Herkenning en respect

Amazing Grace is een lied dat wereldwijd bekend is. Toch vind je het niet in elke liedbundel terug. Ik kon het niet terugvinden in de Hervormde Bundel van 1938, ook niet in het Liedboek van 1973 en evenmin in die van 2013. Ik kon het ook niet vinden in de bundel Weerklank maar wel weer in Op Toonhoogte, in de Evangelische Liedbundel en in Opwekking. De waardering voor dit lied – of voor de melodie – valt dus heel verschillend uit. Het lied werd onder de aandacht van het grote publiek gebracht toen in 2015 president Obama het zong bij de begrafenis van Clementa Pinckney. Deze zwarte predikant was 41 jaar, toen hij tijdens een kerkdienst werd doodgeschoten. In het blad Volzin las ik een artikel van de hand van Willem van der Meiden over de achtergrond van Amazing Grace.

Volzin

De tekstdichter van Amazing Grace, de Engelsman John Newton (1725), was een zakenman die niet wilde deugen. Hij werd rijk in de slavenhandel. Hij beloofde tijdens een grote storm op zee dat hij, mocht hij het overleven, zijn leven aan Jezus zou wijden. Hij werd gered en werd predikant in 1780. Dat bleef hij tot zijn dood in 1807. Enkele jaren na de beslissende storm schreef hij tijdens de kerstdagen van 1772 zijn beroemde lied Amazing Grace, naar de tekst uit het bijbelboek 1 Kronieken 17, waarin koning David zich erover verwondert dat nu juist hij en zijn geslacht door God zijn uitgekozen om grote daden in Israël te doen.

Niet iedereen zal deze bijbeltekst paraat hebben. Daarom geef ik een paar verzen van 1 Kronieken 17 hier weer. ‘Zo zegt de Heere der legermachten: Ik heb u van de schaapskooi vandaan gehaald, van achter het kleinvee, om een leider over Mijn volk Israël te zijn’. Verderop lezen we dat David God dankt: ‘Wie ben ik, Heere God, en wat is mijn huis dat U mij tot hiertoe gebracht hebt? En dit was in Uw ogen nog gering, o God, en U hebt ook nog over het huis van Uw dienaar gesproken tot in verre tijden (…). Wat zal David nog meer tot U spreken, vanwege deze eer aan Uw dienaar? U kent Uw dienaar immers?’

Indrukwekkend was het moment waarop de Amerikaanse president Obama in juni 2015 het lied aanhief en breekbaar zong in Charleston, South Carolina – ooit de havenstad waar veel slavenschepen aanlegden – bij de begrafenis van dominee Clementa Pinckney. Die was tijdens een kerkdienst met acht anderen doodgeschoten door een blanke racist. De zwarte gemeenschap ging staan en zong met de president mee. (…) Intrigerend vind ik het hoe een lied met een dergelijke melodie en zo’n vrome tekst toch zoveel oprechte emoties teweeg kan brengen. Obama schrok er niet voor terug in zijn begrafenisrede te zeggen dat de dominee en zijn acht lotgenoten de genade waarvan het lied zingt nu hadden gevonden en dat hij hoopte dat de Verenigde Staten van Amerika – met nadruk op verénigde – ook die genade deelachtig zou worden. Ik zie het Donald Trump, maar ook Mark Rutte niet doen. I once was lost and now I’m found: bijbelse verlossing is niet vinden maar gevonden wórden. Het bijbelse geheim van de tekst is voor mij het passivum, of in het Neder‑ lands: de lijdende vorm. Jij vindt niet, jij ontfermt je niet, nee, je zoekt niet eens, je staat niet eens open voor liefde. En zelfs zonder dat je erom vraagt, word je gevonden en iets of iemand, misschien wel groter dan jijzelf, ontfermt zich over jou. Het is een in de mystiek populaire omkering die ook de tekstschrijver heeft beroerd.

Toegegeven: de woorden doen je in anno 2020 niet direct watertanden, ook niet als je een religieuze zoeker bent, maar de zekerheid die de tekst glans geeft is aanstekelijk. (…)

Op latere leeftijd sloot Newton zich aan bij de beweging voor afschaffing van de slavernij, die geleid werd door parlementariër William Wilberforce en literair gesteund door Newtons vriend, de schrijver William Cowper. Newton ondersteunde de beweging met zijn eigen ervaringen als slavenhandelaar. Hij schreef in een essay: ‘Ik hoop dat het me altijd nederig zal maken als ik besef dat ik ooit een actief deelnemer was aan een business waarvan mijn hart nu huivert’.

Dat het lied vooral in de Amerikaanse burgerrechtenbeweging zo populair is geworden bewijst, zegt Van der Meiden, dat het lied de potentie in zich droeg mensen te inspireren die voor sociale gerechtigheid streden. Het voorstel om de slavernij geleidelijk af te schaffen werd in 1807 door het Britse Hogerhuis aangenomen en kreeg zo kracht van wet. Pas in 1833 werd slavernij in de Britse koloniën verboden.

Onbestemde, seculiere muziek

Ter afsluiting nog enkele opmerkingen. Ik zie een tegenstelling tussen de waardering van christelijke muziek en christelijke liederen in Amerika en in Europa. Dat wordt elk jaar pijnlijk duidelijk op 4 mei, dodenherdenking. We moeten het de laatste jaren doen met onbestemde, seculiere muziek, die geen enkele herkenning oproept. (Trouwens, zal de militaire kapel dit jaar weer optreden? Of zal alles in stilte plaatsvinden? Misschien is dat wel zo indrukwekkend). We zouden als volk, alleen al uit respect voor allen die omkwamen tijdens de oorlog, stem moeten geven aan de geloofsovertuiging waarin velen steun en troost vonden. Ik denk aan het laatste couplet van het bekende gedicht van Jan Campert:

Ik zie hoe 't eerste morgenlicht

door 't hooge venster draalt.

Mijn God, maak mij het sterven licht

– en zoo ik heb gefaald

gelijk een elk wel falen kan,

schenk mij dan Uw gena,

opdat ik heenga als een man

als 'k voor de loopen sta.

Bezoek eens de erebegraafplaats Overveen (Bloemendaal). Daar liggen veel verzetsmensen begraven. Het viel mij op dat op veel grafstenen een bijbeltekst vermeld wordt of een verwijzing naar het christelijk geloof. De wereld van 1945 was een andere dan die van nu. Wie het leven van deze verzetsmensen, en van de vele anderen die we op 4 mei herdenken, respecteert, moet ook hun geloof respecteren. De zes miljoen Joden worden ook niet ‘neutraal’ herdacht – velen van hen waren seculier, bijv. Etty Hillesum – maar zij worden herdacht met de woorden van de kaddisj. Zelfs op dodenherdenking moet Nederland seculier zijn. Het geloof moet doodgezwegen worden.

Diepe lagen

De tweede opmerking is dat het verrassend is dat zo’n puriteins lied over de kostbare genade van God nog steeds veel mensen raakt. Datzelfde geldt van het lied Nader, mijn God, bij U.

Nader, mijn God, bij U,

zij steeds mijn beê;

zij 't levenspad soms ruw,

gaat Gij maar meê.

Dan kent mijn ziele rust;

mij van Uw trouw bewust,

wacht ik aan blijder kust

(bundel Joh. de Heer, 456)

Ook dit lied schijnt niet te passen in het huidige kerkelijke klimaat. Ik kan het nauwelijks terugvinden in de diverse bundels. Seculiere musici begrijpen misschien beter waaraan mensen behoefte hebben. André Rieu speelde zonder gêne het lied Nader, mijn God, bij U met zijn Johann-Strauss orkest op het Vrijthof in Maastricht. Daar was wel aanleiding toe. Volgens overlevenden speelde het scheepsorkest dit lied toen de Titanic verging. Het is opmerkelijk dat dit lied kennelijk nog steeds herkenning oproept. Dankzij de film, kan een cynicus zeggen. Inderdaad, maar ook dan appelleert het ergens aan. Namelijk aan de diepe lagen van onze cultuur, want daar leeft (of overleeft) het christelijk geloof nog steeds. Al zijn het slechts fragmenten daarvan. Tot slot: lees het indrukwekkende boek van de Engelse historicus Tom Holland, Heerschappij. Wie die moeite neemt, komt veel te weten over het zo vaak gesmade christendom.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen