ORIGINELE KIJK OP GEBODEN, GELD EN GOED EN GIFTEN

De grote lijn halen uit een boek met 44 essays over heel verschillende onderdelen en aspecten van het Bijbelboek Exodus is ondoenlijk. Daarom geef ik drie voorbeelden van hoe Sacks zijn thema’s aanpakt, zodat de lezer even kan proeven. Het eerste gaat over het belangrijke thema waaraan Sacks verschillende publicaties wijdde: wat is goed samenleven? Het tweede over het grote gevaar van het gouden kalf – het najagen van geld en goed, waar we in het rijke Westen nagenoeg allen door besmet zijn geraakt. Het derde gaat over het belang van onze individuele bijdrage.

Heilige orde

Het jodendom is er diep van overtuigd dat de mens zonder God geen rechtvaardige samenleving kan scheppen. De mens schept chaos. God schept orde. Daarom ziet Sacks de bouw van de tabernakel als een hoogtepunt. Het volk moet een fysieke structuur creëren, die nauwkeurig door God wordt voorgeschreven. Alleen als het volk Gods geboden gehoorzaamt, kan er orde zijn.

De mens in zichzelf is slecht, onverbeterlijk, halsstarrig, en slaagt er zonder God niet in om een rechtvaardige samenleving te scheppen. Zonder Gods aanwezigheid zijn mensen overgeleverd aan zichzelf. En dat leidt uiteindelijk tot onderdrukking, uitbuiting en oorlog.

De tabernakel vertoont de heilige orde en wordt geplaatst in het kamp van de Israëlieten. De sociale orde moet de heilige orde weerspiegelen, anders zijn er geen wetten die superieur zijn aan die van de staat. Daarom duurde de Atheense democratie uiteindelijk ook niet zo lang: die erkende geen heilige orde.

Zo zal het ook de moderniteit vergaan. Die heeft afscheid genomen van het geloof, er is geen ultieme waarheid, geen overkoepelende zin van het bestaan en geen morele autoriteit buiten onszelf. Het goede en het heilige horen bij elkaar. Zonder heilige orde is er geen sociale orde.

Toevluchtsoord

De sabbat is het tegengif tegen het gouden kalf. Geld en goed najagen leidt uiteindelijk niet tot een goed leven. Geld is dan je doel geworden, terwijl het als middel is bedoeld.

Als geld je grootste doel is, denk je alleen aan de prijs van de dingen, niet aan de waarde. De prijs van een huis is wat het opbrengt in euro’s als je het verkoopt. De waarde van een huis is dat het een thuis is, een toevluchtsoord, een plek waar je tot rust komt, waar je familieleven zicht afspeelt, waar geschiedenis aan verbonden is.

Op de sabbat moeten we ook stoppen met denken aan de prijs van de dingen – we moeten ons dan concentreren op de waarde van de dingen. We kunnen niet betalen of werken, maar we vieren de dingen die waarde hebben.

Sabbat is het tegenovergestelde van consumentisme. Rijk is hij die zich verheugt in wat hij heeft. In onze wereld lijden we aan de ziekte van de mateloosheid. We moeten ons leren beheersen. Gods wetten gaan over discipline en zelfbeheersing en grenzen die we niet moeten overschrijden. Geluk zit niet in wat we kopen, maar in wat we zijn. Tevredenheid ontvangen we niet door te zoeken wat we nog niet hebben, maar door dankbaar te zijn voor wat we hebben.

Enorme kracht

In Exodus 30:12 gaat het over de telling van de Israëlieten. Nu is tellen gevaarlijk – denk aan de volkstelling van David (2 Samuël 24) – omdat het kan leiden tot hoogmoed. Getallen zijn kracht. Hoe groter, hoe sterker we ons wanen.

Maar Israël is een klein volk. Zouden ze het moeten hebben van de macht van het getal, dan waren ze al lang ten onder gegaan. Trouwens, als mensen een nummer krijgen, is er ook een gevaar: Dat ze niet meer als een geheel worden gezien. Dat je een nummer wordt. Dat is onpersoonlijk, kil, afstandelijk.

De telling in Exodus 30 vindt plaats op een bijzondere wijze. De mensen moeten iets geven, een losgeld, zegt de tekst. Als je gevraagd wordt om te geven dan telt de kracht van je bijdrage, niet het aantal mensen. En die kracht van het Joodse volk is enorm. Sacks laat zien dat dit kleine volk een onafgebroken stroom van aartsvaders, priesters, dichters, profeten, wetgevers, commentatoren, geleerden en filosofen heeft voortgebracht. Maar ook moderne denkers, schrijvers, wetenschappers, musici, Nobelprijswinnaars. Zij hebben een buitengewoon grote bijdrage geleverd aan onze Westerse beschaving.

Leven

We moeten onszelf niet toestaan om zó bezig te zijn met ons werk dat we geen tijd meer hebben om te leven. Boven alles moeten we nooit de massa achternalopen als die winst najaagt, want dan verandert goud in een gouden kalf.

‘Het boek Exodus is voor het Westen het “grote verhaal” van de hoop. Het vertelt het verbazingwekkende verhaal van een groep slaven die wordt bevrijd uit het machtigste rijk van de oude wereld. Theologisch gezien is het revolutionaire karakter van de boodschap nog groter: de allerhoogste macht mengt zich in de geschiedenis om het op te nemen voor de machtelozen.’

Uit: Jonathan Sacks (2019). Exodus. Boek van de bevrijding. Middelburg: Skandalon

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen