De eredienst, vroeger en nu

1.

Inleiding

In onze tijd worden we op velerlei terrein opgeroepen tot een „hernieuwde bezinning." De wetenschap is gevorderd, de techniek kent bijna geen grenzen meer, onze blik is verruimd, maar door deze geweldige vooruitgang in ons leven gecompliceerd geworden en staan we voor een problematiek, die vorige generaties niet hebben gekend.

Nu zijn de woorden „problematiek" en „bezinning" in de mode, dus we moeten ervoor waken geen problemen te scheppen, waar ze niet bestaan. Men kan tegenwoordig niet goed met z'n tijd mee, als men geen problemen heeft, al blijft het waar, dat probleemloze mensen juist niet de meest ontwikkelden zijn en dat het inderdaad in onze tijd nodig is, over bepaalde dingen na te denken en ze onderling te bespreken.

Niet alleen op het gebied van onderwijs en van cultuur is de problematiek doorgedrongen, ook op kerkelijk terrein roept men om vernieuwing en bezinning. Men heeft in de dagbladen kunnen lezen hoe een aantal theologen uit verschillende kerkelijke groeperingen opnieuw „De preek in discussie" heeft gesteld. Dan is daar ook de verwarring ten aanzien van de gezangenkwestie en de fomulieren en vergeten we niet de liturgische beweging, die hoe langer hoe

meer veld wint. We kunnen voor al deze dingen bewust of onbewust de ogen sluiten en menen dat „het onze tijd wel zal duren" maar vroeg of laat worden ook wij erin betrokken. Daarom leek het ons wel gewenst, in enkele artikelen aandacht te vragen voor de openbare eredienst en inzonderheid voor de liturgische kwestie.

We mogen nooit bij voorbaat uitgaan van de veronderstelling dat al het oude goed is en al het nieuwe slecht. Wie de geschiedenis van de vaderlandse kerk nagaat, zal tot de ontdekking komen, dat „de goede oude tijd", óók wat het kerkelijk leven betreft, een sprookje is. En wie een open oog heeft voor wat zich in onze tijd aandient en daarover objektief wil oordelen, zal ook daarin bepaalde goede dingen vinden en die weten te waarderen. Dat wil echter niet zeggen dat we al de vernieuwingspogingen van onze tijd moeten toejuichen, maar wél dat we er op z'n minst kennis van moeten nemen.

Het is merkwaardig hoe de voorstanders van de liturgische beweging, die overigens weinig moeten hebben van Calvijn en de andere Reformatoren, zich gaarne op hen beroepen, wanneer ze hun liturgische ideeën willen propageren. Inderdaad is veel van de liturgische vernieuwing tot de tijd der Reformatiê terug te brengen. Maar we moeten niet vergeten, dat onze Reformatorische vaderen daarbij iets hadden, wat in onze dagen al te veel gemist wordt: De bediening en het licht van de Heilige Geest! Snedig heeft Prof. Wisse eens opgemerkt, dat men nu opeens zp gesteld is op dat ouderwetse, maar, zei hij, dan moeten we consequent zijn en ook terugkeren naar de ouderwetse, bevindelijke prediking. En "juist dat element, waarin de kracht van de Reformatie ligt, 'de bediening des Woords, komt door cle uitbreiding van de liturgie in gevaar: verrijking van de liturgie heeft meestal een verschraling van de prediking tot gevolg.

Wat is liturgieP

Voor een goed begrip van cle zaak is het nodig, eerst een poging te doen, 0111 het woord „liturgie" te verstaan. Met opzet schrijf ik „een poging doen, " want zoals met vele vreemde en toch vaak gebruikte woorden het geval is (denk aan woorden als „socialisme, " „democratie" „tolerantie, " „gereformeerd" enz.) heerst er lang geen eenstemmigheid over cle betekenis van dit woord.

Velen zijn van gedachte, dat we onder liturgie alleen verstaan „cle orde van cle dienst" in de samenkomst der gemeente, dus kort gezegd cle gemeentezang, cle Schriftlezing, de dienst des Woords en der gebeden en de dienst der offerande. Dit alles is in feite slechts een onderdeel van de liturgie.

Het woord „liturgie" komt van het Griekse woord „leitourgia", dat in cle eerste plaats betekent: de dienst van de burgers aan cle staat en in cle tweede plaats: de dienst van cle mens aan God. In cleze tweede betekenis komt het in cle H.S. voor in Lukas 1 vers 23 (in cle Statenvertaling overgezet door „bediening").

„Liturgie" is dus veel ruimer clan „godsdienstoefening", „kerkdienst" en „eredienst." Het heeft niet alleen met de samenkomst der gemeente op de eerste dag der week te maken, maar het omvat ook het leven der gemeente van elke dag. Die dienst aan God vindt echter haar hoogtepunt in cle eredienst en vandaar heeft het woord „liturgie" een isolering van betekenis ondergaan.

Onze Reformatorische vaderen hebben dit goed begrepen. De duisternis van de Middeleeuwen was hierin gelegen clat het Woord van God niet meer als een licht op cle kandelaar scheen. Dat Woord had geen gezag meer in cle gezinnen, liet beheerste niet meer het politieke en maatschappelijke leven, het was verstopt in kloostercellen en bleef beperkt binnen de muren van trotse kathedralen.

De grote betekenis van cle Reformatie is niet geweest clat men de beeldendienst afschafte en cle Mis niet meer bediende. Dat waren slechts gevolgen van clat éne grote gebeuren, dat het Woord van God weer onder het stof vandaan gehaald werd om cle toon aan te geven op alle terreinen des levens. Niet de kerk, maar het Woord kreeg het hoogste gezag. En de dienaren des Woords (niet de dienaren van de kerk!) eisten niet alleen van de gelovigen, maar ook van cle staatsburgers — ja zelfs van cle Overheid, zie art. 36 N.G.B. — clat cleze naar het Woord zouden leven en handelen. Dat was „leitourgia", dienst, eredienst in cle hoogtse zin des woords!

IIet verschil tussen Rome en de Reformatie springt hier terstond in het oog. Rome heeft het Woord geïsoleerd en uit het openbare leven doen verdwijnen en het zelfs in cle kerken begraven onder ceremoniën, reliquiën en tradities; de Reformatoren hebben het Woord weer geplaatst midden in het openbare leven en geëist clat ieder zich voor clat Woord zou buigen. Rome maakt een groot onderscheid tussen ziel en lichaam: de ziel is feitelijk alleen belangrijk en het lichaam is slechts een kerker, waarin de ziel tijdelijk moet verblijven. De Reformatie heeft ingezien, clat het lichaam even belangrijk is, want we worden geroepen, God te dienen in ziel én in lichaam welke beide Gods zijn. Zo wordt niet alleen de kerkdienst, de eredienst, maar heel het leven, met ziel en lichaam, dienst aan de levende God.

De Reformatie ei.st alles op voor die dienst. Prof. Bavinek zegt „Mijding is het woord des Dopers, ascese clat der Roomsen, vernieuwing en heiliging clat van de Protestanten." Merkwaardig is het clat een man als Jodocus van Lodenstein, clie een ascetisch leven heeft geleid, toch door die gedachte bezield was. Hij dichtte zijn liederen vaak op wereldse melodieën, want, zei hij, „heeft cle wereld iets schoons, dan bezit ze clat ten onrechte; wij nemen slechts wat ons rechtens toebehoort."

„Een kwartier voor God" staat er op sommige Roomse kerken. „Neen" zegt cle Reformatie, want „heel mijn leven leg ik, Heer, op Uw altaar neer." Daarin ligt het diepste verschil tussen cle Roomse en de Protestantse liturgie.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen