CATECHISMUSPREDIKING

De catechismusprediking staat onder druk in onze tijd. Er worden vragen bij gesteld. Er wordt kritiek op geleverd. Ondermeer het lezen van het boek van Dr. W. Verboom getiteld ‘Hulde aan de Heidelberger’ bracht mij tot het nadenken over de catechismusprediking en het schrijven van dit artikeltje. Het is niet mijn bedoeling een diepgravende verhandeling te schrijven over de catechismusprediking. Slechts enkele gedachten wil ik weergeven.

Bezwaren tegen de Heidelberger

De bezwaren tegen de Heidelbergse Catechismus dateren niet van vandaag of gisteren. In het boek van dr. A.F.N. Lekkerkerker “Gesprekken over de Heidelberger”, uitgegeven in 1964, worden diverse bezwaren opgesomd. Protestantse vorsten in Zuid-Duitsland hebben geprotesteerd tegen de Heidelberger zodat de keurvorst van de Paltz zijn catechismus moest verdedigen op de Duitse Rijksdag. Van roomse zijde is de Heidelberger bestreden. Ook van de zijde van de remonstranten is kritiek geleverd op de Heidelberger. Zij wilden niet alleen de menselijke verantwoordelijkheid onderstrepen, maar ook de medewerking van de mens in het werk van de verlossing een plaats gegeven. Zij waren ook voor eenvoudiger vragen en antwoorden en hadden er bezwaar tegen dat een menselijk geschrift met de Bijbel werd gelijk gesteld. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er ook onder ons bezwaren zijn tegen de catechismusprediking, al zijn die anders dan de bovengenoemde. Lekkerkerker maakt er melding van dat de gemeente in het algemeen niet zo gesteld is op een Catechismuspreek. Deze gaat door voor saai, althans minder levendig dan de preek over een tekst uit Gods Woord. Deze kritiek vindt soms instemming onder ons. Ook hoor ik wel andere geluiden. Er zijn kerkgangers die de catechismusprediking waarderen en er veel aan mogen hebben. Er wordt niet alleen negatief tegen de catechismusprediking aangekeken, maar ook positief.

Geschiedenis

Het is niet mijn bedoeling een uitgebreide historische uiteenzetting te geven over het preken uit de catechismus. Daar wil ik u niet mee vermoeien. Slechts enkele hoofdlijnen willen we trekken. Daaruit zal duidelijk worden dat het preken uit de catechismus dateert uit de tijd van de reformatie. In de eeuwen vanaf de reformatie is steeds uit de catechismus gepreekt. In onze tijd gaan steeds meer vragen op of dit ook nu nog wenselijk is. Wie kennis neemt van het kerkelijke leven ook in de Christelijke Gereformeerde Kerken bemerkt dat niet overal en dat ook niet regelmatig uit het leerboek der Kerk wordt gepreekt. Hoe moeten we daartegenover staan? Wat dient onze houding te zijn? Is dat reden tot verontrusting? Wat onze kerken betreft is het niet of onregelmatig preken uit de catechismus in ieder geval in strijd met de kerkorde. In de kerkorde van 1999 staat in art 68 ‘De dienaren des Woords zullen eenmaal des zondags in de bediening des Woords de Heidelbergse Catechismus verklaren.’ Deze bepaling is duidelijk. Ze is niet voor tweeërlei uitleg vatbaar. Deze bepaling ligt in de lijn van de historie van de kerken der reformatie. In de gemeente van Londen werden sinds 1550 catechismuspreken gehouden. In de Paltz werd sinds 1563 over de Heidelbergse Catechismus gepreekt. Pieter Gabriël, predikant te Amsterdam, preekte in 1566 al iedere zondag uit de catechismus. Kerkelijke vergaderingen hebben erop aangedrongen dat er op de zondagmiddag uit de catechismus gepreekt zou worden. Deze vergaderingen achtten het wenselijk dat uit de catechismus gepreekt zou worden of schreven dit zelfs voor. De nationale synode van ’s-Gravenhage 1586 bepaalde dat er zondagmiddag uit de catechismus gepreekt moest worden. De nationale Synode van Dordrecht 1618/19 heeft deze bepaling overgenomen. In die bepaling stond dat jaarlijks de catechismus behandeld diende te worden.

De tweede dienst

Het is gewoonte op de zondag tweemaal bijeen te komen. Er wordt wel gezegd dat er nergens in de Bijbel staat dat de gemeente tweemaal bijeen dient te komen op de zondag. Maar is dat wel zo? Zijn hier geen bijbelse gegevens voor? Er zijn wel degelijk gegevens voor. In het Oude Testament wordt geschreven over twee bijeenkomsten rond de tabernakel en de tempel In Exodus 29:36-42 wordt geschreven over het offeren van een lam des morgens en het offeren van een lam tussen de twee avonden. Dan lezen we in vs. 42 “Het zal een gedurig brandoffer zijn bij uw geslachten aan de deur van de tent der samenkomst voor het aangezicht des HEEREN; aldaar zal Ik met ulieden komen, dat Ik aldaar met u spreke.” In Numeri 28:2-8 wordt opnieuw geschreven over het offeren van een lam des morgens en tussen de twee avonden. In 2 Koningen 16:15 is sprake van het morgenbrandoffer en het avondspijsoffer. Het Oude Testament spreekt dus van het brengen van het morgenoffer en het brengen van het avondoffer. Blijkbaar was hier de gemeente bij tegenwoordig. We lezen immers in Lukas 1:5-23 dat de gemeente tevergeefs wachtte op de zegen van de priester Zacharias. Deze Bijbelse gegevens worden ondersteund door mededelingen uit de gewone geschiedschrijving door Flavius Josephus. Ook het Nieuwe Testament reikt gegevens aan. Op het pinksterfeest komen de volgelingen van Jezus vroeg in de morgen bijeen in de tempel. In Hand. 3: 1 lezen we dat Petrus en Johannes op de tijd van het middagoffer naar de tempel gaan. In Handelingen 20 is sprake van een bijeenkomst in Troas aan de avond van de zondag. In een brief van Plinius aan keizer Trajanus staat dat christenen ’s morgens voor zonsopgang en ’s avonds bij zonsondergang bijeenkwamen. Ook in later tijd is er sprake van morgendienst en avondbijeenkomst. Vanaf de tijd van de reformatie heeft de tweede dienst op de zondag het karakter van een leerdienst gekregen. In Genève werden door Calvijn zelfs drie diensten gehouden: ’s morgens, ’s middags en ’s avonds, ’s Middags was de leerdienst of de catechismusdienst.

Leerboek der Kerk

Zo wordt de Heidelbergse Catechismus vaak en terecht aangeduid. Velen hebben in de loop der eeuwen onderwijs uit dit leerboek mogen ontvangen. In de weg van Gods voorzienigheid is dit leerboek aan de kerk gegeven en in het verleden rijk gezegend door de Heere. Velen hebben er onderwijs en troost uit mogen putten. In de tijd van de Reformatie was de onkunde onder de kerkmensen schrikbarend groot. Het was nodig hen te onderwijzen in de grondstukken van de christelijke leer. Met het oog daarop is ondermeer de Heidelberger Catechismus geschreven. We zagen dat uit deze catechismus eenmaal per zondag gepreekt diende te worden. Zou dit in onze tijd overbodig geworden zijn? Is de kennis zo groot dat we de Heidelberger Catechismus zonder schade gesloten kunnen laten? Is het niet veeleer zo dat ook in onze tijd de kennis van de doorsnee kerkgangers gering is? Er is, vrees ik, vaak weinig kennis van de Schriften en weinig kennis van de geloofsleer. Juist de prediking uit de catechismus is een goed middel tot verkrijging van deze kennis. Is er in onze tijd niet weinig verweer tegen dwalingen en misvattingen? Ook in dit opzicht kan de catechismus goede diensten bewijzen. Luther schreef in zijn voorwoord van zijn Grote Catechismus(1529) “en ik moet nog dagelijks lezen en studeren, en ben toch niet zoals ik graag zou willen; ik moet een kind en leerling van de catechismus blijven en blijf het graag.” Als zelfs Luther dit neerschreef, zouden we in onze tijd dan geen catechismus meer nodig hebben om te leren? We hebben onderwijs nodig in de betekenis van de apostolische geloofsbelijdenis, de wet, het volmaakte gebed en de sacramenten. Daarvoor kunnen we in de Heidelbergse Catechismus terecht. Ook in onze tijd kan dit geschrift uitstekend dienstdoen als leerboek der kerk.

Woordbediening

Er wordt wel gezegd dat de Catechismus een geschrift is met menselijk gezag en dat Gods Woord goddelijk gezag heeft. Vanuit deze stelling wil men kritiek leveren op de prediking die vanuit de Catechismus wordt gehouden. Er wordt dan naar voren gebracht dat het onjuist is de Woordbediening in de morgendienst gelijk te stellen aan de prediking uit de catechismus in de middag/ avonddienst. Op het eerste gezicht lijkt dit zo te zijn. Wordt op deze wijze immers niet een menselijk geschrift, namelijk de Heidelbergse Catechismus, gelijk gesteld aan Gods Woord? Wordt aan de catechismus dan niet dezelfde eerbied betoond als aan Gods Woord? Wordt aan een menselijk geschrift dan niet dezelfde autoriteit verleend als aan het Woord Gods? Ondermeer de remonstranten bestreden op deze wijze het preken uit de catechismus. Zo wordt een menselijk geschrift gesteld tegenover Gods Woord. Is dat terecht? Neen. Hier is sprake van een valse tegenstelling. De Heidelbergse Catechismus is een samenvoeging van hetgeen de Bijbel leert over een bepaald stuk van de waarheid. Voor de samenstelling van de catechismus is uit het Woord geput. De kerk heeft dit aanvaard. Wat de catechismus leert is uit de Heilige Schrift genomen. Dit is duidelijk te zien aan de teksten die als bewijsplaatsen dienen voor een bepaald onderdeel van de Catechismus. Deze teksten zijn weergegeven onder de vraag en het antwoord. De Catechismus diept zaken op uit het Woord van God en ordent deze gegevens tot een samenhangend geheel. Zo is de catechismuspreek als het goed is verklaring en toepassing van het Woord Gods. Catechismusprediking is bediening van het Woord.

Blijvend actueel

Het onderwijs in de grondstukken van de christelijke leer blijft noodzakelijk. Kennis van de grondwaarheden van Gods Woord is onmisbaar. Het komt ook vandaag aan op kennis met hoofd en hart van de enige troost in leven en sterven. Het komt aan op de kennis van ellende, verlossing en dankbaarheid. Het is waar wat de Heidelberger op grond van Gods Woord over de mens zegt: onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad. Maar ook dat Gods kinderen het eigendom zijn van Jezus Christus, Die met Zijn dierbaar bloed vooral hun zonden volkomen betaald heeft en hen uit alle heerschappij des duivels verlost heeft en alzo bewaart dat zonder de wil huns hemelsen Vaders geen haar van hun hoofd vallen kan, ja ook, dat hen alle ding tot hun zaligheid dienen moet. Wat geschreven wordt over de waarachtige bekering is nog steeds van grote betekenis. Er was in het verleden een predikant die kritiek kreeg op zijn prediking. De prediking zou actueler moeten zijn. Hij antwoordde als volgt: ‘wat is er actueler dan dat een mens van dood levend gemaakt moet worden.’ Wat actueel was in de tijd van de Reformatie is nu nog steeds actueel. De leer en de praktijk van doop en avondmaal komen duidelijk in de catechismus naar voren. Denk ook aan vraag en antwoord 81 waarin het gaat over de vraag voor wie het Avondmaal des Heeren is ingesteld. Aan het gegeven antwoord dient men zich te toetsen. De geboden zijn hoogst actueel. Toespitsingen naar vandaag dienen uiteraard gemaakt te worden. Tijdloze preken zijn niet goed. Wanneer we denken aan zondag 48 dan komt naar voren dat er ook in onze tijd raadslagen tegen Gods heilig Woord bedacht worden. Van Comrie is bekend dat hij telkens dezelfde catechismuspreken hield. Verdient dat navolging? De boeken die ik geraadpleegd heb voor dit artikeltje stellen dat het nodig is telkens nieuwe geschriften ter hand te nemen bij de voorbereiding van de catechismuspreek. Tenslotte zou ik willen besluiten met deze wens dat de Heere de catechismusprediking tot rijke zegen zal stellen onder jong en oud in de gemeenten. Dat het leerboek der Kerk tot onderwijs mag zijn voor het eerst of al meer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen