Uit Het Kijkvenster
De kerkhervorming in Nederland. Lutliersen en nationaal-gereformeerden. Godsdienst en volksaard.
Het is een goede gewoonte dat we omstreeks 31 oktober stilstaan bij de daad van Maarten Luther, die zo niet de oorzaak, dan toch de aanleiding tot de kerkhervorming mag worden genoemd. Nu is het een opvallend verschijnsel, dat er bij deze herdenkingen vaak een zwaar accent wordt gelegd op de publicatie van de 95 stellingen. Op zichzelf is dat wel te begrijpen, want deze gebeiortenis, die nu eenmaal als het begin van de Reformatie wordt beschouwd, wordt ook inderdaad herdacht jlaar uiteindelijk gaat het niet om de aanleiding tot, maar om de gevolgen van de Reformatie. En ik zou me kunnen voorstellen dat iemand vroeg: „Hoe is het nu allemaal in z'n werk gegaan nd die 31ste oktober 1517? Want dat hele landen voor de Reformatie werden gewonnen, dat is toch niet allemaal te verklaren uit die. éne daad van Maarten Luther. En,'om een voorbeeld te noemen, ons eigen land is toch veel meer door Calvijn dan door Luther beïnvloed?" We raken hier inderdaad aan een
We raken hier inderdaad aan een uiterst ingewikkeld probleem. Onder de historici is nog steeds veel verschil van niening over de vraag of de invloed van Luther in Nederland wel zo groot is geweest. De vestiging van het Calvinisme in Nederland is een vraagstuk, waarover in de loop der eeuwen dikke boeken zijn geschreven, maar dat nog niet helemaal bevredigend is verklaard. Het is dus voor een niet-historicus uitermate gevaarlijk dit terrein te betreden, maar anderzijds is het zó aantrekkelijk dat ik het niet kan laten.
Het staat wel vast dat het Lutheranisme in ons land niet veel aanhangers heeft gehad. De eerste Nederlandse martelaren, Hendrik Voes en Johannes van Essen, verbrand te Brussel in 1523, waren in elk geval volgelingen van Luther. Aan hen heeft Luther immers een lied ter nagedachtenis gewijd. Ook in sommige plaatsen in het oosten van het land vinden we sporen van Lutheranisme, wellicht ?ls gevolg van de handelsbetrekkingen. Maar groot IS Luthers invloed in de Nederlanden nooit geweest.
Daarvoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen. Vooreerst was het Lutheranisme te weinig georganiseerd om snel te kunnen doorwerken. En daardoor stond het ook zwak tegenover de drastische maatregelen van de Roomse overheid. De inquisitie heeft dit tere plantje, zodra het boven de grond was gekomen, uitgeroeid.
Maar dat is toch niet het enige. Het Lutheranisme vond in ons land ook niet veel weerklank doordat er op de vaderlandse bodem eigenlijk al verschillende Reformatorische bewegingen op gang gekomen waren. Die bewegingen vinden hun oorsprong al in de late Middeleeuwen. We denken alleen maar aan de „Broeders des Gemenen Levens".
Deze planten van eigen bodem worden meestal de „nationaal-gereformeerden" genoemd. We kunnen daartoe rekenen: Hinne Rode, rector van een school in Utrecht; Jan de Bakker, pastoor te Woerden; Angelus Meruia, pastoor te Heen vliet; Anastasius Veluanus, pastoor te Garderen en vele anderen. Deze groep van nationaal-gereformeerden vond aansluiting bij Zwingli en diens Avondmaalsopvatting. Omdat ze van Luther verschilden inzake de sacramentsleer werden ze ook wel „sacramentariërs" genoemd. Onderling vertoonden ze grote verschillen. Sommigen verwierpen het celibaat, volgens anderen mocht een priester niet trouwen. Ze ageerden vooral tegen bepaalde kerkelijke misstanden, maar dogmatisch waren de meesten niet erg behind.
In Desiderius Erasmus vonden ze een voorman, hoewel deze ook weer te veel humanist was om als reformator te worden beschouwd. -k -ft-
Deze groep van nationaal-gereformeerden is later door de Remonstranten en nog later door de vrijzinnigen verheven tot de eigenlijke Reformatie-
beweging. Zó had het gemoeten volgens sommige geschiedschrijvers: geen Lutheranisme, geen Doperij, geen Calvinisme, maar echte nationaal-gereformeerden. En dan stelden ze het graag zó voor dat het Calvinisme eigenlijk maar een vreemde indringer was, dat zich wederrechtelijk de plaats van de vaderlandse gereformeerden had toegeëigend... Nederland was niet rijp voor het Calvinisme, het Calvinisme was zelfs in strijd met de volksaard...
Als deze beschouwing juist zou zijn (ze zijn het echter niet), dan blijft het de vraag hoe het Calvinisme zo snel ons land heeft weten te veroveren. Ik zie niet zoveel heil in dergelijke ras-, bloed- en bodemtheorieën... Er is trouwens géén volk dat rijp is voor het Calvinisme, want het verkondigt ons een Evangelie dat niet naar de mens is. En als het ook maar iets met bloed te maken heeft, dan met het bloed van het Lam Gods dat de zonde der wereld wegneemt. En misschien met het bloed der martelaren dat ook in óns land bij stromen gevloeid is!
Maar zover komen we vandaag nog niet. Want er is nóg een stroming die aan de intocht van het Calvinisme vooraf is gegaan, namelijk: de Dopers. Het zou teveel tijd en ruimte vergen, daarover verder te gaan, dus dat bewaren we nog een week. Tenslotte kan het geen kwaad ook nog in de maand november aan de Reformatie te denken!
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 oktober 1967
Eilanden-Nieuws | 10 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 27 oktober 1967
Eilanden-Nieuws | 10 Pagina's