Botsende vrijheden

Wel of niet vaccineren? Daarover is de afgelopen maanden flink gediscussieerd. In orthodoxe kringen zijn we dat gewend. Vroeger – begin 20e eeuw – was de pokkenprik een enorm obstakel. Deze was voor schoolkinderen verplicht. Ouders die hun kinderen niet wilden laten inenten, konden met hun kroost vanaf dat moment dus niet meer op de scholen terecht. Men moest dan thuis voor onderwijs zorgen. In 1881 werd de Bond tegen de Vaccinatiedwang opgericht met als voorzitter het Tweede Kamerlid van de ARP Keuchenius. Toen het op een gegeven moment mogelijk was om vrijstelling te krijgen, was dat voor de ARP niet genoeg. De partij verklaarde dat deze indirecte vaccinatiedwang een ongeoorloofde aantasting was van de persoonlijke vrijheid.

Trouw

Ik noem deze voorgeschiedenis, omdat ik na het lezen van het interview met filosoof Roland Pierik, in Trouw van 21 augustus, besefte dat dit weer heel actueel is. Dr. R.H.M. Pierik is lid van de vaste commissie van de Gezondheidsraad, die het kabinet adviseert over de huidige vaccinatiecampagne. Pierik draait er niet omheen: wat hem betreft krijgen alleen gevaccineerde Nederlanders meer vrijheden, zoals toegang tot de universiteit. Er is geen pijnloze oplossing, zegt hij.

U bent geboren in Rijssen, een overwegend orthodox-protestants stadje aan de rand van de Biblebelt. De vaccinatiegraad is er traditioneel laag. Is daar uw fascinatie voor het vaccineren ontstaan?

‘Het is goed om te weten dat ik katholiek ben opgevoed, zoals de meesten in Twente. Ik hield ervan om me een beetje te verzetten tegen de conservatieve normen. Toen ik jong was, draaide ik plaatjes in discotheek Lucky, in die jaren een begrip in Twente. Ik was al vroeg geïnteresseerd in de politiek. De christelijke partijen in de gemeente hadden een meerderheid. En hoewel ik het helemaal niet met ze eens ben, kan ik wel ontzag opbrengen voor de overtuiging waarmee bijvoorbeeld SGP’ers voor de dag komen.’

Ook als het gaat om vaccinatie?

‘Argumentatief vind ik het gemakkelijk om te zeggen: wat jullie over vaccinatie beweren, klopt niet. Met een niet-wetenschappelijk argument dat verwijst naar de Bijbel, brengen deze mensen hun kinderen en hun omgeving in gevaar. Interessanter is dat onze grondrechten hier botsen. Ik ben een groot voorstander van vrijheid van religie en de integriteit van het lichaam. Maar grondrechten zijn nooit absoluut en er kunnen redenen zijn om deze in te perken. Dat mag niet lichtzinnig. Je moet zoeken naar de juiste argumenten bij de weging van bepaalde principes. Dat is nou het mooie van mijn werk.’

Zo vindt u onderscheid op basis van vaccinatie geen discriminatie?

‘Mensen roepen al snel: ‘integriteit van het lichaam!’ of ‘discriminatie!’, en denken dat daarmee het debat is beslecht. Maar een grondrecht is geen troefkaart, het is één argument in een complex van argumenten.

Ik vind bijvoorbeeld dat alleen gevaccineerden toegang moeten krijgen tot de universiteit. Het argument: als gevaccineerde ben je een kleiner risico voor andere mensen en voor de volksgezondheid. En als het alternatief is dat straks iedereen weer thuis achter een schermpje zit, vind ik deze suggestie legitiem en proportioneel. Voor niet-gevaccineerde studenten is er namelijk een alternatief: digitaal onderwijs of je laten vaccineren. Ik ben bang dat de regering fysiek onderwijs voor alle studenten te vroeg opent. Ook het Outbreak Management Team en de GGD zijn tegen. De vaccinatiegraad onder jongeren ligt nog te laag.’

En onze grondrechten dan?

‘Iedereen is vrij. Maar jouw vrijheid stopt waar mijn vrijheid wordt beperkt. Op het moment dat jouw handelingen andere mensen negatief beïnvloeden mag de overheid ingrijpen. Ook in het onderwijs. Uiteindelijk is het aan de rechter. Het Europees Hof heeft al eens bepaald dat in staten waarin de vaccinatiegraad te laag is, een school of kinderopvang een ongevaccineerd kind mag weigeren om de volksgezondheid te beschermen.

Het vaccin is dé manier om hieruit te komen. De belangrijkste hobbel is voldoende mensen gevaccineerd krijgen. Daarom ben ik er ook voor dat ongevaccineerden straks gaan betalen voor een toegangstest. Als mensen een keuze maken die maatschappelijk ongewenst is, dan mag je ze dat aanrekenen.

Bij covid weten we niet welke vaccinatiegraad groepsimmuniteit geeft. Met vaccinatiedrang, dus niet dwang, pluk je het laaghangende fruit. Mensen zonder zwaarwegende bezwaren tegen vaccinatie zullen zich laten inenten als ze last krijgen van onvrijheden.’

Onlangs schreven twee Leidse hoogleraren in Trouw: beperk de rechten van ongevaccineerden niet, want dat wakkert polarisatie aan. Oneens?

‘Sommige keuzes zijn onvermijdelijk polariserend. Toen het huwelijk werd opengesteld voor het gelijke geslacht was dat ook polariserend. Maar dat maakt het besluit niet verkeerd.

Helaas wordt de regering nu door de samenleving ingehaald. En de gevaccineerde meerderheid wordt assertiever als blijkt dat bepaalde dingen nog steeds niet kunnen, omdat er geen onderscheid wordt gemaakt. In een ongunstig scenario krijg je dat operaties straks weer worden uitgesteld. Juist dan dreigt polarisatie en dat kan de regering beter voor zijn door keuzes te maken. Er is geen pijnloze oplossing.’

Zo’n interview geeft wel te denken. Het is niet een willekeurige wetenschapper die iets zegt, maar een lid van de Gezondheidsraad, die de regering adviseert. Ik schrik als dr. Pierik zegt dat een grondrecht maar ‘één argument in een complex van argumenten’ is. Hoe kan iemand in deze positie zo nonchalant over grondrechten spreken? Het woord grondrecht duidt erop dat er iets fundamenteels aan de orde is en niet zomaar een argument. Het standpunt van Pierik zet ons hele democratische bestel op losse schroeven. Je kunt met elkaar afspreken wat je wilt en zelfs vastleggen in de grondwet, maar het is slechts een van de vele argumenten in de discussie.

Ik ben verbaasd – om niet te zeggen verbijsterd – dat dr. Pierik zo nonchalant over grondrechten spreekt. Ook zijn verdere argumentatie laat alles in het ongewisse. Want als hij zegt dat de vrijheid van de een stopt waar de vrijheid van de ander begrensd wordt, dan zegt hij daar helemaal niets mee. Dat geldt immers van beide kanten. Het gaat erom ervoor te zorgen dat in zo’n conflict van vrijheden een gewetensvolle afweging plaatsvindt. Dat is heel lastig, want een discussie over botsende rechten en vrijheden slaat altijd om in een discussie over belangen en in een discussie over belangen gaat het altijd over macht. Iedereen weet dat dit economische en financiële belangen zijn.

Nog iets. Om zijn standpunt te verduidelijken hanteert Pierik als argument dat het besluit om het homohuwelijk toe te staan ook tegen de zin van een deel van de bevolking was, en toch hebben we het gedaan, want je kan het nu eenmaal niet iedereen naar de zin maken. Het is een non-argument. Bij vaccinatie gaat het niet om voor of tegen vaccineren maar om de dwáng – Pierik spreekt van drang –: er wordt je een vrijheid áfgenomen. Dat was in de discussie rond het homohuwelijk totaal anders. Toen ging het om een tóékennen van een vrijheid en een recht aan een deel van de bevolking dat dat recht en die vrijheid eerder niet had. Daar kun je tegen zijn, maar het is heel iets anders dan het áfnemen van een grondwettelijke vrijheid.

Tot slot: het blijkt dat de grondrechten in een ommezien op de tocht kunnen staan, ondanks alle bezweringen van politici dat dit niet het geval is. Denk aan de vrijheid van godsdienst en van onderwijs. Er is zwaar weer op komst. De tijd lijkt rijp om net als in 1881 een Bond tegen Dwang op te richten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen