Bavincks Werk Vol Parels Van Vroomheid En Getuigenis

Als vertegenwoordiger van het neocalvinisme wilde Bavinck – net als Abraham Kuyper – het gereformeerde belijden in rapport met het bewustzijn van de tijd brengen. Het was zijn overtuiging dat de Heilige Schrift en het Bijbelse belijden blijvende actualiteit en relevantie hebben, ook in de moderne tijd van de negentiende en twintigste eeuw. Deze overtuiging heeft hij allerwegen uitgedragen met veel kennis van de gereformeerde theologie én met veel inzicht in de moderne theologie, cultuur en wetenschap.

De vraag kan gesteld worden: op welke wijze heeft Bavinck persoon-lijk en inhoudelijk een Bijbelse balans tussen orthodoxie en modernisme kunnen houden? Het antwoord op die vraag heeft meerdere facetten.

Het eerste daarvan richt zich op zijn inhoudelijke argumentatie. Als we zijn theologische, filosofische en wetenschappelijke werken analyseren, kunnen we concluderen dat, hoezeer hij ook het gesprek aangaat met het modernisme, hij de Bijbelse inhoud en het gereformeerde belijden laat prevaleren op inhoudelijke gronden. In de afgelopen decennia is uitvoerig onderzoek gedaan naar de wijze waarop hij zich beweegt tussen het gereformeerde en moderne denken. Het is van meet af aan hét thema van zijn leven, denken en werken.

Een ander facet van deze balans is zijn verantwoordelijkheid voor het kerkelijke leven van de Gereformeerde Kerken. Naast de inhoudelijke overwegingen zien we bij Bavinck het besef dat hij kerkelijk leiding moet geven in allerlei actuele vraagstukken. Eén van de kenmerken van zijn optreden als kerkleider is om steeds de verbinding te zoeken. Anders dan Kuyper is Bavinck de man van de synthese. Talrijke publicaties geven getuigenis van zijn irenische en consoliderende inslag.

Vroomheid

Een derde facet van het evenwicht tussen orthodoxie en modernisme heeft te maken met zijn innerlijke overtuiging, oftewel met spiritualiteit of beter, met vroomheid. Bij Bavinck zien we een nauwe verbinding tussen wetenschap en vroomheid.

Het ligt er bij hem weliswaar niet duimendik bovenop (zeker niet in zijn grote theologische werken), maar wie er hart en oog voor heeft, zal in zijn omvangrijke oeuvre talloze parels van vroomheid en getuigenis ontdekken. Juist op plaatsen waar het spannend wordt tussen orthodoxie en modernisme, zien we naast de inhoudelijke argumentatie en de kerkelijke dienstbaarheid ook vormen van tere vroomheid.

Herman Bavinck was geen piëtist, tenminste als we dat opvatten als een vorm van in zichzelf gekeerde vroomheid. Hij zocht in alles steeds weer de glorie van God en de zekerheid van het geloof, met daarbij een ruime blik op de kerk en op de wereld. Tegelijk blijkt steeds weer dat hij, ook in zijn geloofsleven, een gevoelige inslag heeft. Vlak voor zijn sterven in 1921 schrijft zijn vriend C. Snouck Hurgronje aan zijn vrouw: “Anders dan vroom heb ik mijn goeden vriend trouwens niet gekend.”

Verbond

Waarin is Bavincks vroomheid getypeerd? Wat is kenmerkend voor zijn spiritualiteit? Eén van de grondpilaren van zijn denken en geloven is het verbond van God met de mens. Dat verbond neemt hij ruim op: “De Heere richt Zijn verbond organisch op in Christus als Hoofd, eerst bij Adam en dan bij Abraham, die een vader aller gelovigen is. Hij volgt met Zijn genade de lijn der geslachten. Hij sluit in de herschepping bij de schepping zich aan. Hij voert de verkiezing uit in de weg van het verbond.”

In dit verbond staat Christus centraal en de verbondenheid aan Hem. “Al deze weldaden toch, van vergeving en vernieuwing, heiligheid en heerlijkheid, komen alleen uit de Middelaar ons toe, Die ze verworven heeft voor de prijs van Zijn bloed. Zij kunnen ons deel niet zijn, dan doordat wij deel hebben aan Zijn persoon. De mystieke vereniging met Christus gaat aan alle weldaden vooraf en openbaart zich het eerst in geloof en bekering. Gelijk het natuurlijk leven ons geschonken wordt in de geboorte en daarna in daden van verstand en wil omgezet, zo wordt het geestelijke leven ons eigendom door de wedergeboorte, om daarna vruchten te dragen van geloof en bekering.”

Overigens, de wedergeboorte geeft Bavinck geen zelfstandige plaats in het geestelijke leven. Wedergeboorte, geloof en bekering – ze worden altijd zichtbaar in de verbondenheid aan Christus.

Gods Woord

Na het verbond wijzen we op Gods Woord. De geestelijke mens en het Woord des Geestes horen bij elkaar. Het Woord, Christus, herschepping en geestelijk leven zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Omdat God Zich aan Zijn Woord verbonden heeft, weet de gelovige zich door het Woord aan God verbonden.

In zijn Gereformeerde dogmatiek handelt Bavinck over de principia (grondslagen) van de dogmatiek. Er is een principium externum, een grondslag buiten de mens, waardoor kennis van God en goddelijke zaken mogelijk is, namelijk door de algemene openbaring en de bijzondere openbaring. Er is ook een principium internum, een grondslag in de mens, namelijk dat de (wedergeboren) mens door het geloof de waarheid van God en Zijn openbaring gaat kennen, belijden en beleven. Daarin is heel het hart van de mens betrokken, dat bestaat in zijn denken, willen en voelen.

Bavinck ziet een drieslag in het getuigenis van de Heilige Geest: eerst in en door de Heilige Schrift, vervolgens door het getuigenis van de kerk der eeuwen, en ten derde in het hart van elke gelovige. Dit getuigenis is “de zegepraal van de dwaasheid des kruises over de wijsheid der wereld, de triumf van de gedachten Gods over de overleggingen des menschen. In dezen zin bezit het getuigenis des Heiligen Geestes eene uitnemende apologetische waarde. Dit toch is de overwinning, die de wereld overwint, namelijk ons geloof.”

Navolging

Een derde aspect van Bavincks vroomheid is de navolging van Christus of discipelschap. Al in zijn jonge jaren schrijft hij in zijn dagboeken over dit thema. Immers, het geloof van het hart vraagt om een levensstijl in woord en daad van dag tot dag. Eén van de belangrijkste aspecten daarbij is de plicht tot belijden en getuigen. “Belijden heeft wel het hart in zijn wortel en oorsprong, maar is toch zelf naar zijn aard en karakter een zaak van de mond, een werk van de lippen.”

De vrucht van de lippen is vooral gericht op de lof en eer van God. Het is vervolgens de roeping van de mens om in de kringen van zijn leven een getuige te zijn: in het huwelijk, in het gezin, in de gemeente, in de werkkring, in de maatschappij, in de cultuur en in de wetenschap. Bavinck is vooral bekend als dogmaticus, maar wie zijn oeuvre bestudeert, trekt de conclusie dat hij veel aandacht heeft voor de mens en zijn wezen, ervaring en levenspraktijk. Veel publicaties zijn gericht op de praktijk van het leven van de christen in deze tijd.

Gebed

Een vierde facet is dat van het gebed. Hij omschrijft bidden als een aanroepen van de waarachtige God, door de mens die zijn afhankelijkheid kent en gevoelt, en in vertrouwen op Gods beloften, om Christus’ wil om lichamelijke en geestelijke nooddruft vraagt, of voor ontvangen weldaden Hem dankt. Het is geen mystieke verzinking, maar het bestaat in een kennen van onze behoeften, in het bidden met ons verstand, in het overdenken van Gods majesteit, in het breken met onze zonden en het aankweken van het geloof.

De bidder steunt daarbij op Gods beloften in Jezus Christus. In zijn Gereformeerde ethiek verbindt Bavinck aan het gebed de geestelijke meditatie, de lezing van Gods Woord, het zingen, de eenzaamheid, het vasten, het waken en het doen van beloften. Elders schrijft hij: “En de ware, echte vroomheid komt allereerst in gehoorzaamheid uit; deze is beter dan offerande, en het opmerken van ‘s Heeren wil is beter dan het vette der rammen. Over wezen en oorsprong, voorwerp en inhoud, plaats en tijd, vorm en vrucht van het gebed ontsteekt het Woord des Heeren dat licht, hetwelk wij voor de practijk der Godzaligheid van noode hebben.”

Evaluatie

In Bavincks denken zien we een intensieve ontmoeting tussen orthodoxie en modernisme. Eén van de balanspunten daartussen is vroomheid. Hij uit meerdere keren zijn zorg dat die in zijn dagen te weinig wordt beoefend. Hijzelf is een voorbeeld van innige en tedere vroomheid. Ook daarin ligt iets van zijn actualiteit voor deze tijd. “Als het geloof maar van den echten stempel is, als er maar ware, kinderlijke vreeze Gods in het harte woont, dan komt dit altijd voor den dag. Het openbaart zich in de vroomheid van zin, in de oprechtheid des gemoeds, in de teederheid des harten, in den eerbied voor het heilige, in den lust tot het gebed, in de vreeze voor het kwaad, in het afhouden van zichzelf en anderen van datgene, wat verkeerd en zondig is.”

Dr. A. Goedvree is hervormd predikant in Hoevelaken en promoveerde in 2018 op Een ondoordringbaar mysterie. Wedergeboorte volgens Herman Bavinck (uitg. De Banier, Apeldoorn).

Bronnen:

- H. Bavinck, Gereformeerde dogmatiek I-IV, Kampen, 1906, 1908, 1910 en 1911.

- H. Bavinck, Gereformeerde Ethiek, Utrecht, 2019.

- H. Bavinck, De offerande des Lofs; Overdenkingen voor en na de toelating tot het Heilig Avondmaal, Kampen, diverse uitgaven.

- H. Bavinck, Magnalia Dei: Onderwijzing in de christelijke religie naar gereformeerde belijdenis, Kampen, 1909.

- J. Bolt, Bavinck on the Christian Life: Following Jezus in Faithful Service, Wheaton, 2015.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen