Kennis als wapen

Waarom is geschiedenis belangrijk?
“Als we ons verleden niet kennen, kunnen we onze huidige tijd niet begrijpen. Sommige dingen die nu actueel zijn en waarover discussies worden gevoerd, hebben een lange voorgeschiedenis. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan het bijzonder onderwijs. Om te begrijpen waarom er bijzonder onderwijs is, moet je bijna honderd jaar terug. Kennis van de geschiedenis behoed je ook voor fouten. Het zorgt ervoor dat we geen onzin verkopen. Door kennis van onze historie kunnen we onze eigen tijd beter duiden.”

Toch gaat het niet alleen maar om het begrijpen van onze tijd...
“Nee. Wie alleen het praktische nut ziet, laat al snel de waan van de dag regeren over de geschiedenis. Dan maak je het heden tot maatstaf. Een voorbeeld hiervan is een recent boek over de geschiedenis van Amsterdam. Amsterdam wordt hierin neergezet als tolerante en vrijzinnige stad. Dat zijn thema’s die de samenleving nu belangrijk vindt.”

Welke rol heeft een historicus hierin?
“De bekende historicus A. Th. van Deursen heeft gezegd dat historici moeten proberen het verleden recht te doen. Dit betekent ook dat wij de mensen in het verleden recht moeten doen. Wij moeten hen in hun eigen context zien.”

Wat gebeurt er als er te weinig kennis is van de geschiedenis?
“Dingen die niets met elkaar te maken hebben, worden met elkaar verbonden, of met elkaar vergeleken. Aan de andere kant worden andere dingen juist niet begrepen, terwijl ze echt diepe wortels hebben in onze geschiedenis. Je kunt daarbij denken aan het bijzonder onderwijs en de betekenis van het christelijke geloof in Nederland.”

Ik ben wel eens bang dat het lezen zich beperkt tot de statusupdates van Facebook

Je vindt kennis van de geschiedenis heel belangrijk. Wat is het minimum aan kennis van de geschiedenis die jongeren moeten hebben?
“Ik vind dat mijn studenten als ze beginnen aan de studie kennis moeten hebben van de Bijbel en de Griekse mythologie. Verder hoop ik dat ze tenminste één goed handboek over de geschiedenis hebben gelezen...”

...en voor jongeren uit de kerk?
“Wij belijden ons geloof met de kerk van alle tijden en plaatsen. Dan moet je wel weten wat de kerk in de geschiedenis gezegd, beleden en gedaan heeft. Verdiep je in de geschiedenis van je eigen kerk. Maar de kerk is ook van voor 1907. Denk maar aan Augustinus, Luther en Calvijn. Wanneer je alleen maar naar je eigen traditie kijkt, ontstaat er makkelijk een vijandbeeld van andere tradities, die toch dicht bij je staan. We moeten mensen serieus nemen, ook in hun religieuze handelingen. Je moet je dus ook verdiepen in tradities om je heen. Dingen zijn soms niet, wat ze lijken. De andere kant is wel, dat dingen soms ook heel erg tegenvallen.”

Hoe kijk jij als christen én historicus naar de geschiedenis?
“Je kunt op verschillende manieren naar de geschiedenis kijken. Sommigen gaan op zoek naar Gods hand in de geschiedenis. Zelf wil ik godsdienst zien als een autonome factor. Religie is enorm belangrijk. Veel hedendaagse historici onderschatten dat.”

Maar Gods hand schrijft de geschiedenis, want Hij leidt alle dingen...
“God leidt ons hele leven. Dat is een geloofsbelijdenis. Als je dat weet en belijdt, hoef je niet bepaalde incidenten aan te wijzen, die duiden op Gods hand. Als je dat wel doet kom je vaak op buitengewonde dingen uit, maar de Godregering blijkt juist ook in de kleine dingen van het leven. Van Augustinus kunnen we wat dat betreft veel leren. Hij was uiterst voorzichtig in het christelijke duiden van de geschiedenis. Volgens hem was de mens te beperkt om gezaghebbend Gods hand in de geschiedenis aan te wijzen. Hij laat zien dat in de geschiedenis twee rijken door elkaar lopen. Pas met het oordeel zal de sluier worden opgeheven.”

Hoe kun je als historicus het verleden recht doen?
“Een historicus wordt geroepen om het verleden recht te doen. Je ontkomt er dan vaak niet aan om goede en minder goede kanten van mensen onder ogen te zien. Het gaat om het denken, spreken en doen van mensen. Je mag geen sensatie zoeken, maar je mag de fouten ook niet onder het tapijt vegen. Als historicus heb je echter wel een hele machtige pen. Dus het is een grote verantwoordelijkheid hoe je de dingen opschrijft. Laat ik een voorbeeld noemen. Prins Maurits moeten we in al zijn facetten zien. Daar horen ook zijn seksuele escapades bij, want die zijn in zijn context opmerkelijk. Als je zo gericht bent op het voortbestaan van het Huis van Oranje, dan is het toch heel opmerkelijk dat je nooit trouwt.”

Geschiedenis heeft ook veel met tradities te maken. Of juist andersom. Wat is een traditie?
“Traditie stamt af van een Latijns woord dat ‘overleveren’ betekent. Een bepaald gebruik wordt overgeleverd aan een volgende generatie. Je kunt denken aan gewoonten, verhalen, kleding en gebeurtenissen als Koninginnedag en Prinsjesdag.”

Sommige tradities lijken heel oud, maar is dat altijd zo?
“We moeten ons goed realiseren dat veel tradities niet zo oud zijn, als ze lijken. Veel tradities zijn uitgevonden. Vooral in de negentiende eeuw werden tradities in het leven geroepen om te verbinden en om identiteit te geven aan een land of een groep mensen. Neem nu de Gouden Koets. Die werd ingevoerd toen er al auto’s bestonden…”

Betekent dit dat tradities een vertekend beeld geven van de geschiedenis?
“Soms wel. Veel beelden en verhalen zijn ontstaan en op een bepaalde periode gelegd. Heel vaak zijn verhalen ook vertelt als propaganda. Bekende historische personen zijn omgeven met mooie verhalen die niet kloppen. Hierbij kun je denken aan Willem van Oranje, Prins Maurits of Maarten Luther.”

Maar wat is dan het goede in een traditie?
“Tradities bieden ons houvast. Zeker de traditie van de kerk geeft stabiliteit. Het laat je zien waar wij vandaan komen. Het geeft troost en steun om in een lange traditie te staan van mensen die hun geloof hebben beleden.”

Sommige mensen hebben een hekel aan tradities en willen veranderen. Hoe moeten we volgens jou omgaan met overgeleverde traditie?
“Er is te weinig oog voor de mooie kanten van de traditie. Anderzijds wordt traditie soms onterecht verabsoluteerd. Volgens mij is er daarom een ding heel hard nodig: kennis. Daar wil ik absoluut een dikke streep onder zetten. Hoe kun je iets doorgeven, als je niet weet wat het inhoudt? We moeten doorgeven. Dat betekent vooral dat we erover moeten praten. We moeten niet zeggen: we doen het nu eenmaal, want dat is altijd zo geweest. Als we dingen doorgeven, zonder uit te leggen, dan haakt de volgende generatie af. Zij krijgen dan een kistje in handen, en als ze het open maken, blijkt het leeg te zijn. Dan blijft alleen de vorm over.”

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat het kistje niet leeg is?
“Verdiep je in de traditie van de kerk. De gelovigen van alle eeuwen hebben hun geloof beleden en beleefd. Neem daar kennis van. We moeten er vervolgens ook eerlijk en open over kunnen praten. We moeten onze traditie niet zien als gestolde waarheid. De traditie leeft als het goed is en wat leeft verandert. Maar, als je geen kennis van het verleden hebt, dan gaat het juist niet goed. Dan stolt de traditie, of wordt ze uitgewist.”

Het gebrek aan kennis, dat is volgens jou echt zorgelijk?
“Kennis is een wapen. Ik ben een optimist, maar ik zie wel dat er de komende jaren bepaalde dingen op de tocht staan. Bijvoorbeeld het reformatorische onderwijs. Als we niet meer kunnen uitleggen, waarom dat belangrijk is, hebben we een groot probleem. Er zou in de reformatorische gezindte weer veel meer moeten worden gelezen. Ik ben wel eens bang dat het lezen zich beperkt tot de statusupdates van Facebook.
Het is heel makkelijk geworden. We zijn dingen heel gewoon gaan vinden. We hebben onze roots heel hard nodig de komende jaren. We moeten dingen uitleggen. Daarom is het zo goed om te wonen in het huis van de traditie. En die traditie is niet gestold, maar leeft.”

Arjan Nobel

Arjan Nobel is 35 jaar en woont in Oud-Beijerland. Hij geeft les aan de Universiteit van Amsterdam. Zelf studeerde hij geschiedenis in Leiden en promoveerde hij in 2012. Arjan is ook voorzitter van de Vereniging voor Christen- Historici.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen