Fotograaf in Goma

Hoewel de internationale pers ruimschoots vertegenwoordigd is in Goma, was dat voor Jaco Klamer geen reden om achter te blijven. Omdat het fotobudget van het Nederlands Dagblad, waarvoor hij parttime als fotograaf werkt, niet op dergelijke reizen is berekend, zocht hij naar alternatieve wegen. Vorige maand kreeg hij de mogelijkheid om mee te vliegen met een hulpvlucht van de Koninklijke Luchtmacht. Een kans die hij met beide handen aangreep. „Ik vind het belangrijk dat je als fotograaf in zulke gebieden aanwezig bent, om door je foto's te vertellen wat zich daar afspeelt. Zodra de pers aandacht besteedt aan de ellende in een bepaald deel van de wereld, zie je de situatie daar verbeteren. Dat heeft overigens ook een keerzijde. Als de toestand zo miserabel wordt dat er geen buitenlanders meer kunnen komen, wordt de indruk gewekt dat de problemen voorbij zijn. Terwijl de situatie in werkelijkheid vreselijker is dan ooit. Naast het nut van informatieverstrekking is er ook de vakmatige kant. Een ramp zoals zich in Goma voltrekt, komt maar weinig voor. Je moet daar gewoon bij zijn. Ik heb er beroemde fotografen ontmoet als James Nachtwey en Sebastiao Salgado, die allemaal zeiden dat ze nog nooit op zo'n schaal mensen hadden zien overlijden aan een relatief onschuldige ziekte als cholera."

Pilsje
Twee weken voor zijn vertrek was de ND-fotograaf aanwezig bij de uitreiking van een journalistieke prijs aan Els de Temmerman, onder meer Afrikacorrespondente van de Volkskrant en schrijfster van "De Hoorn van Waanzin". De levensloop van deze journaliste sterkte hem in zijn overtuiging dat de journalistiek een van de machtigste wapens is in de strijd tegen nood en onrecht. „Ze werkte eerst als hulpverlener, maar is later journalist geworden, omdat ze de indruk had dat ze zo meer kon betekenen. Dat is ook wel gebleken. Ze heeft met haar artikelen enorm veel mensen bereikt en bewust gemaakt van de nood in Somalië en Soedan." > Klamer zelfwas in '91 ook in Zuid-Soedan. In vergelijking daarmee was zijn verblijf in Goma redelijk comfortabel. „Het is een forse stad waar in principe alles te krijgen is. Mits je voldoende geld bij je hebt. De middenstand en de hotelhouders spinnen goed garen bij de ramp. Ik betaalde voor een pilsje zes dollar, omgerekend zo'n tien gulden. Dat lijkt me niet de gangbare prijs."

Rare oorlog
Op de situatie die hij in de vluchtelingenkampen aantrof, was hij door televisiebeelden voorbereid. „Ik had op het ergste gerekend. Er zijn beelden vertoond die zo verschrikkelijk waren dat ik er amper naar kon kijken. Dat is trouwens ook mijn bezwaar tegen veel wat op het journaal komt. De meest verschrikkelijke dingen worden achter elkaar vertoond, zonder samenhang, los van de context. Daardoor kun je er niet veel mee. In een goede documentaire word je als het ware meegenomen. In het journaal krijg je niet meer dan een paar "hoogtepunten" voorgeschoteld." De weerzin die hij bij verschillende beelden voelde opkomen, confronteerde hem wel met de vraag waarom hij zelf naar dit gebied toe wilde. „Voor zover ik dat bij mezelf kan nagaan was het geen sensatiezucht. Vanuit je professie vind je het wel mooi, tussen aanhalingstekens, om van zo'n dramatische situatie verslag te doen. Zowel voor de huidige generatie als voor het nageslacht. Ik heb er ook over gedacht om naar Joegoslavië te gaan, maar daar kon ik niet toe komen. Het is zo'n rare oorlog, je weet nauwelijks wat de oorzaak is, wie de schuldige is, waar het naartoe moet... Als ik risico loop, moet ik wel weten dat er een goed doel mee gediend is. M'n reis naar Roeanda heb ik echt als zinvol ervaren."

Huiver
Een deel van het materiaal waarmee Jaco Klamer terugkeerde, is ongeschikt voor publikatie in een familieblad. Met name de verwerking van lijken roept walging en huiver op. Ook in Goma gaat de regel op dat het ter aarde bestellen van één dode een emotionele gebeurtenis is, maar het verwerken van stapels lijken een bijna industriële activiteit. De dia's van de Amersfoortse fotograaf laten zien hoe de uitgeteerde lichamen van mannen, vrouwen en kinderen met een shovel in haastig gedolven massagraven worden geschoven. Een Roeandees geeft aanwijzingen welke "partij" aan de beurt is. Alsof het om vuilnis gaat. Het aangrijpendst is de dia die werd genomen nadat het werktuig z'n lading had gestort. Een klein kind is tussen de tanden van de bak blijven hangen en bungelt als een pop voorover. Voor Klamer was het een onwezenlijke situatie. „Over een oppervlakte van dertig bij vijf meter lag het vol met stapels lijken. Je kunt dat niet echt bevatten. Het is heel schokkend. Tegelijk probeer je er zo goed mogelijk beelden van te maken. Hoewel je het liefst snel verder zou lopen, kruip je zo dicht naar zo'n lijk toe, dat je ziet dat er belletjes uit de mond komen."

Integriteit
„Een voordeel bij het fotograferen van overleden mensen is dat je geen rekening hoeft te houden met hun emoties. De volgende dag zag ik bij een ziekenhuisje een stervend jongetje. De ontlasting liep als water uit zijn lichaam. Hij zat er helemaal onder. Z'n moeder probeerde hem nog wat schoon te maken. Ik kon dat niet fotograferen. Voor m'n gevoel zou ik daarmee hun integriteit aantasten. Een Engelse fotograaf nam er wel een foto van. Later zei hij dat hij er even veel moeite mee had gehad als ik, maar hij vond dat hij die foto toch moest maken, omdat het een beeld was dat vertelt hoe erg het was. Daarin kon ik hem geen ongelijk geven. Het was bij mij niet zozeer een verstandelijke, maar een emotionele blokkade die veroorzaakte dat ik dat niet vast kon leggen."

Gedisciplineerd
De gedachte dat beroemde fotografen onverschillige lui zijn, die met de ellebogen werken, is volgens Klamer onjuist. „Van James Nachtwey is bekend dat hij enorm gedisciplineerd leeft. Daar kunnen zelfs veel christenen nog wat van leren. Het zijn juist mensen die heel goed kijken, goed nadenken en veel tijd investeren in het opbouwen van contacten en het winnen van vertrouwen. Zo heeft Salgado een paar jaar geleden vier maanden in een Ethiopisch vluchtelingenkamp gebivakkeerd. Zijn opvatting is dat je pas echt goede foto's kunt maken als je precies weet wat, hoe en waarom iets gebeurt. Hoewel ik niet over de financiële middelen beschik om zo te werken, probeer ik dat ideaal zo goed mogelijk na te streven. Niet even een spectaculair plaatje schieten en dan weer weg, maar proberen een reëel beeld te geven. We zijn één dag in Roeanda geweest. Daar troffen we vrouwen aan die alweer aan het werk waren op het land en echt vrolijk waren. Dat heb ik ook vastgelegd."

Eigen taak
Dat neemt niet weg dat de fotograafmomenten had waarop hij wenste dat hij in plaats van een camera een zak met voedsel en medicamenten bij zich had. „Op hetzelfde moment realiseer je je dat dat absoluut geen zoden aan de dijk zet. Je moet ook geen tegenstelling maken tussen persmensen en hulpverleners. Ze hebben elk hun eigen taak." Het beeld dat op hem de meeste indruk heeft gemaakt, betrof geen lijken, zelfs geen ernstig zieken, maar een familie die terugkeerde naar Roeanda. „Een moeder met een zak op het hoofd, een kind op de rug, een kind aan de hand en achter haar nog een dochtertje met een zware zak op haar hoofd. Sjokkend onder de hete zon, terug naar huis. Dan denk je: Wat moet daarvan terecht komen?"

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen