Ingrijpende veranderingen vragen om ons antwoord

Er is veel in beweging: een financiële systeemcrisis, digitalisering, robotisering, veranderende wereldorde, vluchtelingenstromen, klimaatverandering. Rotmans ziet dit als tekenen van een grote verandering. Een verandering van tijdperk. Een fase van onrust, chaos, complexiteit en bedreiging.

Noodzakelijk, volgens hem, om een echte, diepe verandering teweeg te brengen. Oude ordeningen brokkelen af, nieuwe ontstaan. Horizontaal, decentraal, van onderop georganiseerd. Waarin gemeenschappen, coöperaties, netwerken en het individu belangrijk zijn en processen gepersonaliseerd worden.

In de oude orde gaat het om effectiviteit, efficiency, rendement, controle en beheersing. Systeemwaarden overheersen. In de nieuwe ordening gaat het om menswaarden, vertrouwen, ruimte, kwaliteit, emotie, eenvoud, lokale schaal en de mens centraal. Moderne technologie maakt deze overgang mogelijk. Nieuwe gemeenschappen kunnen gemakkelijk ontstaan. Daarbij hebben we de structuren en de systemen van de oude orde niet nodig.

Zo’n diepe verandering heeft grote impact op mensen, die daarop verschillend reageren. Met angst, verzet of juist met actie en initiatieven. Organisaties moeten zich aanpassen, wendbaarder worden, van verticaal naar horizontaal organiseren, minder hiërarchisch worden. En flexibel inspelen op de veranderende vraag van cliënten, nieuwe verdienmodellen uitvinden, innoveren, flexibiliseren en personaliseren. Ze moeten de durf hebben om zich anders te organiseren.

Kantelfase

Rotmans noemt de huidige tijd een ‘kantelfase’. Arbeid verandert, banen verdwijnen, nieuwe jobs komen erbij, arbeidscontracten worden flexibeler, blauwdrukken werken niet meer, je moet veel meer via experimenten je weg leren zoeken.

Hij adviseert bedrijven hiervoor de tijd te nemen (diepe veranderingen duren vijf tot tien jaar), smal (niet iedereen hoeft gelijk mee), maar diep draagvlak te creëren, een veranderstrategie te kiezen (wees proactief en niet reactief), ruimte te bieden voor experimenten en vooral te letten op veiligheid en vertrouwen binnen je organisatie.

In een kantelperiode zie je verandering van denken, handelen en organiseren ontstaan. Mensen ervaren dat er een diepe verandering moet komen. Denk aan ons klimaat en hoe wij omgaan met de bronnen van deze wereld. Steeds meer mensen beseffen dat dit zo niet door kan gaan.

In zo’n periode zie je mensen opstaan die dit zien, reflecteren op wat er gebeurt, hun angst voor verandering overwinnen en richting gaan geven aan de verandering. Dit zijn koplopers, innovators, entrepreneurs. Er zijn ook verbinders, mensen

die de ideeën en innovaties verbinden met de bestaande praktijk en daarmee voor een kanteling zorgen. En er zijn volgers die in beweging komen als het werkt en doenbaar is. Een mix van deze types heb je nodig. Als leider moet je allen aan boord houden en op verschillende manieren met hen communiceren.

Verkennen

Wat moeten we hiermee als onderwijsinstituut, schoolleider, leraar? God roept ons tot brede, persoonlijke en godsdienstige vorming van leerlingen en studenten, maar ook om hen toe rusten voor een plek in deze samenleving. Die samenleving kantelt. We moeten nadenken over wat dit voor ons onderwijs betekent. Moderne ontwikkelingen en technologieën komen onze scholen binnen en zullen het onderwijs ingrijpend veranderen. Wat is ons antwoord? Hoe behouden we het wezenlijke en essentiële van christelijk onderwijs en hoe maken we ook op een goede wijze gebruik van nieuwe mogelijkheden?

Manieren van veranderen die elders blijken te werken, moeten we ook verkennen. Minder grote, blauwdrukachtige vernieuwingstrajecten, maar experimenteren en leren. Hoewel onderwijs ook conservatief moet zijn (ze wil doorgeven wat beproefd en van waarde is), mag het tegelijk de verbinding met de buitenwereld niet kwijtraken.

Falen

Wat mij betreft redenen genoeg om open te staan voor dit soort analyses en werkwijzen. Als je daarin als leider of leraar stappen wilt zetten, geeft Rotmans je een paar compacte adviezen: Reflecteer op wat er gebeurt; blijf bij de bedoeling van je instituut; denk na over wat er verandert; kies een veranderstrategie; zie weerstand als een vorm van betrokkenheid; durf te falen en doe het niet alleen.

www.janrotmans.nl

‘Dit is een tijd van omwenteling, waarin veel krachten op mensen afkomen. Ik noem dat maatschappelijke disruptie. Dat maakt veel mensen bang, en de angst vormt een dankbare voedingsbodem voor populisme en extremisme. Die angst is begrijpelijk, want er is veel te verliezen: bestaanszekerheid, inkomen, status, macht en identiteit. Wat daarvoor in de plaats komt, is nog onbekend. Spannender dan deze periode kan het bijna niet worden.’

Uit: Jan Rotmans (2017). Omwenteling van mensen, organisaties en samenleving. Amsterdam: Arbeiderspers.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen