TOETS OM VAN TE LEREN

Drie onderwijsdoelen benoemt pedagoog Gert Biesta: kwalificatie, socialisatie en subjectivering. Leerlingen maken zich kennis en vaardigheden eigen (kwalificatie). Ze hebben ook relaties en zijn betrokken op hun omgeving. Leerlingen leren niet alleen dat zij onderdeel zijn van een groter geheel, maar ook hoe ze kunnen participeren in de samenleving waartoe ze behoren (socialisatie). Het derde domein betreft de subjectivering, o f persoonsvorming. Hierbij gaat het om de vorming van de leerling. Wie is hij'? Wat kan en wil hij'?

Vanuit deze drie uitgangspunten moeten we ieder debat in het onderwijs voeren. Dat laat namelijk zien dat er meer is dan alleen kennis, vaardigheden en inzicht. Het zorgt ervoor dat we niet vergeten dat we onderdeel zijn van een brede samenleving en relaties hebben met elkaar, maar ook dat we de leerling zien als mens en laten ontdekken wat zijn kwaliteiten zijn. Als het goed is, zien christelijke docenten dat de leerlingen die ze begeleiden van God gekregen talenten hebben. Deze talenten moet de leerling ontdekken en gebruiken. Tegelijk weten we dat het niet alleen goud is wat er blinkt: ook de tekortkomingen moeten worden ontdekt en een leerling moet leren hiermee om te gaan. In het onderwijs spelen docenten hierbij een cruciale rol. Zij dienen als spiegel en wegwijzer.

Sp iegel

Voordat onderwijzers kunnen fungeren als spiegel, moeten ze eerst zelf in de spiegel kijken. Op de volgende vraag moet het antwoord “ja” zijn: Zie ik mijn leerlingen als personen met door God gegeven talenten, die door mijn handelen deze talenten ontdekken en uitbouwen en tegelijkertijd ook leren omgaan met tekortkomingen?

In die gesloten vraag zitten enkele elementen die het overdenken waard zijn. Scholen hebben immers de opdracht om leerlingen te laten leren. Onderwijsdoelen zijn vastgelegd en scholen dienen deze doelen in het curriculum een plek te geven. Uiteindelijk toets je of een leerling deze doelen heeft behaald. Toetsing van het leerrendement gaat dus om het ontdekken, gebruiken en uitbouwen van door God gegeven talenten.

Om de leerresultaten te meten, werken we in ons onderwijssysteem met cijfers. Een kwalitatief gegeven - het antwoord op een toetsvraag - wordt beoordeeld met een kwantitatief gegeven - een score. Daaruit komt een cijfer en dat deel je met de leerling. Deze vorm van toetsing noemen we summatief en geeft een oordeel over het gemaakte werk. De vraag is echter o f zo’n oordeel bijdraagt aan een beter leerrendement. Zorgt cijfers geven ervoor dat een leerling ontdekt hoe hij zijn talenten heeft gebruikt of kan uitbouwen? Of zijn cijfers een nuttig waardeoordeel in het domein van kwalificatie? Hoe verhoudt dit zich dan tot de andere twee domeinen?

Im pact

Over toetsing wordt verschillend gedacht. Daarom is het belangrijk een goede definitie te zoeken voor het begrip toetsing. Zoals die van de Britse professor Mary Thorpe: ‘Toetsing is het totale proces van het verzamelen, analyseren en interpreteren van informatie over elk mogelijk aspect van een instructie-activiteit, met als doel een uitspraak te doen over de effectiviteit, de efficientie en/of een andere impact.’

Thorpe koppelt toetsing aan een instructie-activiteit. Een docent geeft instructie met een bepaald doel voor ogen. Daarbij kan het gaan om het aanleren van kennis, vaardigheden of gedrag. Aan de instructie is een activiteit gekoppeld. Deze activiteit kan worden uitgevoerd om te zien in hoeverre leerlingen het centraal staande leerdoel hebben behaald. Toetsing gaat ook over het meten van leeropbrengsten tijdens de les. Dit is formatief handelen. De huidige discussie in het onderwijs over formatief handelen en hoe dit vorm te geven, lijkt een onderwijsvernieuwing. Echter, men had in de jaren ’8o al duidelijk voor ogen dat toetsing een breed concept is. Het actuele debat kun je zien als tegenreactie op een doorgeslagen summatieve toetscultuur. Leerlingen stressen van toets naar toets en worden om de oren geslagen met waardeoordelen over het door hen gemaakte werk. Het leerrendement voor de lange termijn is helaas minimaal. Laat de wal het schip keren door het debat te voeren over de essentie en het effect van toetsing.

W aardeoordelen

Formatief handelen raakt de essentie van toetsing. Een docent wil namelijk graag weten wat een leerling heeft geleerd in de les. Tegelijkertijd wil hij hem ook vooruit helpen richting het einddoel.

Feedback geven is het belangrijkste ingrediënt van formatief handelen. Dit gegeven vraagt om een goede studie over het effectief toepassen hiervan. Onderzoek van de Israëlische hoogleraar Ruth Butler heeft aangetoond dat alleen scores teruggeven na een summatieve toets geen vooruitgang in leren oplevert en zelfs demotiverend werkt. Ook de combinatie van opmerkingen en scores geven had geen effect.

Effectief feedback geven heeft dus niets te maken met het geven van waardeoordelen, maar veel meer met het bieden van perspectief. Niet te veel toetsen voor een cijfer om te oordelen. Het gaat bij feedback juist om vooruitkijken naar de vervolgstappen om het doel te behalen. Dit vooruitkijken noemen we feed jorward en zorgt voor leerrendement. Een docent laat de leerling een activiteit uitvoeren en na een korte tijd volgt er feedback. Waar staat de leerling nu? Wat betekent dit? Welke vervolgstap is nu nodig om verder te gaan? Deze cyclus van feedback geven moet een aantal keer per les plaatsvinden. Daarbij is het niet per se noodzakelijk deze feedback individueel te geven.

Hogere m otivatie

Daarnaast blijkt dat samenwerkend leren zeer effectief is om te komen tot leren. Doordat leerlingen ervaren dat samenwerkend leren daadwerkelijk zorgt voor leerrendement, levert het een hogere motivatie op dan wanneer ze bijvoorbeeld een repetitie maken. Daarbij voelen leerlingen zich ook betrokken op elkaar als groep; dit stimuleert de eerder genoemde socialisatie.

En omdat leerlingen moeten participeren in een groep, leren ze impliciet veel over het eigen gedrag in relatie tot hun groepsgenoten. Zo krijgt ook de subjectivering een plaats binnen het samenwerkend leren.

Samenwerkend leren heeft veel verschijningsvormen en vraagt een goede doordenking voordat je het kunt inzetten in de klas.

Samenwerken betekent namelijk niet dat de taak in stukjes wordt geknipt en ieder alsnog zelfstandig werkt. Leerlingen moeten elkaar nodig hebben om de opdracht te kunnen volvoeren en zo samen tot een verhoogt leerrendement komen.

V ertraag en verdiep

Ga binnen de school het gesprek aan over toetsing. Wat is daarvan de essentie? En hoe verhoudt zich die tot de huidige praktijk binnen school? Denk hierbij aan het ontdekken, gebruiken en uitbouwen van de door God gegeven talenten.

Welke effectieve tools kunnen docenten inzetten in de les om het leerrendement significant te verhogen? Als het gaat om feedback tijdens de les, zijn er verschillende handvatten te vinden die bewezen effectief zijn.

Hoe kunnen docenten zo handelen in de les, dat socialisatie en subjectivering een bijdrage leveren aan het leerrendement zonder dit kwantificeerbaar te maken? Het toepassen van samenwerkend leren tijdens de les is een voorbeeld om socialisatie in te zetten voor een beter leerresultaat.

Waai niet mee met allerlei onderwijskundige wind van leer, maar vertraag en verdiep.

Gebruik uw door God gegeven talent om de leerlingen hun talenten te laten ontdekken en gebruiken. Ga niet gehaast aan de slag, maar werk wel gestaag aan het effectief inzetten van toetsing in de zin van formatief handelen. Beoordeel op z’n tijd het werk van een leerling, maar zorg vooral voor leerrendement zonder de sociale omgeving en de persoon uit het oog te verliezen.

L ite ra tu u r om v e rd e r te lezen

Leestips voor wie zich nader w il verdiepen in het thema toetsing:

► Manon Ruijters en Robert-Jan Simons (red.) (2017). Canon van het leren. 50 concepten en hun grondleggers. Deventer: Vakmedianet.

► Dylan William (2019). Cijfers geven werkt niet. Meppel: Ten Brink Uitgevers.

^ Tim Surma e.a. (2019). Wijze lessen. Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Meppel: Ten Brink Uitgevers.

► Pedro de Bruyckere (2019). Klaskit. Tools voor topleraren. Leuven: Uitgeverij LannooCampus.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen