Bunyans Pelgrimsreis Kunstzinnig Verbeeld

De befaamde Christenreis en Christinnereis van Bunyan zijn opnieuw vertaald door prof. dr. A. Baars en voorzien van nuttige commentaren. Het bleek maar weer dat een nieuwe vertaling hard nodig was. Een biografie van Faith Cook over het leven en de tijd van Bunyan bracht beide boeken in een breed perspectief.

Het verhaal van Bunyans tweeluik is bekend: Christen ontvlucht de stad van het verderf en bereikt na een tocht met veel moeilijkheden het hemelse paradijs. Bunyan giet de reis in een vorm van een allegorie. Hij moest zich destijds verdedigen of deze literaire vorm wel te verenigen was met de geestelijke inhoud. Bunyan was op de hoogte van de zeggingskracht van spannende verhalen en wist dat die een middel konden zijn om de geestelijke aandacht te trekken.

Succes

En hij slaagde erin want de Christenreis was direct een succes. Het werd zelfs een van de meest gelezen boeken naast de Bijbel. Terecht, het boek spreekt tot de verbeelding. De mens krijgt last van zijn tekortkomingen en schuld, in christelijk opzicht: van de zonde. Hoe kom je van de zondelast af? Dat gebeurt in de Christenreis door te zien op het kruis. Maar Christen is dan al een tijdje door de enge poort. Hoe kan dat? Baars stelt dat de enge poort door de puriteinen uitgelegd werd als de ervaring van wedergeboorte en bekering, het begin van echt geestelijk leven. De nadruk valt dan op de beleving van de zonde en de wanhoop aan zichzelf.

De Christinnereis wordt vaak getypeerd als een meer ‘liefelijke’ versie van de Christenreis. Bunyan heeft zijn boek gezien als een aanvulling, temeer omdat verschillende schrijvers een graantje mee wilden pikken bij het succes van de Christenreis.

Baars laat zien dat de Christinnereis meer aandacht heeft voor het gewone gemeenteleven en de gemeenschap der heiligen. Het boek beeldt het heil minder individueel uit dan in de Christenreis. Christen reist alleen, maar Christiana gaat met haar vier kinderen en een buurvrouw op pelgrimsreis. De lijn van bewogenheid met anderen komt in de Christinnereis veel sterker naar voren. Baars vermoedt dat de nadruk op het gemeentelijk leven het gevolg is van het feit dat Bunyan weer uit de gevangenis keert en actief is met de opbouw van de gemeente. Hij is druk bezig met verkondiging en pastorale zorg. Hij is weer thuis in zijn gezin. “Door dat alles gaan zijn vensters meer open naar de wereld als plaats waar God Zijn Koninkrijk wil vestigen.” De dienaar van het Woord heeft er een belangrijker plaats en er is ook meer oog voor de verscheidenheid van de bekeringswegen.

Ook komen de sacramenten van doop en avondmaal meer in beeld, al is dat vaak impliciet. Baars toont aan dat Bunyan een open avondmaal praktiseerde. Hij was baptist maar vreemd genoeg hoor je hem nauwelijks over de doop. Hij typeert zijn gemeente in zijn aanvraag om een vergunning als congregationalistisch en niet als baptistisch. Hij betoogt dat de doop nooit een oorzaak van getwist mag zijn die de eenheid van de kerk scheurt. Ook weten we nauwelijks wanneer Bunyan gedoopt is. Van belang tot de toetreding tot de gemeente was dat iemand een mondeling getuigenis kon geven van zijn geloof en bekeringsweg en dat dit ook gepaard ging met vruchten en tekenen van geestelijk leven. Het was de gemeente die over het lidmaatschap besliste.

De gemeente is daar waar individuele gelovigen bij elkaar komen. Hier licht de puriteinse gemeentevisie op in de zin dat gelovigen met elkaar en met God een verbond sluiten. Voor Bunyan is het lidmaatschap van een kerk niet absoluut noodzakelijk voor een oprecht gelovige. Het gaat om de gemeente als bestaande uit zichtbare heiligen (visible saints), dat wil zeggen mensen die heilig willen leven. Bunyan werd lange tijd vervolgd omdat hij weigerde zich te conformeren aan de eisen van de staatskerk en haar liturgie.

De biografie van Faith Cook laat zien dat er voortdurend sprake was van vervolging van christenen die samenkwamen in onwettige bijeenkomsten of conventikels. Bunyan vertoont een onverzettelijkheid, een niet willen buigen voor mensen, maar alleen voor God. Hij vertegenwoordigt een christendom, dat haaks staat op bestaande kerkelijke kaders en ook sterk gericht is op de spoedige wederkomst van Christus.

We kunnen veel van Bunyan leren. Hij stond een vorm van authentiek christendom voor. Geloof is een zaak van innerlijkheid en beleving, niet van vormen en traditie. Vandaar zijn klassieke figuren als Praatchristen, Bijbedoeling, Mondbelijder, Vormendienaar, Huichelaar, Onkunde en vele anderen meer. Je bent christen door de daad en niet door praat. Zowel de beleving alsook de vruchten maken de gelovige tot een ware christen. De huichelaar steunt op zijn goede werken en ontleent daaraan zijn geestelijke zekerheid.

Maar deze ‘separatie’ gaat bij Bunyan nooit ten koste van de ruime nodiging van het heil. Ten onrechte zijn de etappen en figuren in de Christenreis uitgelegd als allerlei fasen in de geloofsweg. Wel weerspiegelt Bunyan de puriteinse visie dat er een sterk onderscheid is

tussen het ware geloof en de volle, bewuste zekerheid dat men een kind van God is.

Bunyan was wel uitzonderlijk in zijn voortdurende angst voor de hel en de vraag of hij wel uitverkoren was. Bunyans geestelijk leven kenmerkte zich door heftige ervaringen. Vaak had hij angst de zonde tegen de Heilige Geest gedaan te hebben.

Waardevol is Bunyans nadruk op het voeren van goede, geestelijke gesprekken. Beide werken staan er vol van. Baars stelt dat beide boeken elkaar aanvullen en elkaar uitleggen. Wie alleen de Christenreis leest, mist heel veel nuance en nadere uitleg. Het is nog moeilijker de Christinnereis alleen te lezen. Dus beide boeken lezen, adviseert Baars, met de hoop dat lezers van beide boeken aangemoedigd en meegenomen worden om zelf ook op pelgrimstocht te gaan naar de Hemelstad. Een advies dat ik hierbij graag doorgeef. Bunyans werken zijn herkenbaar en klassiek in de beschrijving van de pelgrimsreis van de christen door het leven, in al zijn strijd en moeite, maar het is een reis gedragen door hoop en vertrouwen.

Naar aanleiding van:

- John Bunyan, De Christenreis. Met kanttekeningen; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2018; 378 blz.; € 26,95;

- John Bunyan, De Christinnereis. Met kanttekeningen; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2019; 307 blz.; € 26,95.

- Faith Cook, Pelgrim zonder vrees. Het leven en de tijd van John Bunyan; Gebr. Koster, Barneveld, 2019; 483 blz.; € 34,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen