1. Gisbertus Voetius' leven

Gisbertus Voetius werd geboren te Heusden in 1589. Het was de tijd van de Tachtigjarige Oorlog. Zo werd Heusden vlak na de geboorte van Gisbertus belegerd door de Spanjaarden. Zijn vader, Paulus Voets, was in deze jaren als militair nauw betrokken bij de oorlog. Hij verloor het leven toen Gisbertus nog maar acht jaar oud was. Op school bleek dat Gisbertus goed kon leren. Zijn moeder kon verdere studie niet betalen, maar het stadsbestuur van Heusden besloot deze talentvolle jongen een studiebeurs te geven. In 1604 begon hij de theologiestudie aan de universiteit van Leiden. Hij ging in een soort internaat, het Statencollege, dat onder leiding stond van Bertius. Met deze man kon Voetius niet goed opschieten. Er ontstond onenigheid tussen hen, het is niet bekend waar over, en Bertius klaagde Voetius aan bij het bestuur. Hij werd weggestuurd en de rest van zijn studententijd te Leiden woonde hij op kamers. Voetius volgde in deze jaren zowel de colleges van Arminius als die van Gomarus. Vooral door deze laatste theoloog werd hij diepgaand beïnvloed. Bij het verlaten van de universiteit kreeg Voetius een bijzonder goed getuigschrift van Gomarus mee.

In 1611, op 22-jarige leeftijd, studeerde Voetius af en hij nam, op advies van Gomarus, een beroep aan naar de gemeente Vlijmen. Hij was de eerste predikant in Vlijmen sinds deze gemeente was overgegaan naar de hervorming. Het was dan ook geen gemakkelijke gemeente voor de jonge predikant. De bevolking had officieel wel gekozen voor de hervorming, maar in veel opzichten was ze nog rooms. Hier ondervond Voetius in de praktijk hoe nodig het was dat de kerk moest komen tot "nadere" Reformatie. Hij mocht vrucht zien op zijn prediking. Al na een jaar had hij een volledige kerkeraad en de gemeente groeide voortdurend. Naast het vele werk dat zijn predikantschap in deze gemeente met zich meebracht, bleef Voetius ook ijverig studeren. Vooral de geschriften van enkele engelse theologen werden door hem nauwgezet bestudeerd.

Na zes jaar kreeg Voetius een beroep van zijn vaderstad Heusden. In zijn vaderstad kreeg Voetius direct volop te maken met de uitgebroken twist op kerkelijk gebied tussen de arminianen, de remonstranten, en de gomaristen, de contraremonstranten. Vanuit de remonstrantse vleugel van de gemeente kwam fel verzet tegen het beroepen van deze volgeling van Gomarus. De "collega-predikant" Grevius weigerde zelfs om Voetius te bevestigen. Voetius heeft dus intrede gedaan zonder officieel bevestigd te zijn!

Nog nauwer werd Voetius betrokken bij de twist tussen remonstranten en contraremonstranten toen hij in 1618 door de Classis werd afgevaardigd naar de synode van Dordrecht. Hij was het jongste synodelid op deze belangrijke kerkvergadering. Op deze synode werden de remonstrantse predikanten afgezet en werd het belangrijke belijdenisgeschrift de "Vijf artikelen tegen de remonstranten" opgesteld. Verder werd op deze synode veel gesproken over de noodzaak van een verdergaande reformatie in ons land. Er moest niet alleen een rechtzinnige leer zijn, maar daarnaast moest de praktijk van de godzaligheid worden beoefend. Daarom sprak men wel over de noodzaak van "nadere reformatie". Enkele door Voetius geschreven boeken tonen ons dat hij een vurig voorstander was van deze Nadere Reformatie: "Proeve van de Cracht der Godtsalicheydt" (1627) en "Meditatie van de Ware Practijcke der Godtsalicheydt of der goede Wercken" (1628).

Het familiewapen van Gisbertus Voetius, dat hierbij afgebeeld staat (zie PDF), spreekt voor zichzelf. Toch kun je, gelet op het leven van de Utrechtse hoogleraar, daarin ook een symbolische betekenis leggen: hij wandelde door genade in het spoor der gerechtigheid.

In de zeventien jaren van zijn predikantschap te Heusden heeft Voetius heel wat meegemaakt. In 1625 stierf één van zijn kinderen aan de pest. In 1629 werd hij voor enige tijd legerpredikant onder stadhouder Frederik Hendrik. In deze periode werd hij nog tijdelijk "uitgeleend" aan de gemeente van Den Bosch. Na de verovering van deze roomse stad moest het kerkelijk leven immers op gang worden gebracht.

Gisbertus Voetius (1589-1676)

De in later tijd beroemde Utrechtse hoogleraar Gisbertus Voetius was ten tijde van de synode nog weinig bekend. Hij was in 1611 predikant le Vlijmen geworden en in 1617 te Heusden.  Voetius heeft na de synode regelmatig haar besluiten verdedigd, bijvoorbeeld in zijn Politica ecclesiastica, waarin hij onder andere B. Dwinglo's Nulliteyten (...) des Nationalen synodi (...) bestreed.  Hij was vanaf 1634 hoogleraar in Utrecht, waar hij op veel leerlingen een grote invloed heeft gehad.

Ondanks vele beroepen bleef hij te Heusden tot hij in 1634 werd benoemd tot hoogleraar aan de "Illustre School" van Utrecht. Als opdracht kreeg hij om colleges te geven in de theologie en de oosterse talen. Bij de aanvaarding van zijn ambt sprak hij in de Domkerk zijn beroemd geworden redevoering uit: "Rede om de godsvrucht te verbinden met de wetenschap". In deze rede vinden we eigenlijk kort het ideaal en het programma van de "Nadere Reformatie" terug. De geleerde theologen moesten niet alleen studeren en de geleerdheid bevorderen, maar dienden tevens de ware godsvrucht na te streven. Kennis en geloof, hoofd en hart dienden dus samen te gaan. Voetius besloot zijn beroemd geworden redevoering met een gebed: "Maar daar onze pogingen, onze raadgevingen, onze overredingen, onze redevoeringen van de theologische katheder niets vermogen, indien de Heilige Geest ons niet inwendig onderwijst, zo wenden wij ons tot U, o God, Vader, Zoon en Heilige Geest, onze Schepper, Verlosser, Heiligmaker. En wij bidden U, verlicht ons verstand op krachtige en liefelijke wijze, buig onze harten, regel onze hartstochten, kruisig ons vlees, scheld de wereld en de satan, die ons verzoeken en aanvechten, bekeer ons en wij zullen bekeerd zijn, trek ons en wij zullen u nalopen, werk in ons en wij zullen werken, geef wat Gij beveelt en beveel dan wat Gij wilt, dan zult Gij niet tevergeefs bevelen. Ontferm U over ons vaderland, ontferm U over de Kerk, ontferm U over ons Gymnasium, bekeer de ongelovigen, versterk de gelovigen, richt ons allen op de weg des vredes, naar het vaderland van de eeuwige heerlijkheid. U zij de lof, de eer, de heerlijkheid, tot in alle eeuwigheid. Amen".

Tijdens zijn colleges aan de universiteit hield Voetius de studenten voor dat anderen vaak zware offers moesten brengen om hun studie mogelijk te maken. Daarom dienden ze ijverig te studeren en mochten ze hun tijd niet in ledigheid doorbrengen. Zelf werkte Voetius in deze jaren ook zeer ijverig. Naast het geven van de colleges studeerde hij veel en bovendien vervulde hij in Utrecht nog een halve predikantsplaats. Hij preekte, gaf catechisatie en bezocht de zieken.

Als geleerde genoot hij zowel in binnen- als in buitenland hoog aanzien. Vanuit zijn geweldige kennis bond hij over veel onderwerpen de strijd aan. Zo keerde hij zich in geschriften vurig tegen de toen opkomende filosofie van Descartes. Hij vond het rationalisme van deze Franse filosoof, die in ons land leefde en werkte, een bedreiging voor de Goddelijke Openbaring. Als alles met het verstand te doorgronden moest zijn en alles draaide om het menselijk verstand zou dat immers tot kritiek leiden op het Woord van God.

Na een lang en arbeidzaam leven stierf Voetius in 1676. Hij werd begraven in de St.-Catharijne kerk te Utrecht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen