Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

‘Kersten in Kleur’

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

‘Kersten in Kleur’

15 minuten leestijd Arcering uitzetten

De invloed van ds. G.H. Kersten op de ‘gereformeerde gezindte’ kan nauwelijks overschat worden. Hij was de kartrekker van de vereniging van 1907 waarin Ledeboeriaanse gemeenten en Gereformeerde Gemeenten onder het kruis zich in meerderheid verenigden tot de Gereformeerde Gemeenten. Verder heeft Kersten zich sterk gemaakt voor de Theologische School en daar als docent ook heel wat voorgangers binnen dit kerkverband beïnvloed. Hij was hoofdredacteur van het kerkelijke weekblad De Saambinder en van het aan de SGP gelieerde dagblad De Banier. Ook is hij een van de belangrijkste oprichters en Kamerleden van de Staatkundig Gereformeerde Partij geweest.

Op 6 september 2018 was het zeventig jaar geleden dat ds. Kersten gestorven is (1948). Dhr. B. Bolier schreef een nieuw boek over hem met als titel: Kersten in kleur, en als ondertitel: Voorganger, verbinder, vernieuwer. 1 Hoewel Bolier de titel van het boek niet toelicht, spreekt de voorkant van het boek voor zich. Op 1 september 2017 berichtte het Reformatorisch Dagblad dat er filmbeelden van ds. Kersten en andere predikanten waren opgedoken. 2 De foto die destijds boven dat bericht in het RD stond, staat nu in kleur op de voorkant van het boek van Bolier. 3 Het is een foto van ds. Kersten tijdens een bezoek aan een militaire oefening in september 1931. De filmbeelden laten overigens mensen van vlees en bloed en van gelijke bewegingen als wij zien. Dat lijkt me goed voor de beeldvorming van het verleden.

In een blad waarop het portret van Kersten op de voorkant prijkt en zijn politieke principes nog worden aangeprezen, mag een bespreking van de nieuwste biografie over Kersten niet achterwege blijven. Het doel van Bolier was om op een begrijpelijke manier een boek te schrijven over Kersten met daarin een bundeling van het belangrijkste van zijn leven en werk. Hoewel Bolier met dit boek vooral wilde informeren, is hij wel zo eerlijk om te zeggen dat volstrekte objectiviteit niet haalbaar is. 4 Een belangrijk doel van dit boek is het navolgen van Kerstens geloof. Dit naar aanleiding van de Bijbelse opdracht in Hebreeën 13 vers 7. 5

In een interview met het blad Terdege gaf Bolier aan dat de standvastigheid van Kersten hem het meeste aansprak. Kersten liet zich wanneer hij een Schriftuurlijke overtuiging had door niets of niemand tegenhouden. 6

Zeventig jaar na zijn overlijden

Op verscheidene manieren was er 70 jaar na het sterven van ds. Kersten aandacht voor zijn leven en werk in de ‘gereformeerde gezindte’. Zo werd op voorstel van de Stichting Ds. G.H. Kersten Fonds zijn De Gereformeerde Dogmatiek en zijn Catechismusverklaring opnieuw uitgegeven. Van de Dogmatiek betreft het een elfde druk nadat de laatste druk al geruime tijd uitverkocht was. Er is nog steeds vraag naar dit boek. Bijvoorbeeld van de studenten aan de predikantsopleiding van de Gereformeerde Gemeenten en de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Voor de cursisten van de Cursus Godsdienst Onderwijs en de Identiteitscursus van het ds. G.H. Kerstencentrum is het een verplicht leerboek. Ook betrokken gemeenteleden maken er nog steeds gebruik van. 7

Het Reformatorisch Dagblad berichtte op 6 september 2018 dat het graf van ds. Kersten in Rotterdam de status heeft gekregen van gemeentelijk monument. Stichting Machpéla, die zich beijvert om de graven van bekende predikanten in ere te houden, maakte dit bekend bij monde van haar voorzitter J. Mastenbroek (die ook secretaris is van de Stichting Ds. G.H. Kersten Fonds, dat de nalatenschap van ds. Kersten beheert). Mastenbroek noemde de gebeurtenis van historisch belang omdat Kersten een rol van betekenis heeft vervuld op kerkelijk, politiek, onderwijskundig en maatschappelijk terrein. 8

Op de sterfdatum van Kersten, 6 september 2018, werd er door uitgeverij De Banier ook een symposium aan hem gewijd. Er waren sprekers (ds. A. Schot van de Ger. Gem. te Nunspeet en ds. J.A. Weststrate van de Ger. Gem. in Ned. te Elspeet) en aanwezigen uit onder meer de beide Gereformeerde Gemeenten. Ouderling Bolier van de Gereformeerde Gemeente in Nederland presenteerde deze avond zijn boek Kersten in kleur. 9

De auteur

Op de achterkant van het boek staat dat de auteur ondernemer is en ambtsdrager, getrouwd en vader van vier kinderen. Hij schreef eerder een boek over popmuziek. Dhr. B. Bolier (1982) is woonachtig in Elspeet waar hij ook opgroeide. Toen hij veertien was, maakte hij samen met zijn broer nog housemuziek op de computer. Toen hij zestien jaar was, werd hij diskjockey in Elspeet. Vanaf 2004 kwam er een kentering in zijn leven. Hij trouwde in 2006 en ging met zijn vrouw kerken in de Gereformeerde Gemeente in Nederland. In 2007 werd hij godsdienstdocent op de Jacobus Fruytierschool in Uddel, waar hij onder andere pre-examenklassen voorlichting gaf over de gevaren van popmuziek. 10 In 2009 werd hij diaken in zijn gemeente waar hij ook catechisatie gaf. De auteur geeft aan veel oude schrijvers te lezen. 11

Dat is een groot contrast met de jeugd van Kersten over wie de auteur zijn boek schreef. Bolier schreef dat Kersten al jong overtuigingen had dat hij sterven moest en voor God niet kon bestaan. Op elfjarige leeftijd, als alle wegen doodlopen, werd hem de Heere Jezus geopenbaard, in Wie hij toen zoveel ruimte, zaligheid en schoonheid zag dat hij niet meer verder kon lopen. In deze periode werd hij al geroepen tot het ambt. Op zijn twaalfde kreeg hij de catechismusverklaring van Justus Vermeer op zijn verjaardag van zijn ouders cadeau, waarmee hij de catechisatie voorbereidde.

Toen hij veertien was, gebeurde het in een nacht dat hij zijn gehele leven voor ogen zag als een aaneenschakeling van schuld en zonde, en dat hij het rechtvaardig keurde als God het vonnis over hem voltrok, maar tot zijn verwondering trad Christus als Voorsprak voor hem tussen bij de Vader: Ik heb verzoening gevonden. Op zestienjarige leeftijd mocht hij al belijdenis afleggen van het geloof en met zijn moeder aan het Avondmaal deelnemen. 12

Inhoudelijke bespreking

Voor de bespreking ga ik voorbij aan allerlei theologische en kerkelijke verwikkelingen, hoewel die beslist de moeite waard zijn. Dit omdat dit buiten het doel van dit blad valt. Ik beperk me daarom hier tot de biografie van Kersten, zijn rol als politicus, zijn visie op het onderwijs en zijn veelbesproken rol in de Tweede Wereldoorlog. Ik meen dat de auteur erin geslaagd is om op al deze punten een kort en evenwichtig beeld te schetsen!

Het boek telt 10 hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk, getiteld: ‘Jongeling’, gaat Bolier in op Kersten als jongeling, de jeugd van Kersten en zijn eerste baan als schoolmeester voor de Haagse Keucheniusschool. Saillant detail is wel dat Kersten de bijnaam Comrie kreeg. 13 Het verwijt richting Kersten was dat hij meer dominee was dan schoolmeester. En gezien de verdere ontwikkeling van Kersten is dat verwijt niet geheel ten onrechte geweest. Zij het gezegd dat men beter dominee kan heten, dan dat men geheel het gewicht niet voelt van de kinderzielen en nooit probeert om niet alleen hun intellectuele ontwikkeling te bevorderen, maar juist ook hun geestelijke ontwikkeling.

Hoofdstuk 2 schetst Kersten als voorganger, de voorbereidingen daarop en zijn eerste oefeningen. In hoofdstuk 3 wordt zijn rol als verbinder belicht in de vereniging tussen ledeboerianen en kruisgemeenten. In hoofdstuk 4 wordt Kersten als persoon en prediker voor het voetlicht gehaald, terwijl in hoofdstuk 5 aandacht is voor Kersten als organisator en het belang dat hij hechtte aan kerkorde. Hoofdstuk 7 gaat over Kersten als leermeester en de strijd die hij heeft moeten voeren om de Theologische School op te richten. Kersten wilde zelfs een academische opleiding van predikanten op gereformeerde grondslag, zoals ook de vaderen dat voorstonden. In hoofdstuk 9 worden Kerstens kerkelijke en theologische verwikkelingen met tijdgenoten geschetst.

Kersten als politicus

Voor de lezers van dit blad is hoofdstuk 6 veruit het meest interessant omdat hier Kersten als politicus wordt behandeld. In dit hoofdstuk worden Kerstens standpunten evenwichtig weergegeven. Voor de In het spoor-lezer zal echter het meeste wat hier geboden wordt, al wel bekend zijn. Bijvoorbeeld dat in die dagen diverse onder ons gewaardeerde dominees kopschuw waren voor politiek en dominees in de politiek. 14

Duidelijk schrijft Bolier dat voor Kersten het beginsel belangrijker was dan de vraag of iets haalbaar was in de maatschappij. 15 Helder tekent Bolier Kerstens strijd tegen de macht van de roomse kerk, waarbij hij ook refereert aan de bekende Nacht van Kersten (van 10 op 11 november 1925). Een toen door hem namens de SGP ingediend amendement tot schrapping van het geld voor het gezantschap bij de paus leidde uiteindelijk tot de val van het eerste Kabinet-Colijn. 16 Kersten verzette zich ook tegen allerlei vormen van staatsdwang, zoals stemplicht, leerplicht, verzekeringsplicht en vaccinatieplicht. 17

Op enkele principiële SGP-kwesties ga ik nog even verder in. Bij de Kamerverkiezingen in 1918 haalde de SGP nog geen zetel, maar in 1922, toen er voor het eerst vrouwen mochten stemmen, wel. Er waren vrouwen, zoals Mina Boogaard, die daar gebruik van maakten, maar veel vrouwen in de achterban van de SGP gingen niet stemmen. De weigeraars moesten zich voor de rechter verantwoorden. Sommigen kregen daarvoor een boete, die zij uit principe weigerden te betalen. Zij werden dan zelfs wel een paar dagen gevangengezet.

Kerstens standpunt is altijd duidelijk geweest en voor hem is het vrouwenstandpunt altijd een belangrijk principe gebleven. In De Banier schreef hij: ‘Vrouwen niet stemmen!’

Van ds. Zandt wordt gezegd (waarbij de een de ander napraat!) dat hij niet tegen het actief kiesrecht van vrouwen was, maar feit is dat hij zich altijd achter het SGP-standpunt heeft geschaard en zich scherp wilde verzetten tegen het beginsel van actief en passief vrouwenkiesrecht. 18

Jammer vind ik dat Bolier zelf geen kleur bekend heeft in deze kwestie. 19 Als we de hele Kersten waarderen, dan kan het niet anders of ook hier is hij een lichtend voorbeeld om de huidige SGP richting te wijzen. De SGP heeft feitelijk stap voor stap dit principe in theorie en praktijk losgelaten. In het verleden hadden de vrouwen uit de achterban van de SGP boete en gevangenisstraf over voor dit principe, maar in het heden mag het niets meer kosten.

Volgens Zandt is artikel 36 van de NGB in de onverkorte versie de kransslagader van de SGP. Volgens Kersten gaat het hier om de taak van de overheid in het openbare leven. Bolier schreef dat Kerstens oproepen tot het invoeren van de doodstraf, de verplichting van de eed, het verbod op zondagsontheiliging of het tegengaan van zedeloosheid grote weerstand opriepen. 20 Opnieuw zwijgt Bolier echter in alle talen over de actualiteit van artikel 36, nu de SGP ook dit principe voor een belangrijk deel in theorie en praktijk heeft losgelaten.

In de bibliografie van Bolier mis ik nog van dr. A.A. Kluveld Gewetensvrijheid in het geding (De Banier 2017) en Mannen van Gods Woord (Verloren 2018), waarin de rol van Kersten als politicus ook wordt besproken.

Kersten en het onderwijs

Hoofdstuk 8 gaat in op Kerstens visie op en omgang met de jeugd, alsook op zijn rol bij de totstandkoming van de zogeheten ‘Kerstenscholen’. In Meliskerke waren er ouders die hun kinderen thuishielden vanwege de vaccinatieplicht. Ook waren er die hun kinderen naar de scholen van de Gereformeerde Kerken stuurden. En daarnaast waren er nog die, omdat hier de veronderstelde wedergeboorte werd geleerd, de kinderen maar naar de openbare school stuurden. 21 In 1917 komt er de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs wat betekent dat bijzondere scholen nu ook door de overheid zullen worden bekostigd. Als er in de Utrechtse Domkerk een bid- en dankdienst wordt gehouden aan het einde van de schoolstrijd, is de plaats van Kersten leeg. Hij beschouwt de gelijkstelling als het verkopen van het eerstgeboorterecht van het gereformeerde onderwijs. Of anders gezegd: van het alleenrecht des Heeren. Kersten wilde geheel in lijn met artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis dat op alle scholen in Nederland gereformeerd onderwijs werd gegeven. 22 Kersten heeft wel gebruikgemaakt van de overheidsfinanciering die de gelijkstelling hem bood voor het stichten en de instandhouding van eigen scholen. Vaak wordt hieruit de conclusie getrokken dat dit inconsequent van ds. Kersten is geweest, dat hij hier een compromis gesloten heeft. Bolier doet dit ook min of meer. 23 Toch is dit niet het geval. Als bijvoorbeeld in een land waar godsdienstvrijheid heerst, een kerk die in leer en leven Gereformeerd is, van die vrijheid gebruikmaakt om zich als kerk in het openbare leven te organiseren, dan kan men die kerk vanzelf niet verwijten een compromis te sluiten inzake het beginsel dat een overheid volgens de Schrift in het openbare leven alleen een Gereformeerde kerk mag toelaten. Evenzo is ook het gebruikmaken van de mogelijkheid die de overheid aan ouders biedt om Christelijke scholen op Gereformeerde grondslag op te richten, niet het sluiten van een compromis of inconsequent. Het is namelijk niet verkeerd dat de overheid gereformeerde scholen bekostigt, maar het is alleen verkeerd dat de overheid ook niet-gereformeerde scholen toelaat en bekostigt.

Ik mis overigens in de bibliografie in Boliers boek de brochure van de Landelijke Stichting ter bevordering van de Staatkundig Gereformeerde beginselen over het onderwijs: De vrijheid van onderwijs veroordeeld op grond van Gods Woord en artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (2017).

Kerstens rol in de oorlog

Hoofdstuk 10 is een enigszins triest hoofdstuk geworden. De interne verdeeldheid en spanning binnen de Gereformeerde Gemeenten wordt daarin beschreven. Ook is er aandacht voor de rol van Kersten in de oorlog ten aanzien van de Joden en de bezetter. Aanvankelijk pleitte hij voor een verregaande onderwerping aan de bezetter. Nodig was te buigen onder het oordeel (Jer. 27). Niet iedereen kon dat waarderen, ook in de eigen gelederen niet. 24 Aanvankelijk heeft Kersten ook de intenties van de Duitsers niet ten volle

doorzien en ging hij - achteraf gezien - naïef om met het bevel van de Duitsers om schoolgaande Joodse kinderen te melden. 25 Er vindt echter een kentering plaats. Kersten steunde later, toen de Duitsers zich als een tiran openbaarden, zelfs het verzet moreel en financieel. 26 Overigens zonder daarbij het aspect van te buigen onder het oordeel uit het oog te verliezen. Over Kerstens rol in de pers en met name voor het dagblad De Banier in oorlogstijd is al het nodige in dit blad geschreven. Bolier laat zien dat Kersten niet verantwoordelijk gehouden kan worden voor het werk van de heer A. Kaptein. Kersten heeft helaas hierom veel laster en onterechte smaad moeten verduren in en na de oorlog. Bij een volgende druk Mocht er nog een volgende druk komen, wat waarschijnlijk is als het advies van dr. M. Golverdingen opgevolgd wordt om de belijdeniscatechisanten van de Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) dit boek cadeau te doen 27 , dan hoop ik dat er een naamregister wordt toegevoegd. Ook staan er nog wat taalkundige fouten in. 28 Ik wens het boek een brede lezerskring toe en de auteur dat hij zich op deze manier nog lang verdienstelijk kan maken in het schrijven van waardevolle en inhoudsvolle boeken. Ten besluite Mijn wens is dat ds. Kersten ook in deze tijd nagevolgd mag worden op die aspecten die tegenwoordig in de ‘gereformeerde gezindte’ niet meer ‘in’ blijken te zijn. Ik doel op het gereformeerde theocratische 29 gedachtegoed van deze voorganger, alsook zijn Bijbelse visie op de plaats van man en vrouw. Gedenkt uw voorgangers, die u het Woord Gods gesproken hebben; en volgt hun geloof na, aanschouwende de uitkomst van hun wandel (Hebr. 13:7). De kanttekenaren merken bij deze tekst op dat de apostelen en andere getrouwe leraars hun leer zelfs met hun bloed hebben verzegeld. Kand. D. Baarssen


Noten:

1) B. Bolier, Kersten in kleur. Voorganger, verbinder, vernieuwer, Apeldoorn 2018, ISBN 978402905137, 224 pagina’s, prijs 14,95 euro (hierna: Bolier). Deze recensie is geschreven naar aanleiding van de 1 e druk. In november 2018 bleek reeds een herziene 3 e druk verkocht te worden. In de onderstaande noten zijn zowel de paginanummers van de 1 e druk als die van de 3 e druk genoemd, als deze verschillen.

2) Zie: ‘Filmbeelden ds. G.H. Kersten duiken op’, in: RD, 1 september 2017, p. 1

3) L. Vogelaar, ‘Het portret beweegt opeens’, in RD, 1 september 2017, katern puntkomma, p. 2-3

4) Bolier, p. 6

5) Bolier, p. 7

6) H. de Vries, ‘Kersten: Zwart-wit en kleurrijk’, in: Terdege, 3 oktober 2018, p. 44-49

7) J. van ’t Hul, ‘Ds. Kerstens ‘Dogmatiek’ blijvend actueel’, in: RD, 23 juni 2018, katern nieuws, p. 2-3

8) J. van ’t Hul, ‘Graf ds. Kersten krijgt status monument’, in: RD, 6 september 2018, katern nieuws, p. 3

9) Zie: ‘Een afhankelijk en volhardend leider, zoals Kaleb’, in: RD, 7 september 2018, katern nieuws, p. 2-3

10) E. van Dijkhuizen en J. van der Knijff, ‘Van diskjockey tot godsdienstdocent’, in: RD, 26 juni 2009, katern mensen, p. 17

11) H. de Vries, ‘Met vreugde catechiseren’, in: Terdege, 10 december 2014, p. 36-39

12) Bolier, p. 9-19

13) Bolier, p. 20

14) Bolier, p. 96-97 e

15) Bolier, p. 111; 3 e druk: p. 110

16) Bolier, p. 108-110

17) Bolier, p. 112-113 e e

18) Bolier, p. 98-101; 3 e druk: p. 97-100. In zowel de 1 e druk (p. 98) als de 3 e druk (p. 97) schrijft Bolier: “Al in 1919 wordt besloten dat het vrouwenstandpunt nog verder uitgewerkt zal worden, maar het is er in Kerstens leven nooit van gekomen.” Dit is onjuist. In 1927 heeft ds. Kersten een uitvoerige artikelenserie van maar liefst 10 afleveringen over dit onderwerp in De Banier gepubliceerd. De inhoud van deze serie is terug te vinden in de door de Landelijke Stichting uitgegeven brochure Het vrouwkiesrecht veroordeeld.

19) In de 1 e druk schrijft Bolier alleen maar dat de SGP niet zo lang geleden gestraft is om haar standpunt en dat op enkele plaatsen nu vrouwen verkiesbaar gesteld zijn, alsook dat de meningen hierover verdeeld zijn. In de 3 e druk heeft hij de volgende zinnen uit de 1 e druk (zie p. 101) weggelaten: “Net als veel andere vrouwen heeft ook mevrouw Kersten niet gestemd, ondanks de ‘stemdwang’.” En: “Nog niet zo lang geleden is de SGP gestraft, omdat ze met haar vrouwenstandpunt de vrouw zou ‘onderdrukken’. Een vrouw heeft het recht om gekozen te worden. Sindsdien is de SGP in enkele plaatsen overgegaan tot het verkiesbaar stellen van vrouwen. Tot op de dag van vandaag zijn de meningen hierover verdeeld.” Feit is dat de SGP uiteindelijk niet gestraft is omdat ze het principe in theorie en praktijk heeft losgelaten. e

20) Bolier, p. 105; 3 e druk: p. 104-105

21) Bolier, p. 142-143; 3 e druk: p. 143-144

22) Bolier, p. 144-145; 3 e druk: p. 146-147 e e

23) Bolier, p. 146; 3 e druk: p. 147. In de 3 e druk is overigens hier ook de alinea ‘Offer’ weggelaten die in de 1 e druk te vinden is op p. 146. e

24) Bolier, p. 183-185; 3 e druk: 184-186 e

25) Bolier, p. 186-187; 3 e druk: p. 187-188

26) Bolier, p. 188-190; 3 e druk: p. 189-191

27) Bolier, p. 7

28) In de 1 e en 2 e druk stonden nog wat taalkundige fouten. Zie p. 20 en 26. Die zijn in de 3 e druk verdwenen.

29) Een voorbeeld van afwijking daarvan is de lezing van mr. D. Vergunst op de studiedag van het Dutch Bible Network. Zie: D. Vergunst, ‘SGP is populistische partij’, in: RD, 3 november 2018, katern puntkomma, p. 6.

Dit artikel werd u aangeboden door: In het spoor

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 1 december 2018

In het spoor | 68 Pagina's

‘Kersten in Kleur’

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 1 december 2018

In het spoor | 68 Pagina's