel ingeperkt wordt. Door het toepassen van het Woord werkt Hij in hart en leven. Daarbij worden ook karakter en gevoel geraakt. Dat kan verschillende gevolgen hebben en op verschillende manieren verwerkt worden. Maar al Gods kinderen zullen met Johannes de Doper delen: ij moet wassen, maar ik minder worden (Joh. 3:30). Daarbij werkt de Heere wel verschillend. Het ene kind van God wordt anders geleid dan het andere. De Hcerc Jezus heeft Petrus. Johannes en Jakobus meer of anders onderwezen dan de overige discipelen (zie. Mark. 5:37. Malt. 17:1 en Mark. 14:33). Deze verschillende leidingen zijn afhankelijk van Gods wil en Hij heeft er Zijn bedoelingen mee in ons leven.

Besluit

Het geloof in God vindt zijn belangrijkste grond in de Bijbel. Het ontstaat niet vanuit ons gevoel, maar wordt door Gods Geest gewerkt. Daarbij werkt de Heere wel via het gevoelsleven en karakter, maar Hij wordt daardoor niet ingeperkt. Het gevaar dat geloofsbeleving een projektie wordt, is erg groot als we niet met beide voeten op dc Schrift staan. In het bock Job kun je lezen dat Job zich in de diskussie met zijn vrienden uiteindelijk laat meeslepen door zijn gevoelens cn ellendige omstandigheden. Hij bewijst zijn onschuld en nodigt de Almachtige uit hem te antwoorden (Job 31:35). Dan wijzen de woorden van God hem terecht. Zij doorbreken Jobs negatieve, zondige redeneringen. Job zegt daarna: oor toch en ik zal spreken: k zal U vragen en onderricht Gij mij. Met het gehoor des oors heb ik U gehoord: aar nu ziet IJ mijn oog. Daarom verfoei ik mij en ik heb berouw in stof en as (Job 42:4-6). Job is ontmaskerd, zijn geloof versterkt en zijn bevinding verdiept. En God wordt verheerlijkt!

Misschien heb je twijfels en vragen. Bedenk dat ook kinderen van God als Thomas. Asal en Job die hadden. Of twijfel jc of God er wel is cn of I lij je wel ziet. Neem dan het Woord van God. sla het open bij Job en bid: Hoor toch. en ik zal spreken: ik zal U vragen en onderricht Gij mij!


Noten:

(l) H. M. M. Fortmaan: Als ziende de Onzienlijke. Een cultuurpsychologis'Che studie over de religieuze waarneming en de zogenaamde religieuze projectie. 19 74. Hilversum.

(2) C. S. Lewis: God in the doek: Essays in theology and elhics. 1970. Grand Rapids (geciteerd in: G. A. Blauw e.a.: Met reden geloven. C. S. Lewis over denken en geloof. 1983. Den Haag).

(3) J. Schipper: Alexander Comrie. In: 'De Saambinder' 11992). jrg. 70. nrs. 16 t/m 19.

(4) A. Elshout: Nogmaals... een helpende hand 1981. Rotterdam.

(5) W. d Brukel: Redelijke Godsdienst, hoek I. hfdst. 31. par. 7. 1979 (oorspr. 1700). Utrecht.

Dit artikel werd u aangeboden door: Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 24 april 1992

Daniel | 32 Pagina's

Is Geloof projektie?

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 24 april 1992

Daniel | 32 Pagina's