Geboekstaafd

Zijn er rooms-katholieke verwante theologen van de Dordtse synode? Uit dit boek kun je die conclusie inderdaad trekken. De contraremonstranten waren niet de gedoodverfde ultra-calvinisten, die een enghartige interpretatie van de antipelagiaanse Augustinus verdedigden uit angst voor Rome, maar zij beriepen zich op Spaanse dominicanen om de goddelijke genade te verdedigen. De arminianen vonden daarentegen steun bij de jezuïeten Luis de Molina en Francisco Suárez, die de menselijke vrijheid en de goddelijke wil met elkaar poogden te verzoenen en zo de grondslag legden van een voorwaardelijke predestinatie en niet onwederstandelijke genade. De jezuïetische molinisten (volgelingen van De Molina) verwoordden hun verdediging van de vrije wil in het boek Congregatio de auxiliis (1598-1607), waar de titel van de bundel naar verwijst.

Het levert een uitermate boeiende bundel op die prachtige interconfessionele dwarsverbanden laat zien. Zo lezen we dat jezuïeten de dominicanen verwijten dat ze eigenlijk calvinisten zijn. Het bracht de hugenootse theoloog André Rivet (1572- 1651) ertoe te zeggen dat er veel “verkapte calvinisten” in de roomse kerk waren. Spaanse thomisten verdedigden in overeenstemming met Thomas van Aquino de inwendige genade die nodig was voor het werken van het geloof. Uitwendige prediking en het gezag van de kerk zijn niet genoeg. Roomse theologen uit de dominicaanse hoek keerden zich nadrukkelijk tegen het semipelagianisme van de jezuïeten.

Maar heel rijk moeten we ons als (gereformeerde) protestanten met deze steun vanuit Rome niet rekenen. Er bleven verschillen op het punt van de kerk, sacramenten en verlossingsleer. Calvijn komt er uiteindelijk slecht af. Hij blijft toch een ketterse theoloog, die de vrije wil ontkende en feitelijk God tot auteur van de zonde maakte, zo stelden diverse rooms-katholieken. De thomisten leerden daarom dat door de “voorkomende” genade de mens in staat is vrijwillig in te stemmen met de genade. Daarom was Augustinus zo populair in de late Middeleeuwen. Hij slaagde er volgens velen in om zowel de goddelijkheid van de genade als de vrije wil (als creatuurlijk gegeven) te handhaven. De Leuvense bisschop Cornelius Jansen en inspirator van Pascal betoogde dat Augustinus het evenwicht leerde zonder partij te kiezen voor calvinisme en pelagianisme. Deze kerkvader gaf volgens hem zoveel schaduw dat molinisten, thomisten en zelfs gomaristen daaronder konden schuilen.

Mooi is om te zien hoe ruimhartig oudvaders konden zijn in de erkenning van confessionele overeenkomsten. Gomarus beriep zich zelfs op het Concilie van Trente om te laten zien dat Arminius het verkeerd had met de erfzonde, al kon laatstgenoemde met diens leer van de vrije wil zich wel weer op Rome beroepen. Remonstranten zagen bij de contraremonstranten de leer van de dominicanen in essentie terug. Aan de andere kant werden de jezuïeten ook niet helemaal aan de kant gezet. Voetius waardeerde hen op het punt van de praktische vroomheid en beval zelfs een belangrijk aantal exegetische commentaren uit deze richting aan. Maar in de discussie over genade en verkiezing koos Voetius onloochenbaar voor de dominicanen. De dominicaan Gazzaniga stelde zelfs dat de leer van Dordt fundamenteel gezond was en zelfs thomistisch was op het cruciale punt van de predestinatie en de verwerping. “Er is nauwelijks verschil tussen ons en hen in deze zaak.” Het zal je maar gezegd worden...

Dr. K. van der Zwaag

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen