Een Groeniaan in de politiek

Het bespreken en ontwikkelen van een actuele visie op basis van fundamentele uitgangspunten, dat lag hem na aan het hart. Aan een diepgravende bezinning leverde hij graag zijn bijdrage.

ACTUALITEIT GROEN VAN PRINSTERER

Als Van den Berg ergens op attendeerde, dan was het wel de actualiteit van het denken van Groen van Prinsterer. Die ervoer hij heel persoonlijk, zeker toen in de wetgeving fundamentele wissels werden omgezet. Maar ook bij andere onderwerpen bracht hij met de regelmaat van de klok ‘Groen’ ter sprake. Zo hield hij een klein half jaar na zijn aantreden als lid van de Tweede Kamer een lezing voor het verband van raadsleden van de SGP. Hij bekritiseerde de centralisatiedrang van de Haagse overheid, waardoor gemeenten steeds minder beleidsvrijheid overhielden. Zo had Thorbecke, de man die de Gemeentewet in 1851 eigenhandig had geschreven, het niet bedoeld, aldus van den Berg. (Toch heeft) de gemeentewet de afbraak van de gemeentelijke autonomie niet kunnen voorkomen. Als wij vanuit deze constatering terugblikken op het ontstaan van de gemeentewet, wordt het ons toch duidelijker, waarom Groen zo fel tegen de gemeentewet heeft geopponeerd. Velen vonden en vinden zijn oppositie te fel en onverantwoord. Hoe fel Groen zich uitliet, blijkt uit het volgende citaat: ‘[…] Door een dergelijke wet worden geen autonomen, maar automaten, door deze wet (worden) plaatselijke automaten en centrale autocraten gevormd’. Dat is nogal wat. Maar kan men ontkennen, dat vooral de laatste decennia Groen toch meer in het gelijk zijn gaan stellen? […] Groen heeft, vanuit zijn visie op dreigende centralisatie in de ongeloofsstaat, scherp, ik zou durven zeggen, profetisch gezien, in welke positie de gemeenten terecht zouden kunnen komen. 2

VLUCHTELINGENPROBLEMATIEK

Het volgende citaat komt uit een bijdrage over Vluchtelingenbeleid, gepubliceerd in april 1989. Ook al waren de tijden toen nogal anders, deze tekst zou niet misstaan in het verkiezingsprogramma van de SGP voor 2021: Goede procedures zullen moeten worden ontwikkeld om snelle, maar evenzeer rechtvaardige beslissingen over al dan niet toelating te kunnen nemen. […] Jarenlange wachttijden, waarna soms toch nog tot uitzetting wordt overgegaan, zijn onmenselijk. […] Overigens moeten wij niet de illusie hebben, dat de vluchtelingenproblematiek ooit zal kunnen worden opgelost. Juist hier worden wij geconfronteerd met de gevolgen van de zonde, ook in de volkerenwereld. Het eerste mensenpaar is door de zondeval vluchteling geworden.

Gerechtigheid en barmhartigheid zullen in deze vaak moeilijke kwesties blijvend richtsnoer van de overheid moeten zijn. ³

EEN KAARS VOOR PAARS

Eind 1994 blikte Van den Berg terug op de totstandkoming van het eerste paarse kabinet dat na de zomer van dat jaar was aangetreden. Het kreeg de sprekende titel Een kaars voor paars! Hij vroeg zich af wat een seculier, onchristelijk kabinet voor de SGP zou betekenen. Het is de dure roeping van de christelijke politiek om te laten zien waar de werkelijke vragen van onze tijd liggen en hoe actueel de bijbelse beginselen in dat licht zijn. De wortels van de moderne ideologieën, die wel degelijk hun invloed op alle terreinen doen gelden, dienen te worden blootgelegd en de uitgangspunten, ontleend aan Gods Woord, dienen daartegenover te worden geplaatst. Deze hoge pretentie stelt ook hoge eisen; het is een voortdurende worsteling dit getuigenis zo te laten klinken, dat het ook de moderne mens raakt, zonder dat ook maar enigermate afbreuk wordt gedaan aan het principiële gehalte van het eigen geluid. ⁴

LIBERALE CONSITUTIEFABRIEK

Coalitiepartij D66 zag haar kans schoon om een van haar kroonjuwelen, het referendum, te realiseren. Met het oog daarop moest de Grondwet worden herzien. Van den Berg schrijft daarover in 1998 een beschouwing, waarbij hij uiteraard teruggrijpt op gedachten van Groen van Prinsterer en deze vertaalt naar de actualiteit: Vanuit de hiervoor samengevatte visie is het duidelijk waarom Groen zo scherp waarschuwde voor de gevaren van de “liberale constitutiefabrijk”, waarbij in de Grondwetsvisie niet continuïteit en stabiliteit op de voorgrond staan, maar de wens om - vaak modieus getinte - veranderingen door te voeren. Wij kunnen deze discussies tussen Groen en Thorbecke rechtstreeks verplaatsen naar de actualiteit. [...] De voorgestelde bepaling inzake het correctief wetgevingsreferendum werd uiteindelijk als gevolg van politieke compromissen in de Tweede Kamer zodanig aangepast, dat deze voor de onbevangen lezer vrijwel onbegrijpelijk is geworden. Zo behoort men niet met de Grondwet om te gaan. Frappant is dat de in de Tweede Kamer door de SGP-woordvoerder geuite kritiek in de inbreng van de VVD-fractie bij het Verslag in de Eerste Kamer woordelijk werd aangehaald. Deze bij mijn weten unieke situatie moet de verantwoordelijke VVD-minister toch wel te denken geven! 5

VERHOUDING KERK EN STAAT

Ook na zijn vertrek uit de Tweede Kamer bleef Van den Berg studeren en schrijven, onder meer over de verhouding van de overheid tot de kerk, een thema dat hem boeide. In december 2002 schrijft hij iets dat vandaag de dag, denkend aan de bejegening van kerken door het kabinet, meteen herkenning oproept: In feite weet de overheid met de positie van de kerk geen raad: de scheiding van kerk en staat verbiedt, althans zo meent men, erkenning van de bijzondere positie, met als gevolg dat de kerken steeds meer op een lijn worden gezet met allerhande belangengroepen in de samenleving, met alle gevolgen van dien. Voorbeeld hiervan is de privacywetgeving. Zeer recent, om een ander voorbeeld te noemen, bleek dat kerkgebouwen wat betreft veiligheidseisen op een lijn dreigen te worden gesteld met grote publiektrekkende ruimten, zoals discotheken, hetgeen tot onwerkbare eisen zou leiden. Een van de laatste series Kamervragen, die ik stelde, had op deze materie betrekking. De kwestie is nog geenszins opgelost. ⁶

CHRISTELIJKE POLITIEK HEEFT TOEKOMST

Tenslotte kom ik bij Van den Bergs diepzinnige en veelzeggende beschouwing uit 1990 over het onderwerp Christelijke politiek en toekomstverwachting. Het lijkt op het eerste gezicht wat paradoxaal om in een periode waarin de ontkerstening in politiek en samenleving om zich heen grijpt, de begrippen christelijke politiek en toekomstverwachting met elkaar in verbinding te brengen. Bij nadere beschouwing wordt evenwel snel duidelijk dat het bij dit onderwerp gaat om een kernpunt, zo niet het kernpunt van christelijk politiek. […]

De bijbelse toekomstverwachting geeft aan de christelijke politiek perspectief en uitzicht. […] Een politiek die zich slechts richt op de volmaking van aardse structuren, geeft stenen voor brood. […] Alle horizontaal gerichte politiek vindt in het komende wereldgericht zijn definitieve fiasco en ondergang. Dienstbaar te mogen zijn, in alle gebrek en tekort, aan dat komende Godsrijk, het is het perspectief voor ware christelijke politiek. Dat bewaart voor moedeloosheid en doemdenken.

[…] Christelijke politiek heeft toekomst. Niet voor niets volgt in onze geloofsbelijdenis op het artikel over het ambt van de overheid het artikel over het laatste oordeel. Het uitzicht op het komende Koninkrijk Gods geeft aan christelijke politiek dan ook zijn diepste dimensie: alle andere activiteit, ook de politiek, wordt geplaatst in eeuwigheidslicht. 7

AFSCHEID MET EEN OPEN EINDE

Het leven van Koos van den Berg hier op aarde is voor ons gevoel vrij abrupt geëindigd. Op 17 februari jl. sprak ik hem in Nunspeet nog over de plannen voor een wetenschappelijke biografie over Groen van Prinsterer. Natuurlijk interesseerde hem dat zeer en hij wilde graag op de hoogte worden gehouden. Het sprak vanzelf dat ik dat zou doen. Een niet afgerond einde, open naar de toekomst... Zo namen we afscheid, en hij deed dat zoals altijd op een positieve, hartelijke en vriendelijke manier. Achteraf bezien past dit wonderlijk goed bij Van den Berg. Hij was iemand die zijn werk als parlementariër deed in het licht van het komende Koninkrijk Gods. Je merkte bij hem het levende besef op dat het volmaakte, het beste nog komt. Niettemin is het verlies groot. Het overlijden van Koos van den Berg laat een lege plaats achter, in het bijzonder voor zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen. Ook vanaf deze plaats wensen we hen en de andere nabestaanden van harte Gods nabijheid en genadige troost toe om dit verlies te dragen.

1 Zicht 2018 nr 3, p. 6-12.

2 Zicht 1986 nr 5, p. 18-26.

3 Zicht 1989 nr 2, p. 65-67.

4 Zicht 1994 nr 6, p. 210-213.

5 Zicht 1998 nr 3, p. 8-9. 6

6 Zicht, 2002 nr 4, p. 26-29.

7 Zicht 1990 nr 5, p. 167-172.

drs. J.A. Schippers, Een Groeniaan in de politiek

Jan Schippers, eindredacteur

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen