De gedenck-clanck van Valerius

De „Nederlandtsche Gedenck-clanck" van VEilerius is een eigenaardig borfc. Het is een boek over onze vaderlandse geschiedenis vanaf de tijd van Alva. „O Heer, o God der helden, zie toch dit jammer aan ! en wü Due 'd Alf vergelden (= Alva)

al wat hij heeft gedaan: die zoveel mensenbloed stort met een wreed gemoed".

Het boek. Dat de wrede Spanjaard als de erfvijand van de vrije Nederlandse gewesten er niet goed afkomt is voor een vroom man als Valerius met zijn feUe vaderlandsliefde te begrijpen. De onderdrukkers worden „een gemene pest" genoemd. „Bitter droeve klachten,

„Bitter droeve klachten, IjseUjk geween, hoort men nu groot en kleen, 't vroom volk ziet men slachten". Zijn geschiedenisboek bevat zo goed als geen eigen werk. Het grootste deel K.' , ' ' - heeft hij ontleend aan de bekende geschiedschrijver Emanuel van Meteren (1535 - 1612). Uit dit dikke boekwerk van 1350 bladzijden neemt hij hier en dasir enkele regels over, soms nog niet eens nauwkeurig, onzorgvuldig en haastig, die hij op eigen manier bewerkt. Als geschiedkundig werk heeft het dan ook geen waarde, er staat niets in wat ook niet In andere boeken te vinden ]S en daar veel uitvoeriger.

Met de dood van Van Meteren in 1612 komt er een eind aan diens geschledbeschrijving. Waar moet Valerius nu zijn gegevens vandaan halen? Een klein beetje uit de „Spiegel der jeugd", een schoolboekje over de vaderlandse geschiedenis, en uit pamfletten en vlugschriften. Geen wonder dat er van deze tijd, het 12-jarig bestand, zo goed als niets vermeld wordt.

De bekende synode van Dordrecht, de twisten met de Remonstranten, handelt hij in enkele regels af. Over een periode van ruim 10 jaar schrijft hij slechts 13 bladzijden en wat Is dat in een boek van 300 pagina's ? Toen In 1621 de oorlog met Spanje opnieuw begon, werd hij weer uitvoeriger. Hij heeft het bijgehouden tot een paar weken vóór zijn dood op 27 januari 1625.

Van veel betekenis is deze vaderlandse geschiedenis dus niet geweest.

De liederen. Valerius zou een vergeten burger geweest zijn, als die 76 liederen niet tussen de tekst hadden gestaan. Het waren 3 reeds bestaande gedichten, o.a. het Wilhelmus, maar zelf heeft hij er 73 gemaakt. Deze bovendien van muziek voorzien voor de luit en de citer. Valerius moet wel erg muzikaal geweest zijn, in het vorige artikel hebt u gelezen, dat ook zijn vader van muziek hield en een orgeltje kocht uit de afgebroken Westmonsterkerk te Middelburg. Hij had dus wel een aardje naar zijn vaartje !

Van de wijzen zijn er maar 14 Nederlandse, de andere zijn meest van Franse en Engelse oorsprong. Wat niet zo wonderlijk is. Door onze handel kwamen we veel met deze volken in aanz'aklng. Ook In Veere, een belangrijke handelsstad met een goede haven. Daar was een Engelse en een Franse kerk, zoals ook In andere plaatsen.

Ons volk was muzikaal. Een geliefd instrument, dat haast in elke hulskamer te vinden was, was de luit, met meestal 6 snaren. Ook de citer en de fluit werden veel gebruikt. Thuis werd er veel gezongen, oude bekende liedjes, soms met veel coupletten, maar men had de tijd. Veel wereldse liedjes werden door de Calvinisten veroordeeld. Bij de kerkdienst bleef het orgel gesloten, maar buiten de prediking werden vaak orgelconcerten in de kerk gegeven. De bekende organist Sweelinck leefde in dezelfde tyd als Valerius. Op schilderijen zien we dikwijls in de hulskamer het hele gezin bezig met musiceren.

Vroomheid. Valerius was een vroom man, dat blijkt ook uit zijn liederen. Behalve de 76 waarbij hij de melodie had gevoegd, staan er in zijn boek nog tal van andere werken. Gedurende een zeker tijdperk had hij de strijd van ons land tegen Spanje zelf meegemaakt.

De geuzenliederen uit die tijd zijn meestal anti-Spaans en anti-rooms. Maar Valerius schrijft de ellende en de tegenspoed die we moeten ondervinden toe aan onze zonden. Hij voelt zich zondaar voor God.

„Als God zijn volk bezocht met harde straf, zo is haar zonde daar de oorzaak af. 's Is waar. Heer, we hebben kwaad

gedaan, maar we hebben 't niet zo haast

begaan, of 't is ons leed van stonde aan". Berouw over de zonde, dat is de ware houding van een Christen, ja van een heel volk.

„'t Is waar, ons zond' heeft wel verdiend dees straf, ons hart en mond is overtuigd daaraf: Maar Heere, wil toch niet in dit verdriet gaan in uw gerecht met uw arme knecht, gaan in uw gerecht gestadig, en zljt uw kindren, Heer, genadig".

De vrome berusting van een Christen. Niet In lijdelijkheid, maar doen wat onze hand te doen vindt en de uitslag aan God overlaten. Zoals in dat prachtige bekende (met de melodie erbij), dat slaat op het jaar 1585 als de Engelse koningin Elisabeth ons hulp zendt door middel van graaf Leicester:

„O Heer, die daar des hemels tente spreidt

en wat op aard is hebt alleen bereid, het schuimig woedlg meer kondt maken stüle en alles doet naar Uwen lieven wille, wij slaan het oog tot U omhoog. Die ons in angst en nood verlossen kondt tot aller stond, ja zelfs ook van de dood".

Met als slot van het volgende couplet:

„Had ons de Heer — Hem zij de eer — alzo niet bijgestaan. Wij waren lang — ons was zo bang — al in de druk vergaan".

Middelburg (Lied 412 uit Liedboek). L. van Wallenburg

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen